Hãy cổ phần hóa báo chí ở Việt Nam
Thursday, October 06, 2005


NGÔ NHÂN DỤNG


Các nhà báo ở Việt Nam đang bị đe dọa, một lời đe dọa rất tổng quát không nói rõ nhắm vào ai. Cho nên có nghĩa là nhắm tất cả mọi người, khiến ai cũng chột dạ. Ðây là lúc chúng ta phải giúp những nhà báo ở trong nước bảo vệ tiêu chuẩn nghề nghiệp họ trước mối đe dọa này. Họ đang được hưởng rất ít tự do, đang cố gắng sử dụng quyền tự do đó tới mức tối đa mặc dù bị nhốt nằm trong rọ. Nhưng bây giờ chút quyền tự do đó có thể bị lấy lại.

Chúng tôi sẽ đề nghị những đồng nghiệp ở trong nước phải tranh đấu đòi tiến tới việc cổ phần hóa những tờ báo mà họ đang cộng tác. Cổ phần hóa những tờ báo, tại sao không? Nhà nước và đảng Cộng Sản đang hô hào phát triển kinh doanh, đã công nhận nhiều thành phần kinh tế. Và đảng Cộng Sản đã cổ phần hóa rất nhiều doanh nghiệp nhà nước, cho những quản đốc và công nhân dự phần làm chủ. Tại sao lại kỳ thị, bỏ rơi những “công nhân viết báo,” không cho báo của họ được cổ phần hóa?

Mối đe dọa đang treo trên đầu những báo nằm trong một bản tin nghe rất giản dị: Ông thứ trưởng Bộ Văn Hóa Thông Tin cho biết đang có dự án thành lập những tập đoàn báo chí lớn. Ông nói hiện ở Sài Gòn đã có một tập đoàn thành công cho nên sẽ tiến tới những tập đoàn khác, mỗi nhóm có một tờ báo lớn với nhiều tờ báo phụ.

Tại sao dự định trên lại có tính cách đe dọa? Vì chuyện thành lập tập đoàn báo chí là chuyện cũ rồi, những tập đoàn như nhóm Saigon Times đã tự động thành hình vì nhu cầu nghề nghiệp, không chờ những ông văn hóa ở trên ban chính sách xuống mới làm. Nhiều tờ báo lớn cũng đang chuẩn bị mở rộng hoạt động, coi đó là sự bành trướng bình thường của một cơ sở kinh doanh thành công. Bây giờ, bỗng dưng Bộ Văn Hóa Thông Tin lại ban bố chính sách, với những lời giáo đầu đầy ẩn ý nằm trong buổi họp báo. Báo Lao Ðộng ngày 1 Tháng Mười viết rằng “mục tiêu là quy hoạch lại mạng lưới báo chí in... để phát triển toàn diện mạng lưới báo chí trong cả nước, theo phương châm không chồng chéo về tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ...” Bản tin trên VNExpress cũng nói như vậy: “Bộ Văn Hóa Thông Tin sẽ tiến hành rà soát, quy hoạch lại những tờ báo hoạt động trùng lặp về nội dung, đối tượng, lãng phí trong khâu xuất bản, phát hành.” Một thí dụ được ông thứ trưởng Văn Hóa Thông Tin nêu ra là “tại một số địa phương có tới gần chục tờ báo trong lãnh vực văn hóa, giải trí.”

Nếu quý vị đọc những câu trên mà chưa thấy có cái gì đe dọa những nhà báo ở Việt Nam, thì tức là quý vị chưa hiểu ngôn ngữ mà đảng Cộng Sản sử dụng từ hơn 50 năm nay. Khi nào họ nói sắp “rà soát” lại, là nhiều người thấy ngứa ngáy trên cổ, trên gáy rồi. Nói sẽ “quy hoạch loại” tức là họ đe dọa thật sự. Sau khi rà soát, sau khi quy hoạch lại, giới báo chí sẽ thấy có báo còn, báo mất, có anh nhà báo còn tiếp tục làm việc, có chị sẽ bị mất sở làm.

Ðây không phải là chuyện một hai người bị đe dọa mất việc làm, mà có thể nhiều tờ báo sẽ bị đe dọa. Thí dụ ở Sài Gòn có ba tờ báo cùng “phục vụ một ngành” như điện ảnh, thể thao chẳng hạn; hoặc mấy tờ cùng chung một đối tượng là “giới thanh niên trẻ tuổi.” Rà soát lại, quy hoạch lại, rồi sao? Có phải là mấy báo này “hoạt động trùng lặp về nội dung, về đối tượng,” cho nên “lãng phí,” cần đóng cửa bớt đi, giữ lại một tờ báo thôi rồi thành lập tập đoàn hay không?

