Lựa chọn là của toàn dân

Ngô Nhân Dụng

Thursday, September 22, 2005

Sau bão Katrina lại bão Rita, chính phủ liên bang và tiểu bang ở Mỹ đã rút kinh nghiệm chuẩn bị đối phó nhanh chóng, hữu hiệu hơn. Nhưng hôm nay chúng tôi xin phép không nói chuyện nước Mỹ. Ðể tiếp tục nêu lên một số đề tài mà chúng tôi mong gửi tới cụ Hoàng Minh Chính, trong thời gian cụ đang trị bệnh ở California. Ðề tài chính vẫn là sự lựa chọn của người dân trong chế độ dân chủ.

Trong Tháng Chín năm 2005 có ba nước bầu lại chính phủ. Bắt đầu là Nhật Bản, dân chúng nhiều người vẫn tin tưởng ông thủ tướng Junichiro Koizumi. Ông được tái bổ nhiệm để tiếp tục việc cải tổ cơ cấu tài chánh nước Nhật; đảng Tự Do Dân Chủ thắng với đa số lớn trong Hạ viện. Một tuần sau đến lượt dân Ðức đi bầu. Ở đó thì dân chúng phân vân, lưỡng lự. Hai đảng lớn nhất đều không đủ số ghế trong Hạ viện để lập chính phủ. Ðảng Dân Chủ Xã Hội của đương kim thủ tướng Schroeder lại thua đảng Dân Chủ Thiên Chúa Giáo ba ghế. Chủ Nhật này, đến lượt dân Ba Lan đi bầu quốc hội. Hai tuần sau, họ sẽ bỏ phiếu chọn tổng thống.

Tức là trong một Tháng Chín có gần 250 triệu người dân ở ba quốc gia lớn thi hành quyền lựa chọn những người sẽ cai trị họ trong bốn, năm năm sắp tới. Cả ba nước Nhật Bản, Ðức, Ba Lan đều theo thể chế đại nghị, tức là đảng nào đạt nhiều ghế nhất trong Hạ viện sẽ thành lập chính phủ. những vị tổng thống ở Ðức, Ba Lan hoặc Thiên hoàng ở Nhật không cầm quyền. Khi dân đi bỏ phiếu, họ biết là họ sẽ chọn ai làm thủ tướng, cùng với ê kíp của người đó. Nhưng ở ba nước, chúng ta thấy dân chúng lựa chọn theo cách khác nhau; những chính trị gia cũng tranh cử theo cung cách khác nhau.

Dân Nhật Bản có vẻ quyết tâm muốn thay đổi cơ cấu kinh tế, tài chánh xứ họ, cho nên đa số ủng hộ ông Koizumi một cách nhiệt liệt. Ông qua mặt đảng đối lập, mà cả những người trong đảng Dân Chủ Tự Do ly khai vì chống ông cũng bị thua. Người Nhật quyết định phải “đổi mới kinh tế” có thể nói một phần vì nhiều người dân thấy cần phải thay đổi, sau khi kinh tế Nhật Bản trì trệ hơn 10 năm nay. Nhưng một phần cũng vì ông Koizumi rất giỏi trong việc vận động. Ông nêu ra một đề tài rất giản dị, rõ ràng cho người dân chú ý (cải tổ hệ thống Bưu chính Nhật); ông có thái độ cương quyết và can đảm khi tự giải tán chính phủ để mời dân chúng bỏ phiếu tín nhiệm ông. Và ông mời được nhiều người danh tiếng đứng ra tranh cử trong đảng ông, đánh bại những người ly khai.

Ở Ðức thì khác. Dân chúng không tỏ ra quyết tâm muốn giữ ông thủ tướng lại, hay muốn thay thế ông. Nhiều người Ðức vẫn tín nhiệm ông Schroder vì kinh tế Ðức đang hưng vượng lại sau nhiều năm trì trệ, một phần nhờ ông Gerard Schroeder đã cải tổ, thí dụ, giảm thuế những xí nghiệp. Nhưng nhiều người không hài lòng với ông Schroeder vì ông chưa cải tổ một cách triệt để. Họ muốn thay đổi luật lao động thêm nữa. Ông Schroeder rụt rè, vì đảng Dân Chủ Xã Hội (SPD) của ông dựa vào những nghiệp đoàn; cải tổ nhiều hơn thì giới công nhân sẽ chống. Trước ngày bầu cử một tháng, bà Angela Merkel lãnh tụ đảng Dân Chủ Thiên Chúa Giáo (CDU) dẫn trước 20 điểm, ai cũng nghĩ bà sẽ thành vị nữ thủ tướng đầu tiên của Cộng Hòa Liên bang Ðức. Ðảng bà đề nghị phải đổi mới kinh tế sâu và mạnh hơn nữa. Nhưng cuộc vận động tranh cử của bà Merkel yếu quá, không chinh phục được nhiều người. Bà Merkel, một giáo sư xuất thân từ Ðông Ðức, chưa có kinh nghiệm “giao đấu” trên chính trường. Nhất là khi vị giáo sư được coi như sẽ là bộ trưởng kinh tế của bà đưa ra những đề nghị “một suất thuế cho tất cả mọi người” (flat tax) nhưng chính bà không tỏ ra ủng hộ mà cũng không bác bỏ. Hai vị lãnh tụ đảng đang dò dẫm để coi ai sẽ chinh phục được những đảng nhỏ để có đa số mà lập chính phủ; hoặc hai đảng sẽ phải cộng tác với nhau để chia quyền.

