Bình luận của Nguyễn Gia Kiểng về bản Báo cáo chính trị của Đảng Cộng Sản Việt Nam
 

"...Đảng cộng sản không còn nhiều thì giờ. Câu hỏi mà những người cộng sản lương thiện phải đặt ra trong dịp đại hội 10 này là đảng cộng sản có ích lợi gì khi nó không có giải đáp cho những thách thức lớn của đất nước, không bảo đảm được tự do, công lý và môi trường, và cũng không bảo vệ được sự toàn vẹn của lãnh thổ."

TRÔI DẠT

Nguyễn Gia Kiểng

Báo cáo chính trị của Đảng Cộng Sản Việt Nam còn được chính họ gọi là cương lĩnh. Đúng ra là phải như thế. Đây là một tài liệu có mục đích kiểm điểm những thành quả của giai đoạn 5 năm vừa qua, nhận định bối cảnh quốc gia và thế giới, và trình bày chương trình chính trị cho giai đoạn sắp tới. Nó phải là một cương lĩnh chính trị.

Nhưng lần này, còn rõ ràng hơn những lần trước, báo cáo chính trị không phải là một cương lĩnh chính trị, mà cũng không có ngay cả giá trị của một bản báo cáo bình thường.


Trước hết, hãy nói sơ qua về bố cục và cách hành văn. Báo cáo chính trị dài 27 trang khổ A4, gồm 14 phần. Hai phần đầu là để kiểm điểm kết quả 5 năm qua (7 trang) và đánh giá 20 năm đổi mới (1,5 trang). Phần thứ ba có tiêu đề : "Mục tiêu và phương hướng phát triển đất nước 5 năm 2006-2010 và đến năm 2020" (2 trang). Mười một phần sau nói về các chính sách cụ thể. Không có dẫn nhập và cũng không có kết luận. Người ta có thể phân vân về bố cục. Các phần này được xếp ngang hàng với nhau và đánh số La Mã, từ I đến XIV, thay vì đặt các chính sách chi tiết vào phần ba. Ngay cả tiêu đề của phần thứ ba này cũng được viết một cách luộm thuộm. Đó là mục tiêu và phương hướng cho 5 năm hay cho 15 năm ? Ngay tiêu đề đã không chỉnh như vậy thì những câu văn tối nghĩa, dài lòng thòng, bất chấp văn phạm đầy rẫy trong tài liệu. Bản dự thảo sửa đổi điều lệ của đảng cũng không khác. Không thiếu những câu như (điều 36, nguyên văn): "Để tăng cường trách nhiệm quản lý của chi bộ đối với tất cả đảng viên, kể cả cấp ủy viên các cấp, đảng viên là cán bộ diện cấp ủy cấp trên quản lý khi vi phạm về phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, sinh hoạt đảng, thực hiện nhiệm vụ đảng viên (trừ nhiệm vụ do cấp trên giao).".

Dù chỉ là hình thức, nhưng một đảng có tới hai triệu rưỡi đảng viên và đã cầm quyền trong 60 năm, trong đó có 30 năm hòa bình, mà diễn đạt như vậy thì thật là khó hiểu. Càng khó hiểu khi người chủ trì ủy ban soạn thảo các văn kiện là ông Nguyễn Phú Trọng (ủy viên bộ chính trị, chủ tịch ủy ban lý luận trung ương, cựu tổng biên tập Tạp Chí Cộng Sản, cựu giám đốc Học Viện Chính Trị Quốc Gia Hồ Chí Minh), có học vị "giáo sư tiến sĩ" về môn Văn ! Điều này đặt ra một dấu hỏi lớn cả về trình độ của những người lãnh đạo cộng sản lẫn về giá trị của các học vị.

Về nội dung, bản báo cáo chính trị hoàn toàn không có những phân tích, cũng chẳng có tầm nhìn nào. Nó giống như một bản liệt kê mẫu hàng, thấy cái gì tốt, nên làm thì cứ ghi vào, không biện luận tại sao phải làm, có làm được không, làm như thế nào, theo thứ tự ưu tiên nào, v.v.

Không thể giải thích một cách giản dị là những người soạn thảo các văn kiện này thiếu văn hóa. Bất cứ một nhà báo trung bình nào cũng có thể viết, và viết hay hơn, báo cáo chính trị này trong vòng một hai ngày. Lý do là cả Nguyễn Phú Trọng lẫn các phụ tá của ông không biết phải viết gì, vì chính họ cũng không biết đảng có định hướng nào. Cuối cùng họ đã viết cho có, viết tất cả những gì mà họ thấy không gây ra vấn đề với bất cứ ai, bất chấp những điều đó có hợp lý hay không.

Thí dụ : "Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện đồng bộ kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa; giải quyết tốt các vấn đề xã hội; phát triển văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ; phát triển nguồn nhân lực, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, bảo vệ môi trường sinh thái; tăng cường quốc phòng và an ninh; mở rộng quan hệ đối ngoại. Xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh, có hiệu lực cao; gắn kết chặt chẽ xây dựng và chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng với xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy vai trò Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân." (Báo cáo chính trị, tr. 10).