Ðó chính là lời đe dọa: Báo nào ngoan ngoãn, dễ bảo nhất, sẽ tồn tại. Báo nào không ngoan sẽ bị phạt. Từ nay trở đi, báo nào cứng đầu, Bộ Văn Hóa Thông Tin sẽ thu xếp cho công tác mới. Thí dụ, cho toàn ban biên tập đi làm nghề gói báo, bán báo, khỏi cần viết báo nữa, trùng lặp nội dung, đối tượng! Ðể tránh “lãng phí trong khâu xuất bản và phát hành!” Ngày xưa thời Việt Nam Cộng Hòa cũng có một ông tướng trẻ nêu ra ý kiến tương tự. Ông vênh mặt lên hỏi: Tại sao Sài Gòn có đến 40 tờ báo làm gì? Ðóng cửa hết đi, in một tờ báo thôi, dân chúng đọc một tờ báo cũng đủ tin tức rồi. Nhưng sau đó chính ông tướng trẻ con kia cũng bỏ qua không dám thực hiện ý kiến đó. Vì nó phản dân chủ một cách lộ liễu quá khiến trong chính phủ của ông ta có nhà trí thức dọa sẽ từ chức bộ trưởng nếu những báo bị đóng cửa!

Việc công bố dự án “quy hoạch lại báo chí” sẽ có tác dụng là trong mấy tháng tới, trước ngày Ðại Hội Ðảng, nhiều tờ báo nhắm cùng một đối tượng độc giả, ở cùng một địa phương, chia sẻ những nội dung tương tự, sẽ phải nhìn nhau, lo lắng không biết mai mốt anh nào còn, anh nào mất. Nhiều người sẽ nghĩ cách tốt nhất là ngay từ bây giờ hãy ngoan ngoãn vâng lời, trên bảo sao mình làm vậy. Ðể bảo vệ tất cả anh chị em đang viết báo, vẽ báo, bán báo, ngồi thu quảng cáo, đem báo lên mạng, vân vân. Người đứng đầu tờ báo có thể nghĩ mình có ô dù lớn, cứng đầu cũng không sợ; nhưng những anh chị em thấp cổ bé miệng khác, họ phải lo bảo vệ nồi cơm cho chính họ chứ? Thế là “một sự nhịn, chín sự lành!

Một điều đáng nghi ngờ là thời điểm đưa ra dự án “quy hoạch lại báo chí” kể trên. Tại sao lại đưa ra vào lúc cuối Tháng Chín vừa rồi? Những quyết định có quy mô như vậy thường phải được Trung Ương Ðảng thông qua; mà những ủy viên Trung Ương hiện giờ còn đang lo sang năm họp Ðại Hội Mười, đang đoán coi những sếp lớn ông nào xuống, ông nào lên, lo ai còn ai mất, không biết chính mình sẽ đi hay ở. Họ có bao giờ bàn đến chuyện quy hoạch lại báo chí đâu?

Ý kiến quy hoạch lại báo chí chắc là do Ban Tư Tưởng Văn Hóa chỉ thị cho Bộ Văn Hóa Thông Tin đưa ra, và đưa ra ngay bây giờ kẻo trễ. Chỉ vì ông trưởng ban Nguyễn Khoa Ðiềm đang cần khép báo chí vào hàng ngũ do ông chỉ huy, trong lúc ông đang “phấn đấu” ở lại trong Bộ Chính Trị, với tham vọng sẽ lên ngôi quốc trưởng, nếu không phải là lên tới chức Tổng Bí Thư!

Nếu quý vị độc giả đã đọc báo này, chắc biết những tin hành lang Câu Lạc Bộ Ba Ðình, trong đó có tin ông Nguyễn Khoa Ðiềm hy vọng lên làm Tổng Bí Thư Ðảng Cộng Sản, thay ông Nông Ðức Mạnh. Sau đó, lại có tin là ông Ðiềm thấy chuyện đó lớn quá sức mình, khó nuốt quá, nên lui một bước, trù tính chỉ lên làm chủ tịch nước, thay thế ông Trần Ðức Lương thôi. Tổng Bí Thư là Vua có ngai, chủ tịch nước là Vua không ngai, tiến hay lui chỉ có một bước.

Trong cuộc vận động lên ngôi đó, ông Nguyễn Khoa Ðiềm trông cậy vào những đồng chí trong chiến khu của ông, là Ban Tư Tưởng Văn Hóa. Có lúc ban Ban Tư Tưởng Văn Hóa còn làm công việc của công an nữa. Nhiều người Hà Nội nghe tin Ban Tư Tưởng Văn Hóa đã cho người đi “điều tra tài sản” của ông chủ tịch nước, coi gia đình ông có bao nhiêu cái nhà, mấy cái xe ô tô, rồi bắt đầu chiến dịch loan tin đồn. Họ theo dõi và báo cáo cả những nghi vệ do bà chủ tịch nước, tức Ðệ Nhất Phu Nhân, sử dụng khi ông bà sang Trung Quốc. Và họ báo cáo rằng những nghi vệ đó coi đầy mùi phong kiến, không có vẻ nào là văn hóa vô sản.

