Nhạc Tiền Chiến Trong Nước 

Nguyễn Đình Tòan 

Một người vừa về thăm VN, trở lại Mỹ, có mua một món quà làm kỷ niệm, đó là một tuyển tập gồm 100 ca khúc được gọi là tiền chiến, của gần như đầy đủ các tác giả ở cả hai miền Bắc và Nam.
Đã gọi là nhạc tiền chiến thì không có bài nào mới cả.
Hầu hết những ca khúc được tuyển chọn và in chung trong một tập đó, có thể nói, nếu đã là người yêu nhạc, thích nghe nhạc, ai cũng biết hay thuộc cả.
Lần dở những trang sách, người ta không khỏi cảm thấy một nỗi vui buồn lẫn lộn.
Đây là những tác phẩm một thời đã hoàn toàn bị cấm, bị phân biệt.
Nay được in chung, phổ biến lại, có phải là một dấu hiệu của sự thay đổi ? 
Và, thay đổi tới mức nào đây ?
Quá nửa các tác giả có tác phẩm trích dẫn đã không còn nữạ
Cũng có người còn nhưng tác phẩm lại không thấy có trong tập sách.
Phạm Duy chẳng hạn.
Sự thiếu vắng ấy là tình cờ hay cũng là một lựa chọn?

Một trong những bài hát có thể coi là điển hình một thời nhạc lãng mạn của chúng ta, được in trong tập sách là bài "Trăng Mờ Bên Suối" của Lê Mộng Nguyên.

Nhớ lại những ngày chiến tranh lan tràn, sắp tới lúc hiệp định Geneve được ký kết, cả đất nước dường lênh đênh chưa biết rồi sẽ trôi giạt về đâu, cũng là lúc người ta được nghe trên khắp các đài phát thanh Hà Nội, Huế, Pháp Á, Sài Gòn... bài "Trăng Mờ Bên Suối" qua giọng hát của hầu hết các danh ca của chúng ta thời bấy giờ : Tâm Vấn, Minh Đỗ, Ngọc Bảo, Minh Trang, Ngọc Hà, Minh Diệu, Mạnh Phát, Anh Ngọc v.v...
Nhạc như một nỗi khát khao tìm về một nơi yên ấm mà thực tế lúc nào cũng như đe dọa lấy mất.
Cái chốn hạnh phúc có thể nương náu ấy dường như chỉ còn là, chỉ tồn tại trong mơ ước.
Mộng bền năm xưa
Chỉ là mơ qua
[Phạm Duy]
Lạnh lùng mà đi luyến tiếc thêm chi
Hoa tàn tình tan trong không gian
[Đoàn Chuẩn Từ Linh]
Đưa chân dừng Bước bên cầu
Giã từ mấy câu
[Tô Vũ]
Nhớ những tiếng hát say sưa êm đềm
Tuy vắng xa nhưng lòng còn xao xuyến
[Ngọc Bích]
Văn Cao cũng nhắc tới một cuộc hẹn hò "xây nhà bên
suối".
Nhạc của chúng ta "một thuở" có một vẻ gì đó giống
như những bài kinh cầu nguyện hạnh phúc.
Bìa sau của "Tuyển tập 100 ca khúc tiền chiến" người ta
cho in lại một bức tranh của Tô Ngọc Vân.
Giữa Tô Ngọc Vân và thế hệ Lê Mộng Nguyên cũng có
một khoảng cách thời gian khá dài.

Nhưng người ta có cảm tưởng, người đàn bà, người con 
gái, trong "Trăng mờ bên suối" nếu hiện hữu sẽ có 
khuôn măt, vẻ đẹp của người trong tranh Tô Ngọc Vân 
Lê Mộng Nguyên viết khá nhiều nhạc, trong đó có nhiều 
ca khúc haỵ Nhưng ca khúc được nhiều người biết và 
yêu thích nhất của ông vẫn là bài "Trăng mờ bên suối":
Người hẹn cùng ta đến bên bờ suối
Rừng chiều mờ sương ánh trăng mờ chiếu
Một đêm thiết tha rồi đây xa cách
Rồi đây hai ngả biết tới phương nào
Mịt mùng ngàn thâu suối mơ trầm lắng
Lòng buồn từ ly nhớ nhung chiều vắng
Người ơi nhớ khúc nhạc lòng đêm ấy
Ngàn đời vang nhắc bên suối trăng tà
Suối mơ! Lời hẹn ước bên bờ suối xưa
Nhớ chăng? Người phương xa trong khói điêu tàn
Suối ơi! Vờn theo bóng trăng vàng ngày xanh
Nào những lúc trên thuyền say sưa nhìn trăng vừa lên
Ai hay chia lìa
Sương gió biên thùy
Hiu hắt người đi sa trường xa
Một ngày xa nhau xóa bao hình bóng
Trời bày chia ly chi cho lòng héo
Giờ đây cách xa người quên hay nhớ
Ngày xưa còn đó trăng nước mong chờ

Nguyễn Đình Toàn