Câu chuyện ở Ba Lan phức tạp theo cách khác. Mười sáu năm nay, kể từ khi đảng Cộng Sản Ba Lan can đảm trao lại quyền tự do cho dân Ba Lan chọn lấy người cai trị, chưa có một đảng nào cầm quyền được quá một nhiệm kỳ. Không đảng nào chiếm được đa số dân chúng ủng hộ mình một cách lâu dài cả. Chủ Nhật tới, chính phủ cũ biết chắc họ sẽ thua. Bốn năm trước đây, một liên minh của những đảng viên cộng sản cũ, viết tắt là SLD, đã chiếm được số phiếu nhiều nhất (41 phần trăm) để lập chính phủ mới. Chính phủ cũ lúc đó mất quyền thì tan ra thành nhiều đảng nhỏ. Năm nay SLD chưa được 10 phần trăm dân tín nhiệm. Một đảng mới đang lên, Diễn đàn Công dân (PO, viết tắt tên Platforma Obywatelska) đang hy vọng chiếm đa số, nhưng có thể phải liên kết với đảng mạnh thứ nhì mới đủ phiếu lập chính phủ. Nhưng sau khi một vị cựu thủ tướng, lãnh tụ một đảng cựu đảng viên cộng sản tuyên bố rút lui vì biết sẽ thua, thì hai đảng mạnh nhất quay ra chỉ trích lẫn nhau, cho nên liên minh sẽ khó thành. Những đảng phái ở Ba Lan khác với những đảng bên Ðức hay bên Nhật, là họ còn mới quá và lại thay đổi luôn luôn suốt 16 năm qua. Họ chưa thu hút được những cử tri một mực trung thành với chủ trương đường lối của đảng, mà chính họ cũng chưa xác định được những chủ trương riêng nổi bật. Nhiều người sẽ lo ngại: Nếu như vậy thì nước Ba Lan cứ thay đổi chính phủ xoành xoạch, làm sao có “ổn định” được? Làm sao tiến bộ được?

Vậy mà suốt 16 năm qua, nước Ba Lan vẫn tiến bộ. Bởi vì dù đảng nào cầm quyền, họ đều đồng ý với nhau là nước Ba Lan phải đổi mới một cách mạnh bạo, toàn diện; phải thay đổi cơ cấu, xóa bỏ những tàn tích do thời cộng sản để lại. Ba Lan, Cộng Hòa Tiệp, Hung ga ri, Cộng Hòa Slovak là những nước phát triển kinh tế nhanh và vững vàng nhất ở Ðông Âu, kể từ khi chế độ cộng sản sụp đổ. Một kinh nghiệm mà Ðông Âu học được của Tây Âu là dù có thay đổi chính phủ nhiều lần chăng nữa, nếu người dân được tự do làm ăn và quốc gia đặt được những định chế bảo vệ tự do, thì người dân sẽ tự lo lấy việc phát triển kinh tế. Dân chúng Ba Lan không trung thành với một đảng chính trị nào, cứ thay đổi luôn luôn. Một phần vì chính họ đang phân vân. Phần khác là vì những chính đảng cũng đang mò mẫm, chưa quen với những thủ tục dân chủ, sau gần nửa thế kỷ sống dưới ách độc tài. Nhưng sau khi đảng Cộng Sản Ba Lan tự giải phóng, trả lại quyền quyết định cho dân, người ta đã lựa chọn những thể thức sống chung căn bản, là phải có dân chủ, tự do. Cứ theo luật giao đấu như thế, đi trên con đường đã quyết định đó, người dân cũng bớt lo.