Nhưng người Hà Nội cũng biết rằng địa vị của ông Trưởng Ban Tư Tưởng Văn Hóa đang lung lay. Bằng cớ là trong hai cuộc bầu bán thuộc hai tổ chức ngoại vi của đảng, mà đáng lẽ chính ông là người quyết định ai được bầu, những ứng cử viên của ông đều thua. Lần đầu là vụ bầu ban chấp hành Hội Nhà Báo. Lần hai là vụ bầu trong Hội Luật Gia. Ðó là những chuyện hiếm khi xảy ra trong chế độ cộng sản, ở nước Việt Nam hay nước nào cũng vậy. Một ông trưởng ban thuộc Trung Ương Ðảng, một ủy viên Bộ Chính Trị, uy quyền cao ngất mà không bảo được những đàn em, thì còn bảo được ai nữa?

Có phải là giới trẻ bây giờ khó dạy, không còn run sợ trước quyền uy Bộ Chính Trị như trước nữa? Hay là có tay khác cũng trong Bộ Chính Trị nhúng tay vào, bảo họ cứ chống lại, cứ làm bừa đi, cốt cho ông Nguyễn Khoa Ðiềm mất mặt?

Cho nên người ta nghi rằng việc ban bố chính sách rà soát lại, quy hoạch lại báo chí là một cách để ông Nguyễn Khoa Ðiềm bảo vệ địa vị chính trị của mình, rồi tiến lên ngôi vị cao hơn.

Ông Nguyễn Khoa Ðiềm chắc nghĩ rằng những nhà báo của chúng ta sẽ chịu nép một bề. Nhưng nếu những nhà báo đều nhát như vậy thì chắc họ đã chẳng bỏ phiếu ngược lại với chỉ thị của ông. Cho nên có thể tin là những lời đe dọa “rà soát lại, quy hoạch lại” sẽ chẳng làm ai sợ hãi, sau cùng sẽ không đi tới đâu hết. Việc thành hình những tập đoàn báo chí nhanh hay chóng, những tập đoàn đó sẽ làm việc như thế nào, phải do nhu cầu nghề nghiệp hoặc kinh doanh đưa tới, chứ không thể do chỉ thị từ trên ban xuống. Cái thời chỉ huy những nhà báo bằng chỉ thị, nhất là bằng lệnh miệng, đã qua rồi, bắt những nhà báo quay trở lại thời tiền sử đó không phải dễ.

Chúng tôi đề nghị những người làm báo ở Việt Nam hãy đòi được quyền bình đẳng với những doanh nghiệp nhà nước khác, là quyền được “cổ phần hóa.” Cổ phần hóa thì chính những người đang viết báo, đang vẽ, đang bán báo có thể trở thành cổ đông, làm chủ một phần xuống ty chủ báo. Những người điều khiển tờ báo, từ tổng biên tập trở xuống, sẽ tùy theo số năm đóng góp trí não cho những báo mà được mua nhiều hay ít cổ phần. Anh chị em lo quảng cáo, phát hành, trình bày, ấn loát, cũng có quyền như những công nhân viên những doanh nghiệp nhà nước khác. Cam đoan sau khi cổ phần hóa, những báo sẽ phát triển mạnh hơn, độc giả sẽ thỏa mãn hơn, mà những người làm việc cũng được hưởng xứng đáng với sự đóng góp của họ. Tại sao bao nhiêu công ty buôn bán, sản xuất được cổ phần hóa mà những công ty làm báo không được tham dự chương trình đó?

Việc cổ phần hóa báo chí cũng sẽ mang ích lợi cho tất cả mọi người, không riêng gì những người làm báo. Vì khi báo chí phát triển thì dân trí cũng được nâng cao. Hiện nay có 62 phần trăm dân số trên thế giới đang được sống trong những quốc gia mà báo chí có tự do. Số người không được hưởng tự do báo chí còn lớn, vì những nước đông dân như Trung Quốc (một phần 5 nhân loại), cho tới những nước nhỏ hơn như Việt Nam vẫn chưa cho dân hưởng quyền tự do báo chí. Mà tỷ số người dân đọc báo càng cao thì triển vọng phát triển càng tốt. Cho nên những nước chưa phát triển cũng tìm cách gia tăng số người đọc báo. Từ năm 1970 tới năm 1996, số người đọc báo đã tăng lên, từ 29 tờ báo cho 1,000 người dân lên tới 60 tờ báo cho 1,000 người.

Dân Việt Nam đáng được hưởng quyền tự do đọc báo. Những nhà báo phải là những người đứng đầu trong việc đấu tranh đòi quyền tự do đó. Chúng ta có thể tin vào những người làm báo có lương tâm chức nghiệp. Cổ phần hóa những tờ báo là một cách để những nhà báo làm nhiệm vụ của mình một cách hữu hiệu hơn và xứng đáng với phẩm giá của người trí thức hơn.