BBC: Tham khảo: Suy nghĩ về tự do tôn giáo ở VN

Việc đi chùa rất phổ biến ở Việt Nam Từ đây đến ngày 15-3, Hoa Kỳ đang xem xét có áp đặt lệnh trừng phạt với Việt Nam quanh vấn đề tự do tôn giáo hay không. Năm ngoái, Việt Nam, Ảrập Saudi và Eritrea bị Bộ ngoại giao Mỹ đưa vào danh sách các nước ''gây lo ngại về tự do tôn giáo'' (danh sách CPC). Do quy định của điều luật tự do tôn giáo quốc tế (IRFA) năm 1998, Bộ ngoại giao Mỹ được yêu cầu đến ngày 15-3 phải đưa ra các biện pháp cụ thể đối với ba nước này. Bài về chỉ thị của thủ tướng Việt Nam về đạo Tin Lành   Trong bài viết cho báo Boston Globe, số ra ngày 13-2-2005, phóng viên Matt Steinglass, thường trú ở Hà Nội, có nhận định việc trừng phạt có thể chỉ làm xấu đi tình hình. Bài báo có nhan đề: "Praying for Hanoi: Some in the US want to export religious freedom to Vietnam" Khi Thích Nhất Hạnh, vị thiền sư đã lưu vong kể từ khi rời miền Nam Việt Nam năm 1966, trở về quê hương tháng trước, ông trở về theo những điều kiện mình tự đặt ra. Khi ông ra đi gần 40 năm trước, cả các tướng lĩnh Sài Gòn lẫn người Cộng sản ở Hà Nội đều chẳng muốn ông quay về. Từ đó ông trở thành một trong những người thuyết giảng Phật pháp được biết đến nhiều nhất trên thế giới, với hàng ngàn tín đồ. Vì thế, năm ngoái khi chính phủ Việt Nam mời ông trở về, theo thiền sư Hạnh, “Chúng tôi bảo họ rằng tôi sẽ trở về nếu họ cho phép sách của tôi được xuất bản, và cho phép tôi được đi lại và gặp các lãnh đạo Phật giáo khác.” Chính quyền chấp nhận, và ông Hạnh cùng 190 đệ tử đã đến Việt Nam cho chuyến đi dài ba tháng. Tại một cuộc gặp ở chùa Định Quán ở Hà Nội, hơn 1000 người có mặt để tham gia buổi tọa thiền và giảng đạo.   Chuyến đi về của thiền sư Thích Nhất Hạnh gây nhiều chú ý   Nhà chức trách Vệt Nam lấy sự trở về của thiền sư Hạnh làm bằng chứng rằng đất nước có tự do tôn giáo. Tuy vậy, chính phủ Mỹ không đồng ý. Tháng Chín năm ngoái, Bộ ngoại giao liệt Việt Nam là “Nước đáng quan ngại” (danh sách CPC) theo đạo luật tự do tôn giáo quốc tế 1998. Sự phân loại này đi kèm khả năng trừng phạt kinh tế, mà có thể gây hại cho quan hệ Việt – Mỹ. Mỗi lần gặp các quan chức địa phương, đại sứ Mỹ Michael M. Marine lại nêu vấn đề tự do tôn giáo. Ông nói trong một cuộc phỏng vấn gần đây rằng “đó là lĩnh vực quan tâm của người Mỹ.” Chắc chắn điều đó đặc biệt là quan tâm cho các tổ chức Thiên chúa giáo phúc âm, như là các nhóm International Christian Concern, Christian Solidarity Worldwide, và Southern Baptist Convention – những nơi lên án cách đối xử của Việt Nam với các tín đồ người thiểu số. Một số thành viên trong Quốc hội cũng rất quan tâm, đặc biệt là thượng nghị sĩ Cộng hòa Sam Brownback của Kansas và hạ nghị sĩ Chris Smith, bang New Jersey, một người thường xuyên lên án ‘’các độc tài ở Hà Nội’’ và “chính sách cực đoan chống tôn giáo.” ĐốI với những quan sát viên lâu năm về Việt Nam, ngôn từ như vậy vẽ nên một bức tranh rất sai lạc. Philip Taylor, một nhà nhân học ở ĐH Quốc gia Úc và là chuyên gia về tôn giáo Việt Nam, nói: “Tôn giáo phát triển ở Việt Nam ngày nay, khi xét về số lượng tín đề và sự đa dạng tín ngưỡng.” Nếu như trong thập niên 1980, ít ai đi dự các buổi lễ ở nhà thờ Công giáo và Tin lành thì nay chúng chật cứng người. Năm 2001, Giáo hội Tin lành miền Nam Việt Nam lần đầu tiên được chính thức công nhận. Các ngôi chùa mới xuất hiện trên khắp nước. Nói thế không có nghĩa tôn giáo được tự do ở Việt Nam. Pháp lệnh mới về tôn giáo của Việt Nam, có hiệu lực từ tháng 11 năm ngoái, vẫn đòi hỏi các tín ngưỡng phải đăng ký với chính quyền, và không phải mọi đơn xin đều được chấp thuận. Một số linh mục, đặc biệt những ai thuộc các giáo hội không đăng ký, đã bị bỏ tù và làm mất thanh danh trên báo chí. Tổ chức Human Rights Watch thu thập nhiều báo cáo về các giáo hội không đăng ký trên vùng Tây Nguyên bị san bằng và một số tín đồ bị buộc từ bỏ đạo.   