Dân chủ ở Việt Nam: những chuyển động mở đường

Mấy tháng nay, ngay trước và sau chuyến đi Mỹ của Thủ tướng Phan Văn Khải, ở Việt Nam  có một số đổi khác chưa từng thấy trong sinh hoạt chính tri. Như các việc một đảng công khai ra tuyên ngôn hoạt động chống lại Đảng cộng sản cầm quyền, đối lập chính trị ở Việt Nam xuất hiện tại tòa Tổng Lãnh sự Mỹ ở Sai Gòn, học sinh và sinh viên, qua báo chí, thẳng thắn bàn luận về tự do dân chủ, các đảng viên cao tuổi của đảng Cộng sản lên tiếng chỉ trích đường lối, chính sách của Đảng, nhân sĩ, trí thức trong nước và từ các nước ngoài về nước hội thảo tại Đà nẵng về nhiều vấn đề của đất nước trong đó có vấn đề đổi mới tư duy, đổi mới chính tri v.v…Phải chăng như vậy là đã có những chỉ dấu báo hiệu một chuyển biến có ý nghĩa sự ra đời của một đối lập dân chủ ở Hà Nội?Trong tình hình ấy, Nguyễn An của Đài Á Châu Tự Do trao đổi nhận định về các hiện tượng nói trên với Luật sư Trần Thanh Hiệp, chủ tịch Trung Tâm Việt Nam về Nhân Quyền ở Paris, ông là luật gia tốt nghiệp Cao đẳng Chính trị học tại Đại học đường Paris II từ những năm 70. Dưới đây là bản ghi âm của cuộc trao đổi đã được phát sóng hồi 9 giờ tối, giờ Việt Nam,ngày 3-9-2005 ..

Hỏi: Có một vài luồng dư luận của người Việt ở nước ngoài cho rằng tại Việt Nam một đối lập dân chủ vừa ra đời và như vậy là ở đó đã bắt đầu có đổi mới chính trị. Hay nói một cách văn vẻ, Mùa xuân Hà Nội mà người ta nóng lòng chờ đợi nay đã đến.  Luật sư đánh giá tình hình ấy ra sao?

Đáp: Việc một số nhân vật ly khai, tu sĩ, trí thức, chuyên gia, nổi tiếng vì bất đồng chính kiến với chế độ Hà Nội được Toà Tổng lãnh sự Mỹ ở Sai Gòn mời tham dự buổi tiếp tân nhân dịp Lễ Quốc khánh Mỹ đầu tháng 7 vừa qua là chuyện chưa từng thấy từ trước đến nay. Bởi thế, nó có một giá trị thời sự rất lớn. Nhưng nó chỉ là một sự kiện riêng lẻ, xảy ra trong một khung cảnh nhất định cả về không gian lẫn thời gian. Không nên tách nó ra khỏi khung cảnh nhất định ấy để gán cho nó một kích thước vĩ mô, coi đó là sự xuất hiện của đối lập dân chủ ở Việt Nam. Ta không nên quên rằng trong vụ này, vai trò chủ động là ở cả hai phía Hoa Kỳ và nhà nước Việt Nam cộng sản. Do đó tôi nghĩ rằng cần phải rất dè dặt. Và nếu lại lấy nó làm cơ sở để khẳng định rằng đã có đổi mới chính trị ở Việt Nam thì tôi e rằng đang đi quá xa sự thật và lấy ước mơ làm sự thật.

Hỏi: Vậy  theo Luật sư thì tình hình không có gì thay đổi và nhưng ai mong mỏi có dân chủ tại Việt Nam vẫn phải bi quan?

