Ronald Reagan: Người làm thay đổi cục diện thế giới
Marilyn Berger
New York Times
Khi Hoa Kỳ mong mỏi có một vị anh hùng cứu nước, sau khi bị thất bại tại Việt Nam, bị ô nhục v́ vụ Watergate, bị tai tiếng về vụ bắt con tin tại Iran th́ chính Ronald Reagan là người đưa ra lời hứa sẽ đem lại danh dự cho nước Mỹ trong vị thế lănh đạo thế giới.
Vào Ṭa Bạch Ốc lần đầu tiên năm 1981, ông Reagan lúc đó 69 tuổi hứa hẹn một buổi "b́nh minh mới cho nước Mỹ." Ông tạo ra thái độ lạc quan như thời Franklin D. Roosevelt, niềm tin từ những thị trấn nhỏ như thời Dwight D. Eisenhower và ḷng nhiệt t́nh của thời John F. Kennedy. Ngay trong nhiệm kỳ đầu, ông đă hồi phục lại phần lớn niềm tự tin cho nhân dân Mỹ và niềm tin vào chính quyền, để sau đó bước vào nhiệm kỳ hai với sự cổ vũ nồng nhiệt của toàn dân. Được sự hậu thuẫn trọn vẹn đó, ông đă vận dụng khả năng chính trị khôn khéo để thuyết phục Quốc Hội thông qua nhiều chương tŕnh của hành pháp.
Nhưng vào cuối 1986, chính quyền ông lại rơi vào rối rem khi cố gắng giải quyết một cách thiếu cân nhắc vụ Iran-contra, điều khiến người ta so sánh với vụ Watergate đồng thời cũng làm hạ uy tín của ông.
Tuy vậy ông chấm dứt nhiệm kỳ bằng bản hiệp ước giới hạn nguyên tử với Liên Bang Sô-Viết, lần đầu tiên được kư kết giũa hai cường quốc, để khơi mào cho mối quan hệ mới giữa hai bên.
Chính dưới thời Ronald Reagan, Liên Bang Sô-Viết đi vào cải tổ triệt để để sau đó sụp đổ hoàn toàn. Phải chăng chính ông Reagan đă chấm dứt chiến tranh lạnh trên toàn cầu.
Sứ mạng
Năm 1994 ông Reagan lại được toàn dân xót thương khi viết trong một bức thư nói rằng ông bị bệnh mất trí nhớ Alzheimer. Ông viết:
"Giờ đây tôi bắt đầu cuộc hành tŕnh dẫn đến buổi hoàng hôn của đời tôi nhưng tôi biết rằng nước Mỹ luôn có một binh minh rực rỡ."
Cuộc đời và sự nghiệp lên rồi xuống, xuống rồi lại lên của cố Tổng Thống Ronald Reagan xem giống như kịch bản một bộ phim truyện, nhưng h́nh như đó lại là kịch bản truyền h́nh dành cho một tổng thống.
Măn nhiệm tổng thống lúc 77 tuổi, nhưng ông Reagan vẫn giữ được nét tráng kiện và vẫn luôn tạo cho người dân Mỹ niềm lạc quan và tự tin vào đất nước.
Phục hồi nhanh chóng trong niềm hứng khởi cho dù bị ám sát hụt năm 1981 làm cho công chúng càng mến mộ ông hơn. Với nụ cười nhếch một bên môi đầy nam tính, ông đă vượt thoát khỏi nhiều chỉ trích do những thất bại trong chính sách để rồi cuối cùng vẫn luôn luôn lấy ḷng được người dân cho dù ngân sách dưới thời cầm quyền của ông bị thâm thủng nhiều gấp ba lần, dù 241 lính Thủy Quân Lục Chiến đưa đến Beirut đều bị thiệt mạng v́ khủng bố.
Ngay từ ngày đầu khi bước chân vào chính trường và kéo dài trong hơn hai thập niên, ông Reagan vẫn luôn tiên phong trong sứ mạng cải tổ chính quyền v́ quá cồng kềnh và ôm đồm. Ông chủ trương một cơ cấu chính quyền gọn nhẹ. Ông nhắc nhở nhiều lần "Giải pháp không ở nơi chính quyền mà vấn đề chính là nơi chính quyền." Theo ông, Hoa Kỳ là đất nước được Thượng Đế ưu đăi, có khả năng đánh thắng quân thù tại nước ngoài và giải quyết những khó khăn ở trong nước, nếu có ư hướng mạnh mẽ và để cho các doanh nghiệp tự giải quyết các vấn đề của ḿnh.