Đây không phải là một đoạn đặc biệt. Toàn bộ tài liệu được viết như thế. Nhưng viết mà không có ý kiến và lòng tin thì không tránh khỏi những câu ngây ngô : "Thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân tiếp tục được củng cố" (tr. 4), hay "đẩy mạnh xây dựng các khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố" (tr. 18). Tại sao lại phải đẩy mạnh, quân thù nào đe dọa đánh chiếm thành phố Biên Hòa hay tỉnh Đồng Nai ?

Có những câu được viết một cách văn hoa để che đậy một sự thực không tiện nói thẳng ra : "Việc kết hợp phát triển kinh tế với quốc phòng ở một số địa bàn được thực hiện có hiệu quả". Vấn đề được đề cập ở đây là quân đội làm kinh doanh. Quân đội có khách sạn, có công ty du lịch, công ty xây dựng, vận tải, may mặc, v.v. Đây là một tình trạng cần phải chấm dứt. Một quân đội làm kinh tế là một quân đội kinh doanh dở nhưng không còn khả năng chiến đấu. Chính câu vừa dẫn cũng nhìn nhận quân đội kinh doanh bê bối bởi vì chỉ có "ở một số địa bàn" là có hiệu quả.

Cũng cần lưu ý là Việt Nam ngày nay không phải chỉ có bốn dạng sở hữu (nhà nước, tập thể, tư nhân, hỗn hợp) thể hiện qua các công ty tư nhân, công ty nhà nước, công ty hợp doanh như bản báo cáo chính trị viết ở cuối trang 11. Cụm từ "công ty nhà nước" được dùng để chỉ ngay cả những công ty không thuộc nhà nước. Đó là những công ty kinh tài của đảng cộng sản, của công an, của quân đội. Các công ty này chỉ đóng thuế lấy lệ cho nhà nước. Đảng, công an, quân đội trên thực tế là những nhà nước trong nhà nước ; riêng đảng cộng sản còn khống chế luôn nhà nước.

Sự mâu thuẫn và vô lý của cái gọi là "kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" được bộc lộ rõ ràng ngay đầu phần IV dành cho khái niệm này : "Nhà nước tôn trọng những yêu cầu khách quan của nền kinh tế thị trường và định hướng sự phát triển bằng các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, cơ chế, chính sách và luật pháp" (Báo cáo chính trị, tr. 11). Thị trường bị gò ép bằng một loạt những chiến lược, qui hoạch, kế hoạch, cơ chế, chính sách thì còn được tôn trọng ở chỗ nào? Đây không phải chỉ là câu viết cho có lệ của người không biết phải viết gì mà còn là một đe dọa cho hoạt động kinh doanh. Nhà nước muốn kiểm soát hoạt động kinh doanh bằng những chiến lược, qui hoạch, kế hoạch, cơ chế, chính sách nhưng lại chưa biết mình muốn gì. Như thế có nghĩa là các doanh nghiệp bị chi phối bởi những qui hoạch và kế hoạch mà họ không được biết trước.

Ông Võ Văn Kiệt đã lưu ý rất đúng là không thể vừa nói không có phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế vừa khẳng định "kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo" (Báo cáo chính trị, tr. 12).

Toàn bộ chính sách "kinh tế đối ngoại" chỉ có một câu "tăng nhanh tổng kim ngạch xuất khẩu và chất lượng hàng xuất khẩu, đặc biệt là những mặt hàng có thế mạnh và tiềm năng lớn". Ai không muốn tăng nhanh, nhưng làm thế nào để tăng nhanh ?

Cả báo cáo chính trị lẫn dự thảo sửa đổi điều lệ đảng khẳng định quyết tâm không đổi mới về chính trị. Vẫn kiên trì chủ nghĩa Mác Lênin và "tư tưởng Hồ Chí Minh", vẫn kiên trì xây dựng chủ nghĩa xã hội như một chặng đường tiến lên chủ nghĩa cộng sản, vẫn độc quyền lãnh đạo. Nhưng chủ nghĩa xã hội này là gì thì vẫn chưa rõ rệt vì sau 75 năm hoạt động và 60 năm cầm quyền và nhờ nhiều cố gắng học tập Đảng Cộng Sản Việt Nam chỉ mới nhận xét : "nhận thức của đảng ta về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ngày càng sáng tỏ hơn". Một cụm từ đã đi vào dĩ vãng từ khá lâu rồi lại được tái sinh và nhắc lại nhiều lần : "dân chủ xã hội chủ nghĩa". Khái niệm này không được định nghĩa nhưng người đọc giữa hai dòng chữ có thể hiểu nó mô tả sự lấn cấn giữa một mặt là trào lưu dân chủ hóa không thể chống lại và mặt khác là sự ngoan cố giữ lấy độc quyền chính trị bằng lý cớ "chủ nghĩa xã hội". Cũng phải ghi nhận là so với những báo cáo chính trị của các đại hội trước, những đoạn chống xét lại, hữu khuynh, cơ hội chủ nghĩa đã giảm hẳn. Chủ trương chống "diễn biến hòa bình" và các "âm mưu" lợi dụng các vấn đề dân chủ, nhân quyền, tôn giáo đã chỉ được nói tới ngắn ngủi trong vài dòng.