Nhiều lãnh đạo Giáo hội phật giáo Việt Nam thống nhất bị quản chế   Cha Nguyễn Văn Lý, một tu sĩ được ân xá ngày 31-1, vốn bị kết án 10 năm tù sau khi gửi thư điều trần tới Ủy ban Hoa Kỳ về tự do tôn giáo quốc tế. Những lãnh đạo của Giáo hội Việt Nam thống nhất, vốn không được nhà nước thừa nhận và là những người mà ông Thích Nhất Hạnh đòi gặp, đã bị cầm cố trong chùa của họ suốt nhiều năm. Nhưng các trường hợp đó, mặc dù nghiêm trọng, chỉ dính đến một thiểu số tín đồ Việt Nam. Người Việt nói chung được tự do hành đạo – miễn là tránh khỏi chính trị. Việt Nam vẫn là nước độc đảng, và mọi tổ chức, dù là giáo hội hay câu lạc bộ bóng đá, có thể gặp rắc rối nếu tham gia hoạt động chính trị. Và dù bị liệt vào danh sách ‘’Quốc gia đáng quan ngại về tôn giáo’’, nhưng các đối đầu giữa chính quyền và nhóm tôn giáo ở Việt Nam thường liên quan đến chính trị nhiều hơn tôn giáo.   Việc đi lại ở Tây Nguyên còn bị hạn chế sau biến cố 2001 và 2004   Lấy trường hợp các nhóm thiểu số ở Tây Nguyên. Những người mà thường được gọi là người Thượng bắt đầu gia nhập các giáo hội phúc âm chịu ảnh hưởng các nhà truyền giáo Mỹ trong thập niên 1950. Ngày nay, những người bảo thủ ở Việt Nam xem họ không đáng tin về chính trị bởi vì nhiều người đã cầm súng cho Mỹ trong chiến tranh và vì các lời kêu gọi của một tổ chức đặt ở Mỹ đòi một vùng đất Thượng độc lập. Trong khi đó, trong hơn một thập niên qua, nhiều người Thượng đã mất đất vì các đồn điền cà phê do người Kinh quản lý. Năm 2001 và tháng Tư năm ngoái, một số người Thượng thiệt mạng, nhiều người bị bắt khi chính quyền dẹp các cuộc biểu tình vì vấn đề tôn giáo và kinh tế. Người ta có thể hồ nghi cáo giác của chính quyền rằng người Thượng đã kích động bạo lực. Tuy vậy, nếu chỉ mô tả cuộc xung đột này theo nghĩa tôn giáo thuần túy thì sẽ đồng nghĩa việc bỏ qua nhiều phần trong bức tranh thực tế. Các yếu tố chính trị tương tự cũng dính đến trường hợp các lãnh đạo Giáo hội Phật giáo Việt Nam thống nhất. Giáo hội này, vốn có một lịch sử hoạt động chính trị, bị cấm năm 1981 sau khi họ không chịu gia nhập Tổ chức Phật giáo toàn quốc của Việt Nam. Một rắc rối pháp lý nữa diễn ra năm 1992 sau khi một lãnh đạo gửi thư ngỏ chỉ trích vấn đề tự do tôn giáo của Đảng Cộng sản. Nhưng Điều luật tự do tôn giáo quốc tế của Mỹ không tách biệt khía cạnh tôn giáo và chính trị trong những trường hợp ấy. Các vụ việc như vậy được trích dẫn trong báo cáo của Ủy ban Hoa Kỳ về tự do tôn giáo quốc tế khi họ đề nghị đưa Việt Nam, cùng Ảrập Saudi, Bắc Hàn…vào danh sách ‘’Nước đáng quan ngạI’’. Theo điều luật, Việt Nam còn thời hạn đến 15-3 để chứng tỏ sự tiến bộ. Nếu không, tổng thống Bush được yêu cầu áp đặt ít nhất một trong 15 lệnh trừng phạt. Dễ hiểu là cộng đồng doanh nhân Mỹ đã thuộc vào những người phản đối sự trừng phạt mạnh nhất. Adam Sitkoff, chủ tịch Phòng thương mại Mỹ ở Hà Nội, nói: “Chúng tôi cho rằng hợp tác và đối thoại có ích hơn là trừng phạt trong việc giải quyết các vấn đề này.” (Thương mại hai chiều đạt 6 tỉ đôla năm 2003, khiến Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam).   