Khi nghe kết quả cuộc bầu cử ở Ðức, nhiều người cũng lo ngại. Một số lo rằng kinh tế Ðức mới hưng khởi được một năm, nay không biết đảng nào sẽ lên nắm quyền, thì kinh tế có khựng lại hay không? Lại có người lo là nếu hai đảng lớn nhất liên minh, họ có đường lối khác hẳn nhau, thì ai sẽ “lèo lái” con thuyền quốc gia? Lo như vậy là lo con bò trắng răng. Ðó không phải là ý kiến của chúng tôi. Chính ông chủ nhiệm báo Die Zeit (Thời báo) ở Hamburg nói như vậy. Và muốn cho dân Ðức tin mình, ông nói: Hãy coi gương nước Ý. Từ sau Ðại chiến Thứ Hai, chính phủ Ý thay đổi nhanh, nhanh hơn cả tin khí tượng, nhưng kinh tế nước Ý vẫn chạy, nước này vẫn được xếp vào hàng 7 quốc gia tiến bộ kinh tế nhất thế giới. (Chưa bao giờ lại có người khuyên dân Ðức hãy coi gương dân Ý - mà người đó lại là gốc Ý nữa!)

Nhưng nói như vậy không có nghĩa là những chính phủ không đóng vai trò nào hết. Ðảng cầm quyền vẫn ấn định chính sách quốc gia. Ấn định những thể lệ cho cuộc sống chung. Khi kiểm soát ngành lập pháp, họ có thể đưa ra những dự luật thay đổi cách tổ chức những ngân hàng, như ở Nhật. Người dân sẽ tiết kiệm và đầu tư cách mới. Họ có thể thay đổi những thứ luật lao động, hoặc để bảo vệ việc làm của người công nhân, hoặc cho những xí nghiệp nhiều tự do hơn khi muốn sa thải công nhân, như ở Ðức. Họ có thể quyết định tăng hay giảm thuế cho những xí nghiệp hay cho cá nhân. Ở nước nào cũng vậy, công việc của chính quyền là lấy những quyết định tương tự. Những thể lệ sống chung đó ảnh hưởng tới đời sống mỗi người mà cũng ảnh hưởng tới sự tiến bộ chung của quốc gia. Khi bỏ phiếu chọn một chính phủ mới, dân chúng mỗi nước chọn những chính sách, những chương trình kinh tế, xã hội của chính phủ. Ðó là quy tắc sống dân chủ. Khi nào dân chưa dứt khoát, chúng ta cũng thấy tâm lý đó hiện ra trong kết quả bầu cử.

Khi đa số dân chúng Nhật ủng hộ ông Koizumi, ông biết chắc là đã nhận được một “sứ mệnh” thay đổi cơ cấu tài chánh nước Nhật, bắt đầu với việc giải tư công ty Bưu Chính. Ông sẽ tách hai ngành ngân hàng và bảo hiểm ra khỏi Bưu Ðiện, lập thành những đơn vị riêng, rồi sẽ đem bán cho công chúng. Lựa chọn của dân Nhật, do quy tắc đa số thắng thiểu số, cho thấy người dân thấy cần thay đổi. Ông Koizumi được dân trao cho sứ mệnh thay đổi. Dân Ðức, khi bầu cho bà Merkel nhiều hơn ông Schroder, cũng cho thấy là họ muốn thay đổi cơ cấu kinh tế. Nhưng ý nguyện đó chưa đủ mạnh, đảng CDU chỉ hơn có 3 ghế. Những nhà chính trị sẽ lựa theo ý dân, bày tỏ trong cuộc bỏ phiếu, nếu dân chúng chưa dứt khoát thì họ cũng phải từ từ. Nếu vì họ không thay đổi nhanh mà kinh tế Ðức không tiến nhanh hơn (cho bằng Mỹ chẳng hạn) thì đó là do dân lựa chọn. Khi dân chưa muốn thay đổi nhanh, tức là họ bằng lòng hy sinh tốc độ phát triển kinh tế để bảo vệ những giá trị khác, những giá trị chung đã thấm nhuần trong một dân tộc. Ở nước Ðức, đó là tinh thần xã hội.