Bản báo cáo chính trị đã không vạch ra những vấn đề lớn của đất nước và những giải pháp phải có, và cũng không đưa ra được một cái nhìn nào về những vấn đề này. Giải thích hợp lý nhất là không có đồng thuận trong đảng.

Ba vấn đề quan trọng nhất của đất nước hôm nay là dân chủ hóa, thực hiện hòa giải dân tộc và chống tham nhũng. Trên cả ba vấn đề này, Đảng Cộng Sản Việt Nam đều không có giải đáp.

Dân chủ là điều bắt buộc phải tới vì là xu thế không thể đảo ngược được của thế giới và cả ngay tại Việt Nam. Xã hội dân sự dần dần tự cởi trói. Các phương tiện truyền thông và sức công phá phối hợp của nhân dân Việt Nam và dư luận thế giới đã chọc thủng, dù chưa làm sập hẳn, bức tường bưng bít từ lâu vẫn là thành lũy bảo vệ chế độ. So sánh lực lượng giữa đảng cộng sản và xã hội dân sự ngày càng bất lợi cho đảng cộng sản. Điểm thăng bằng có lẽ đã được vượt qua, dù chưa được nhận thức. Khi không còn đủ sức duy trì sự khống chế nữa mà vẫn cố duy trì thì chỉ là một sự dại dột. Đa số đảng viên cộng sản biết như thế nhưng ban lãnh đạo đảng vẫn chưa thể quyết định dân chủ hóa. Họ sợ những hậu quả.

Sự lo sợ này là đúng vì Việt Nam đã tích lũy quá nhiều hận thù sau 30 năm chiến tranh và 30 năm phân biệt đối xử. Đảng cộng sản cũng đã phạm quá nhiều sai lầm, kể cả những sai lầm đẫm máu. Việt Nam cần, và đảng cộng sản còn cần hơn, một chính sách hòa giải dân tộc thực sự và quả quyết. Nhưng điều này đảng cộng sản không thể làm một mình vì không thể tự mình ân xá cho chính mình. Nguyên nhân của cả hai cuộc chiến này, làm gần 5 triệu người thiệt mạng, cũng như những sai lầm nghiêm trọng khác - thủ tiêu vô số đảng viên Việt Nam Quốc Dân Đảng và Đại Việt, Cải Cách Ruộng Đất, Nhân Văn-Giai Phẩm, tập trung cải tạo đối với quân nhân và công chức miền Nam, đánh tư sản, tổ chức vượt biên bán chính thức - là tham vọng độc quyền thống trị. Còn duy trì chế độ độc đảng là còn tiếp tục ngoáy dao vào những vết thương phải được hàn gắn này.

Chống tham nhũng không thể chỉ giản dị bằng những biện pháp hành chính và kỷ luật như được trình bày trong báo cáo chính trị. Tham nhũng là lợi dụng công quyền cho lợi ích cá nhân. Nó là hậu quả tất nhiên của một chế độ độc tài độc đảng, không đối trọng và mất lý tưởng. Ngoan cố duy trì chế độ độc tài và khư khư giữ lấy một chủ nghĩa Mác-Lênin không còn thuyết phục được ai, kể cả các ủy viên bộ chính trị và ban chấp hành trung ương, là nuôi dưỡng tham nhũng. Và hiện nay còn chức vụ nào, dù là trong bộ máy đảng hay trong bộ máy nhà nước, mà không phải mua mới có được ? Những người có chức vụ nhờ tham nhũng làm sao có thể chống tham nhũng? Thực tế là tham nhũng tiếp tục gia tăng một cách đáng sợ.

Tất cả những vấn đề này ban lãnh đạo cộng sản đều hiểu, và hiểu rất rõ. Nhưng họ không dám và cũng không có đủ đoàn kết nội bộ để có những giải đáp thực sự. Từ chỗ không muốn giải quyết họ đã đi đến chỗ không thể giải quyết.

Tất cả những gì đảng cộng sản có thể làm một mình là chống đỡ để kéo dài càng lâu càng hay. Đảng cộng sản như một con tàu không la bàn trôi dạt trên một biển đầy sóng gió.

Đảng cộng sản không còn nhiều thì giờ. Câu hỏi mà những người cộng sản lương thiện phải đặt ra trong dịp đại hội 10 này là đảng cộng sản có ích lợi gì khi nó không có giải đáp cho những thách thức lớn của đất nước, không bảo đảm được tự do, công lý và môi trường, và cũng không bảo vệ được sự toàn vẹn của lãnh thổ.

Nguyễn Gia Kiểng