Đáp: Về phần tôi, tôi không lạc quan nhưng điều đó không có nghĩa là tôi bi quan. Nói như thế dường như là tôi muốn chơi chữ. Không, chính là tìm một cách suy luận để nhận định cho thật sát với sự thật đang diễn ra rất phức tạp. Cách suy luận nhị phân của thời chiến tranh lạnh “tư bản-vô sản” và “quốc gia-cộng sản”, kết hợp thành cách nhìn hai phe ‘Thế giới tự do- xã hội chủ nghĩa” nay đã lỗi thời, điều  mà nhiều người mường tượng thấy nhưng không muốn hay không dám nói ra. Nay tình hình đã thay đổi hẳn. Trên trường quốc tế, thế giới lưỡng cực ngày trước đã nhường chỗ cho thế giới đa cực ngày nay. Tại Việt Nam, thì Hoa Kỳ đã thiết lập bang giao với chính quyền cộng sản tuy vẫn cổ vũ cho dân chủ, nhân quyền. Một thực tế như vậy mà chỉ phân tích bằng con mắt nhị phân, “hoặc Thế giới tự do hoặc xã hội chủ nghĩa” thì nhất định phải sai lầm vì đã đơn giản hoá đối tượng quan sát. Hiện nay thực tế ở Việt Nam cho thấy Mỹ lấy thái độ công khai hỗ trợ những nhân vật tranh đấu dân chủ có danh tiếng, nhưng Mỹ không ra khỏi ranh giới bang giao Mỹ Việt. Còn Hà Nội thì lâm vào thế phải chịu nhượng bộ để Mỹ hỗ trợ các nhà bất đồng chính kiến ủng hộ dân chủ, nhưng vẫn giữ thế mạnh trước các yêu sách của lực lượng này. Nói cách khác, không thể có chuyện Mỹ đứng hẳn về phía dân chủ để chống độc tài cũng như Hà Nội không vì  sức  ép của Mỹ mà chấp nhận những ngừơi bất đồng chính kiến. Cho nên, tôi không lạc quan nhưng lại rất phấn khởi, đồng thời không bi quan nhưng lại đặc biệt quan tâm đến sự tồn vong của lực lượng dân chủ ở trong nươc.

Hỏi: Tất phải thấy đã có gì rồi mới phấn khởi chứ? Nhưng sao lại đặc biệt quan tâm đến sự tồn vong? Vậy cụ thể, theo Luật sư,ở Việt Nam hiện nay có hay không có đối lập dân chủ ?

Đáp: Theo tôi, ở Việt Nam hiện giờ không có đối lập dân chủ, hiểu theo nghĩa pháp lý cũng như chính trị học của danh từ đối lập.

Hỏi: Nói dứt khoát không có đối lập như vậy có sợ là dễ gây hiểu lầm rằng người phát biểu đã phủ nhận những hy sinh to lớn của nhiều nhà dân chủ ở trong nước còn đang bị tù cũng như đã được trả tự do hay không?

Đáp: Ở đây có vấn đề từ ngữ cần phải thật chính xác, không thể chỉ đại khái được. Chữ đối lập tôi dùng ở đây phải hiểu là một định chế vừa pháp lý vừa chính trị chỉ có được trong những chế độ dân chủ thực sự. Nếu một chế độ không có được định chế ấy thì phải coi là không có đối lập. Để không có sự hiểu lầm, phải phân biệt hai vấn đề khác nhau. Một, vấn đề đối lập như một định chế và hai, vấn đề những hành động tranh đấu có xu hướng đối lập với chính quyền đưong chức. Như ở Việt Nam hiện nay chính quyền cộng sản đang đàn áp dưới nhiều hình thức chiến sĩ dân chủ vì họ có hành động đối lập chế độ. Điều này thì không ai phủ nhận và cũng chính để nhìn nhận ý nghĩa đối lập của những hành động ấy mà toà Tổng lãnh sự Mỹ đã mời những chiến sĩ dân chủ này tham dự cuộc tiếp tân tháng 7 vừa qua. Về điểm này, tôi xin được nhấn mạnh rằng, khẳng định không có đối lập ở Việt Nam không có nghĩa là phủ nhận công lao tranh đấu của các chiến sĩ dân chủ trong nước, mà là để chứng minh cho dư luận thấy rõ mức độ độc tài tuyệt đối của cách cai trị của Hà Nội. Về mặt tập thể, Hà Nội chống kịch liệt việc đối lập được hoạt động như là một định chế quốc gia.  Về mặt cá thể, Hà Nội cũng không công nhận cho bất cứ một công dân nào được quyền chỉ trích chế độ. Và để áp đặt nền độc tài độc đảng, Hà Nội đã không ngần ngại dùng pháp luật, công an, toà án của mình để biến mọi ứng xử đối lập bình thường thành những tội thường phạm mà đàn áp. Đó là lý do tại sao tình trạng nhân quyền dân quyền ở Việt Nam rất đáng quan tâm. Vậy một trong những mục tiêu cơ bản của cuộc tranh đấu đòi dân chủ hiện nay ở Việt Nam là yêu sách buộc Hà Nội phải công nhận và thiết lập định chế đối lập, như ở các nước dân chủ văn minh trên thế giới. Phải nói rằng còn tiếp tục độc quyền đảng trị, bằng mọi giá, nhất quyết gạt bỏ đối lập ra khỏi chế độ là chưa dân chủ, là chưa văn minh.