Từ thời thủ tướng Bismark, tức là từ khi lập quốc, từ cuối thế kỷ 19 nước Ðức đã dẫn đầu trong những nước công nghiệp hóa theo lối tư bản về việc bảo vệ người lao động, người thất nghiệp, nói chung, những lớp người yếu thế về kinh tế. Vì vậy, từ sau Thế Chiến Thứ hai, những nghiệp đoàn Ðức rất mạnh; luật pháp cho họ cử đại diện ngồi trong Hội đồng Quản trị những công ty. Mạng lưới an toàn xã hội bảo đảm không có người nào chịu cảnh nghèo khổ. Không nhà chính trị nào dám nghĩ tới việc xóa bỏ mạng lưới an toàn xã hội đó, những đảng có đề nghị cải tổ cũng vẫn tôn trọng tinh thần xã hội đó. Họ đều đồng ý là một mạng lưới an toàn quá thì sẽ làm kinh tế chậm phát triển, nên phải sửa đổi. Họ chỉ khác nhau ở chỗ nên sửa đổi những gì, sửa những nơi nào, bao giờ sửa. Và đó là những điểm phân biệt đảng này với đảng khác, để cho dân lựa chọn.

Ở bên Nhật cũng vậy. Nền kinh tế Nhật dựa trên sự liên kết giữa những đại công ty và những ngân hàng, với guồng máy nhà nước đóng vai trọng tài và mai mối tích cực. Trước đây, nước Nhật nổi tiếng là không một công ty nào bị phá sản, vì những công ty và những ngân hàng “bao cấp” lẫn nhau. Khi cần, chính phủ sẽ can thiệp cứu giúp. Nhân viên những công ty không lo bị đuổi, gần như được bảo đảm công việc suốt đời. Trên bảo dưới nghe, gia đình hòa thuận. Có lẽ vì vậy, một đảng chính trị cứ thế nắm quyền ở Nhật suốt nửa thế kỷ, chỉ bị ngắt quãng mất 11 tháng. Một vị thứ trưởng tài chánh Nhật, ông Eiseku Sakakibara 1990 đã xuất bản cuốn “Vượt trên chế độ tư bản” (Beyond Capitalism) để trình bày quan niệm kinh tế của xứ ông. Họ chú trọng tới sản xuất hơn là tiêu dùng, đó là điểm then chốt; khác hẳn kinh tế tư bản kiểu Mỹ. Ở Pháp thì có ông Michel Albert, năm 1991 in cuốn Tư bản với Tư bản (Capitalisme contre Capitalisme) đề cao mô thức kinh tế miền sông Rhine, chú trọng tới vai trò của ngân hàng nhiều hơn thị trường chứng khoán, và phần lợi tức đóng góp cho xã hội cao hơn mô thức Anh-Mỹ. Dù đảng CDU hay đảng SPD cầm quyền thì bản “hợp đồng xã hội” của nước Ðức vẫn không thay đổi. Dân chúng nước họ đã lựa chọn như vậy.

Nhưng từ thập niên 1990 đến nay, thế giới đã thay đổi nhiều. Kinh tế Nhật trì trệ vì người dân không tiêu thụ, quá lệ thuộc xuất cảng; kinh tế Ðức cũng chậm lại vì giá thành cao do chi phí lương bổng và xã hội. Nhưng điều làm cho hai vùng kinh tế lớn thứ nhì và thứ ba trên thế giới đó bị qua mặt khi công nghiệp tin học phát triển, là họ không huy động được những thứ “vốn khai phá mạo hiểm” (venture capital) như ở Mỹ, xí nghiệp của họ không cạnh tranh được trong nền kinh tế toàn cầu hóa. Bây giờ chính họ cũng đang lo thay đổi cơ cấu kinh tế.

Nhưng quyết định thay đổi được đặt trong tay toàn dân, chứ không phải chỉ có một nhóm người định đoạt, nhân danh quyền “lãnh đạo” toàn dân. Người dân Nhật Bản đang trao cho ông Koizumi sứ mạng thay đổi hệ thống phân bố tài nguyên quốc dân. Việc chuyển tiền tiết kiệm của dân qua những trung gian tài chánh, hoặc ngân hàng, hoặc quỹ đầu tư, thị trường chứng khoán, hay qua quỹ tiết kiệm và bảo hiểm của Bưu Ðiện; đó là một quyết định ảnh hưởng tới kinh tế quốc dân. Nhưng nước Nhật cần cải tổ nhiều hơn nữa, và ông thủ tướng hiện giờ nhận được sứ mạng đó. Người Ðức đang phân vân, và những lãnh tụ chính trị đảng phái chấp nhận hậu quả, là chính họ cũng phải thương thảo với nhau về việc cải tổ cơ cấu.