Nhiều người lo ngại trừng phạt gây hại cho quan hệ thương mại   Các doanh nghiệp Mỹ không phải là người duy nhất lo ngại việc ảnh hưởng quan hệ với Việt Nam. Lầu Năm Góc đã muốn quan hệ gần gũi với quân đội Việt Nam trong nhiều năm. Và việc trừng phạt có thể cản trở luồng viện trợ nước ngoài cho Việt Nam – nước từ lâu được xem là ‘’con cưng của nhà tài trợ’’ bởi vì khả năng sử dụng hiệu quả viện trợ. Tháng Sáu năm ngoái, tổng thống Bush đưa Việt Nam thành nước châu Á đầu tiên vào danh sách PEPFAR, một chương trình của Mỹ giúp đối phó HIV/AIDS. Các quan chức Mỹ nói thật khó tưởng tượng tổng thống sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt mà gây ảnh hưởng cho PEPFAR. Nhưng những nhà chỉ trích người Mỹ lớn tiếng nhất thì nói một sự cảnh cáo là không đủ. Tiến sĩ Richard Land, thuộc Southern Baptist Convention và là thành viên Ủy ban Hoa Kỳ về tự do tôn giáo quốc tế, lên tiếng: “Việc đưa Việt Nam vào danh sách CPC mà không trừng phạt thì chỉ vô nghĩa mà thôi.” Nhưng những người khác thì cho rằng trừng phạt sẽ phản tác dụng. David Koh, chuyên gia về Việt Nam ở Viện nghiên cứu Đông Nam Á của Singapore, nói: “Tôi nghĩ trừng phạt có thể đẩy Việt Nam gần hơn với Trung Quốc. Nó có thể khơi dậy sự nghi ngờ trong cánh bảo thủ của Đảng Cộng sản."   Đối thoại, thay vì trừng phạt, sẽ tốt hơn cho một Việt Nam đổi mới?   Trừng phạt cũng khó làm cho người Việt Nam bình thường chấp nhận, ít nhất là những người bên ngoài vùng Tây Nguyên (khu vực mà các phóng viên vẫn rất khó tiếp cận). Những người Kinh chiếm đa số thường nói họ lo ngại về tham nhũng, quyền sử dụng đất, y tế và giáo dục kém. Nhưng ít ai than phiền về tự do tôn giáo. Thích Giác Toàn, phó khoa của Học viện Phật giáo Việt Nam, nói “chính phủ lo ngại” một số nhóm tôn giáo. “Họ lo ngại những phần tử xấu được sự hỗ trợ của chính quyền thù địch có dính dáng đến.” Người Mỹ có thể nghĩ những nỗi sợ ấy vô căn cứ. Nhưng nhiều người ở Việt Nam không hiểu vì sao Hoa Kỳ lại chọn thời điểm này để áp đặt trừng phạt vì tự do tôn giáo. Một người Việt trên 30 tuổi và từng học nước ngoài nói: “Đa số người Việt Nam vẫn so sánh bản thân với cuộc sống của bố mẹ họ thập niên 70 và 80. Giờ đây họ có nhiều tự do, cả về mặt tôn giáo và cuộc sống nói chung.” Việt Nam đang dần dần tự do hơn, nhưng có thể còn mất thêm thời gian trước khi bất kì tổ chức nào, dù liên quan tôn giáo hay không, có thể chỉ trích chính phủ mà không bị hại. Và biện pháp trừng phạt của Mỹ vừa có thể thúc đẩy tiến trình nhanh hơn, nhưng cũng có thể chỉ làm chậm đi tiến trình ấy mà thôi. ............................................................................................ Hương Lan, Hà Nội Tôi cho rằng nếu chính phủ Mỹ trừng phạt VN về vấn đề tôn giáo trong thời điểm này là không có lợi cho hai bên. Bởi vì tình hình tôn giáo ở VN đã cải thiện hơn. Thứ hai, như thế sẽ đẩy VN lại gần Trung Quốc. Tôi đồng ý với quan điểm của ông David Koh. Tôi thấy sự phát triển của VN hiện nay đang hướng tới kinh tế thị trường, và trong lớp trẻ thì hình thành một tầng lớp có tư duy tư bản chủ nghĩa. Và những người dân bình thường cũng không nghĩ về quá khứ với cuộc chiến với Mỹ. Hiện họ có ấn tượng tốt với Mỹ nhiều hơn là TQ. Phó thường dân Không thể nói việc CS cho nhiều người đi chùa, nhà thờ là có tự do tôn giáo. Thực tế có muốn ngăn cản tín đồ đi chùa cũng không được, mà chính quyền cũng không ngu dại gì mà làm việc thô thiển như vậy. Phải xem những gì CS đã làm với tôn giáo một cách tinh vi hơn, như những luật lệ ban hành để kìm kẹp tôn giáo.