Hỏi: Nếu Hà Nội cứ kiên trì trong đường lối cai trị cũ thì dựa vào đâu mà Luật sư thấy phấn khởi?

Đáp: Về phần tôi, tôi thấy có nhiều lý do để phấn khởi dù tôi không tin là Hà Nội đã bắt đầu đổi mới chính trị. Nhưng đâu có phải rằng tương lai nền dân chủ ở Việt Nam vĩnh viễn hoàn toàn do Hà Nội định đoạt. Nếu Hà Nội ngay từ bây giờ tự nguyện bắt tay dân chủ hoá chế độ thì nước nhà sớm ra khỏi thân phận nghèo túng, lạc hậu. Ngược lại, nếu cứ theo con đường cũ thì Hà Nội đang tiếp tục đi hết quá trình đào thải của những chính quyền độc tài. Thiên niên kỷ thứ ba là thời đại của dân chủ. Mặt khác, vì áp lực quốc tế mà Hà Nội đã phải chùn tay trong mưu tính đàn áp đối lập rồi bưng bít sự thật này. Nhưng một số chiến sĩ dân chủ có thành tích ở trong nước đã được phía Mỹ gián tiếp vinh danh, một cách để ghi tên họ vào trong sổ vàng dân chủ, đối cực của sổ đen vi phạm nhân quyền. Mặt khác, sự kiện các cơ quan truyền thông của Nhà nước và của Đảng đã phổ biến tiếng nói của giới trẻ, học sinh, sinh viên, chuyên gia liên quan đến dân chủ, mặc dù vẫn còn dè dặt, đã chứng tỏ rằng vấn đề dân chủ đang bắt đầu được hội nhập vào ngôn ngữ chính trị chính thức để mở đường cho đa nguyên tư tưởng. Ngoài ra, các nhà trí thức, các nhà khoa học đã được phép tổ chức cuộc hội thảo, cho đến gần đây vẫn bị cấm, để tự do trao đổi về các vấn đề của đất nước trong đó có vấn đề đổi mới tư duy. Như vậy là nền độc tài thâm niên tuy dùng trăm phương nghìn kế vẫn không dập tắt được ngọn lửa dân chủ tự do trong xã hội. Thử hỏi sao lại không phấn khởi?

Hỏi: Luật sư đã giải thích vì sao ông đã phấn khởi. Vậy xin gỉải thích thêm vì sao lại phải rất quan tâm

Đáp: Đối với những người cộng sản cầm quyền thì điều gì cũng có thể xảy ra được. Năm 1945, họ tuyên bố giải tán Đảng cộng sản nhưng đảng này vẫn tiếp tục hoạt động dưới tên này hay tên khác, để độc chiếm quyền hành, cho đến bây giờ. Những năm 50, họ mở ra phong trào trăm hoa đua nở, khuyến khích tự do ngôn luận nhưng về sau lại đàn áp khốc liệt như đã thấy trong vụ Nhân Văn Giai Phẩm. Giữa thập niên 80, ông Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh “cởi trói” cho văn nghệ sĩ  nhưng chẳng bao lâu sau lại thản nhiên khoá miệng văn nghệ sĩ. Cho nên những người tranh đấu dân chủ sẽ không chủ quan khinh địch, mà sẽ đề cao cảnh giác. Điều phải quan tâm nữa là sẽ không để cho mặt quốc tế lấn át mặt quốc gia của cuộc vận động dân chủ hoá Việt Nam. Đã đành rằng dân chủ hiện nay đang trên đường toàn cầu hoá nhưng chuyển hóa độc tài sang dân chủ là việc mà dân Việt Nam phải chủ động gánh vác, không thể đứng bên lề, đứng ngoài cuộc rồi khoán trắng cho quốc tế tranh đấu dùm cho dân Việt Nam. Bài học đắt giá của miền Nam Việt Nam trước đây, các bài học thời sự nóng hổi, A Phú Hãn, Iraq là những lời cảnh báo vô cùng quí giá: nước Mỹ không thể thiết lập hộ dân chủ cho bất cứ nước nào. Mỗi nước phải tự mình quyết định lấy số phận của mình. Những người dân chủ Việt Nam phải tiếp thu các bài học trên, nhân rộng và kết hợp các chuyển động mở đường tạo ra một đà dân chủ, cho đất nứơc.

Hỏi: Xin cảm ơn Luật sư Hiệp./.