Tuy nhiên, xin đừng nghĩ rằng những nhà lãnh đạo và dân chúng những nước trên sẽ... đi theo lối Mỹ. Còn lâu. Khi nhìn thấy những nhược điểm trong cách tổ chức xã hội của mình khiến mình thành chậm lụt, thì phải thay đổi. Nhưng dù thay đổi người ta sẽ vẫn giữ những bản sắc của dân tộc, không cách nào nước này giống hệt nước khác được. Những ông Sakakibara, Albert không bao giờ phải từ bỏ những ý tưởng chính của họ đâu. Bởi vì mỗi dân tộc có những sắc thái văn hóa, hoàn cảnh lịch sử khác nhau, họ tự nhiên đi tìm con đường nào thích hợp nhất. Miễn là người dân được tự do nghe đủ thứ ý kiến, tự do lựa chọn những ý kiến đó theo thể thức dân chủ. Lựa chọn một giải pháp chung bao giờ cũng gây đau khổ cho một số người. Cho nên phải đặt ra những thể thức dân chủ, coi như “luật giao đấu;” giống “luật chơi” khi đá bóng vậy. Trong những nhà tu người ta có thể nhất trí, đồng thuận theo tinh thần lục hòa. Dân chủ là không cần nhất trí hay đồng thuận, vì không thể đạt được như vậy. Trong khuôn khổ những luật giao đấu dân chủ, người dân sẽ lựa chọn cách sống chung với nhau như thế nào, một cách công bằng.

Cho nên không thể nói cứ ai đòi tự do, dân chủ là đòi bắt chước như lối Mỹ. Ðó là luận điệu của những kẻ cố tình vu vạ, hay là vì thiếu học cho nên nói mò. Nước Mỹ không phải là nước duy nhất sản xuất món Dân Chủ, như họ đang sản xuất Coca Cola!

Xin nhắc lại: Dân Chủ chỉ là hình thức. Nội dung chính là Tự do. Có Dân Chủ chúng ta mới có khung cảnh pháp lý để sử dụng những quyền tự do của mình. Tự do nhất thiết là tự do lựa chọn. Nếu không thì tự do để làm cái gì? (Ngay cả những thiền sư thoát vòng tục lụy, hoàn toàn tự do không cần gì nữa, thì họ cũng đang sử dụng quyền tự do không lựa chọn, đó cũng là một lựa chọn.) Khi những quyền tự do được tôn trọng, thì dù hình thức tổ chức xã hội chưa hoàn toàn dân chủ, người dân cũng được sử dụng những quyền tự do để chọn hướng đi chung cho tất cả mọi người. Muốn cho người dân lựa chọn, họ phải được thông tin đầy đủ những vấn đề và những giải pháp khác nhau. Người ta không thể lựa chọn tự do nếu bị bưng bít. Cho nên nếu ngày mai đảng Cộng Sản Việt Nam tuyên bố cho dân chúng tự do bầu cử, ứng cử, cho một vài đảng chính trị hoạt động, mà nếu họ vẫn hạn chế không cho tự do ngôn luận, tự do tư tưởng, thì đó vẫn là dân chủ giả hiệu.

Hiện nay đảng Cộng Sản Việt Nam từ chối không cho người dân được lựa chọn tự do, mọi quyết định chung của đất nước đã được một đảng đấu thầu lựa chọn giúp! Có khi chỉ một nhóm nhỏ trong Bộ Chính trị lựa chọn; hay chỉ có một người lựa chọn rồi bắt cả nước phải theo. Ðó là nguyên nhân tình trạng chậm tiến về kinh tế, xã hội, giáo dục, tình trạng tham nhũng, thối nát, vân vân. Chúng ta thấy những người như ông Lê Ðăng Doanh, ông Võ Văn Kiệt lên tiếng phê bình những lựa chọn của đảng Cộng Sản. Nhưng họ vẫn chưa chính thức nói rằng phải hủy bỏ độc quyền lựa chọn của đảng đi, phải trả quyền đó cho toàn dân. Cụ Hoàng Minh Chính đã đòi xóa bỏ điều số 4 trong hiến pháp, cho nên chúng ta mới có thể nói chuyện được với nhau. Câu chuyện còn dài, vì câu hỏi chính yếu là nếu như dân Việt Nam được tự do lựa chọn thì chúng ta nên đề nghị đồng bào ta lựa chọn về những vấn đề gì, lựa chọn như thế nào. Chắc còn lâu đồng bào ta mới được hưởng món hàng xa xỉ hiện nay dành riêng cho những đảng viên cộng sản cao cấp. Nhưng ngay bây giờ ta phải bàn ngay những vấn đề đó. Phải lo lắng trước mối lo chung của đồng bào, như Phạm Trọng Yêm đã khuyến cáo./.