Di sản đồng quê
Sinh ra tại Tampico, một ngôi làng nhỏ ở Illinois ngày 6 tháng Hai, 1911, trong một gia đ́nh với mẹ, Nelle W. Reagan theo đạo Tin Lành và cha John E. Reagan theo đạo Công giáo Ái Nhĩ Lan, cậu bé Reagan bụ bẫm được bố đặt cho một cái tên thân mật "Dutch." Ông theo học tại trường đạo Eureka College và theo lời kể, ông chỉ chăm chú vào môn football và các tuồng kịch tŕnh diễn trong trường.
Khâm phục Roosevelt qua tài ăn nói trên đài phát thanh, thanh niên Reagan cũng được khuyên hăy thử sức trong ngành phát thanh để có một chỗ đứng trong bộ môn thể thao hay kịch nghệ. Phóng viên thể thao Reagan của đài WOC ở Davenport cứ thế tiến thân để sau cùng về với đài WHO tại Des Moines, chi nhánh chính của hệ thống NBC.
Năm 1937 trong chuyến đi làm phóng sự về đội Chicago Cubs, ông Reagan tạt ngang Nam Cali để thăm hỏi một người bạn gái chuyện đóng phim. Vậy mà khi vừa trở về lại Des Moines ông được hăng phim Warner Brothers kư hợp đồng bảy năm, với mức lương ban đầu là $200/tuần.
Từ đóng phim hạng B ông nhanh chóng chuyển sang phim hạng A, được biết nhiều với bộ phim "Knute Rockne- All American." Lần lượt ông xuất hiện chung với các tài tử lớn như Bette Davis, Humphrey Bogart, Errol Flynn É để năm 1941 đóng vai mà ông thích nhứt trong "King's Row." Ông góp mặt trong khoảng 50 phim, một số liên quan đến Thế Chiến II. Trong lúc có chiến tranh ông chỉ ở hậu phương v́ mắt kém và chuyên sản xuất phim huấn luyện cho quân đô.i. Trong cuốn tự truyện, tác giả Reagan nói rằng sau khi chiến tranh kết thúc ông chỉ muốn nghỉ ngơi và chung sống với vợ con.
Năm 1940, ông lập gia đ́nh với nữ diễn viên Jane Wyman. Hai người có một cháu gái và nhận một cháu trai làm con nuôi. Tám năm sau, hai người ly dị chỉ v́ những xích mích về nghiệp đoàn diễn viên điện ảnh. Năm 1952 ông thành hôn với bà Nancy Davis, cũng là một diễn viên ở Chicago. Bà Nancy trở thành người bạn đời, người đồng chí, người cố vấn chính trị của ông. Hai người sinh được hai con Patti Davis và Ron Jr.
Tài tử Reagan không trở thành một ngôi sao lớn của Hollywood nhưng vẫn tiếp tục làm phim và trở thành chủ tịch nghiệp đoàn các diễn viên trong năm nhiệm kỳ liên tiếp. Trong thời gian này ông nỗ lực đánh bại ảnh hưởng của Cộng Sản vào Hollywood.
Nhờ tài ăn nói, ông được hăng General Electric đề cử làm phát ngôn viên và thường xuyên đi nói chuyện với công nhân để động viên tinh thần. Trong hàng trăm các buổi nói chuyện này ông cảnh giác thính giả về việc chính quyền ngày một kiểm soát rộng hơn và ôm đồm nhiều chương tŕnh. Ông đi thuyết phục người nghe nhưng chính ông cũng bị quan điểm của ông thuyết phu.c. Năm 1962 ông đổi đảng chính trị từ Dân Chủ sang Cộng Ḥa và tham chính sau bài diễn văn vận động tranh cử cho ứng viên Barry Goldwater. Vài tháng sau, một nhóm người giàu có ở California cho thành lập ủy ban lấy tên Bằng Hữu của Ronald Reagan để chuẩn bị đẩy ông Reagan vào ghế Thống Đốc.
Đánh bại đối thủ Edmund G. Brown với gần một triệu phiếu, Ronald Reagan tuyên thệ nhận chức thống đốc trong buổi lễ được xem là quy mô nhứt trong lịch sử California. Tuy nhiên tại Sacramento, ông gặp sự chống đối của phe Dân Chủ khi đưa ra các chương tŕnh cắt giảm nhân viên chính quyền. Dần dần ông cũng kư ban hành nhiều đạo luật tăng thuế làm giảm mức thâm thủng ngân sách tiểu bang, ông cũng cho phép phá thai nếu có yêu cầu cho dù ông chống lại việc hợp pháp hóa phá thai. Trong hai nhiệm kỳ làm thống đốc Cali, ông Reagan tăng ngân sách lên hơn gấp đôi và thuê mướn thêm 34,000 nhân viên cho chính quyền.
Đầu năm 1975, lúc vừa tṛn 64 tuổi ông rời Sacramento để tập chú vào công tác viết bài b́nh luận phát thanh và chuẩn bị tranh cử tổng thống năm 1980.
Ngày 16 tháng Bảy, 1980, tại Detroit Đại Hội Đảng Cộng Ḥa đồng thanh đề cử ông làm ứng viên tổng thống. Ông chọn ông Bush làm người đứng chung liên danh là một bất ngờ lớn với nhóm người bảo thủ theo sát ông, nhưng lại đảm bảo cho một thái độ ôn ḥa đối với quan điểm xem ông Reagan là người có khuynh hướng về ư thức hệ.
Ông trở thành tổng thống thứ 40 của Hoa Kỳ sau khi đánh bại ông Carter, năm 1980.
Con người nguyên tắc
Vào Ṭa Bạch Ốc, ông không cho thấy là một người ham quyền lư.c. Ông cũng không cần chứng minh có thể làm việc chăm chỉ hơn hay dài thời gian hơn và ngủ ít hơn như người khác. Trong khi người đi trước bị chỉ trích là quá chú trọng đến tiểu tiết th́ ông Reagan lại được xem là người làm việc nguyên tắc chỉ từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều.
Nhằm quảng bá triết lư của ông vào hệ thống tư pháp Hoa Kỳ, ông chọn bổ nhiệm những thẩm phán liên bang để rồi ra những vị này có những quyết định sâu rộng có giá trị dài lâu.
Trước khi măn nhiệm kỳ đầu, hơn chục người trong nội các ông bị điều tra về những khoản chi tiêu không hợp lư. Một số bạn bè thân thiết và cố vấn của ông đều bị điều tra về nhiều vụ tai tiếng khác nhau.
Chiều ngày 30 tháng Ba, 1981, Tổng Thống Reagan, khi chỉ mới nhậm chức được hai tháng, rời khỏi một khách sạn tại Washington để đến diễn thuyết cho một hội đoàn th́ John W. Hinckley Jr., 25 tuổi nhảy chồm từ đám đông ra để xả súng bắn vào tổng thống và ba người khác. Hinckley Jr. người bỏ học từng có án tội mang súng bất hợp pháp đă bắn vào đầu viên phụ tá báo chí Ṭa Bạch Ốc và vào phổi bên trái của ông Reagan.
Ông Reagan nhanh nhóng b́nh phu.c. Chỉ không đầy một tháng sau, ông ra trước lưỡng viện Quốc Hội vận động lập pháp thông qua kế hoạch kinh tế, được xem như một cuộc cách mạng hành chánh. Sau đó cả nước đă phải thay đổi đường lối bàn căi về chính sách dân sinh. Trước khi có chủ thuyết New Deal, người ta đặt vấn đề có nên mở rộng chương tŕnh nào của chính quyền, nhưng dưới thời Reagan vấn đề đặt ra là nên cắt giảm chương tŕnh nào.
"Đổ thêm tiền vào cho chính quyền giống y như nuôi dưỡng một con thú đi hoang, nó sẽ theo về nhà và đ̣i thêm nữa," ông phát biểu với Hiệp Hội Các Nhà Sản Xuất Hoa Kỳ.
Lư thuyết kinh tế của ông là cắt giảm thuế sẽ thúc đẩy kinh tế tăng trưởng, mang lại nhiều lợi nhuận và làm hết thâm thủng.
Năm 1980 khi đảng Cộng Ḥa họp sơ bộ, ông Bush gọi kế hoạch kinh tế của ứng viên Reagan là không thực tiễn. Và người phụ trách ngân sách của ông Reagan giải thích rằng kế hoạch đó chỉ nhằm cải cách lại nền kinh tế quốc gia với chủ trương nghiên về phía giai cấp giầu tiền bạc, mà rồi ra lợi nhuận của họ sẽ kích thích toàn bộ nền kinh tế. Khi được đảng tái đề cử hồi mùa hè 1984 tại Dallas, ông Reagan nói rằng người dân Mỹ phải lựa chọn: một chính quyền bi quan lo sợ hay một chính quyền nhiều hy vọng, nhiều tự tin và tăng trưởng mạnh mẽ. Tháng Mười Một, 1984 ông Reagan thắng lớn trong lịch sử nước Mỹ với 527 phiếu cử tri đoàn so với 13 phiếu dành cho ứng viên Walter F. Mondale.
Về chính sách ngoại giao, ông Reagan luôn thực hiện lời cam kết nhanh chóng trả đũa quân khủng bố và những quốc gia hậu thuẫn cho khủng bố. Ngày 19 tháng Tám, 1981 chiến đấu cơ Mỹ bắn hạ hai phản lực cơ Libya bên trên Vùng Vịnh Sidra trong cuộc tranh căi với Đại Tá Muammar el-Qađafi. Qađafi nói rằng Vịnh Sidra là thuộc lănh thổ Libya.
Tháng Tư, 1986 Tổng Thống Reagan ra lệnh đánh bom thủ đô Tripoli để trừng phạt vụ tấn công khủng bố tại một hộp đêm ở Đông Đức khiến một lính Mỹ bị tử thương. Trước đó, năm 1985 ông cho phản lực cơ Mỹ ngăn chận một phi cơ chở khách có mang theo bốn tay khủng bố Palestine và buộc phải đáp xuống đảo Sicily. Những người này đă cướp tàu chở khách Achille Lauro của Ư và bắn chết một thường dân Mỹ. Họ được trao cho nhà cầm quyền Ư.
Vụ Iran-Contra
Chính sách yểm trợ cho các lực lượng chống lại chính quyền do người Sô-Viết hậu thuẫn tại Afghanistan, Nicaragua và Angola được gọi là chủ thuyết Reagan.
Tháng Mười, 1983 ông Reagan đưa quân đến Grenada để giải thoát nhóm sinh viên Mỹ đang ở trong một trường y khoa tại đó và để lật đổ một chính quyền mà ông gọi là "nhóm thiên tả hung bạọ"
Năm 1986, đi ngược lại với chính sách, một số cấp thừa hành trong chính quyền đă bán vũ khí cho Iran để đổi lấy con tin bị bắt giữ ở Lebanon và dùng tiền đó nuôi dưỡng kháng chiến quân chống lại nhóm contra đang nắm quyền tại Nicaragua.
Cuộc điều tra của Quốc Hội nói rằng Tổng Thống Reagan phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về hành động của "một nhóm người quá nhiệt t́nh."
Do thái độ khinh thường và lừa dối pháp luật từ vụ Iran-Contra đă dẫn đến sự suy giảm về uy tín và khả năng thuyết phục Quốc Hội của ông Reagan. Các vụ bổ nhiệm của ông bị Quốc Hội xem xét kỹ lưỡng; người được ông đề cử vào Tối Cao Pháp Viện bị bác bỏ hay phải rút lại, và lại có thêm nhiều người trong chính quyền ông vi phạm về đạo đức nhiều hơn bất cứ chính quyền nào trước đó.
Sau khi ông Bush lên làm tổng thống năm 1988, ông Reagan trở về California để viết hồi kư, cỡi ngựa và chẻ củi tại trang trại của ông ở Santa Barbara. Ông cũng mua thêm một ngôi nhà mới tại Bel-Air gần Los Angeles.
Trong cuộc phỏng vấn dành cho truyền h́nh để quảng bá cuốn tự truyện, Barbara Walters hỏi ông rằng lịch sử sẽ ghi nhớ ông như thế nào.
Ông đáp: "Tôi hy vọng mọi người sẽ nhớ tôi trên cơ sở là khi tôi cầm quyền, tôi đă cải tổ được một guồng máy chính quyền quá cồng kềnh, áp đặt quá nhiều quyền kiểm soát vào khu vực tư nhân trong xă hội Hoa Kỳ, và điều tôi muốn thấy là nhân dân phải phục hồi ḷng kiêu hănh, t́nh yêu tổ quốc, niềm tự tin như bản chất vốn có của người dân Mỹ. Tôi tin rằng điều đó đă đạt được."
