Tự do ngôn luận tại Việt Nam trong năm 2005
theo tổng kết của RSF

Đăng ngày 22/10/2005 lúc 05:05:29 CDT
Đề tài: Xã Hội Dân Sự

Người nhặt tin

"...Bảng Chỉ Dẫn này góp phần bác bỏ luận điệu của những nhà lãnh đạo các xứ nghèo, độc tài áp bức khi họ liên tục rêu rao là phát triển kinh tế là điều kiện cần trước tiên để bảo đảm tự do dân chủ và bảo vệ nhân quyền. Đồng ý là đa phần các nước giàu có đã được xếp hạng cao trong Bảng Chỉ Dẫn, nhưng cũng có những quốc gia chưa giàu có gì lắm, thậm chí còn nghèo nữa (lợi tức đầu người không quá 1000$), thế mà họ vẫn có thể bảo vệ được quyền tự do ngôn luận báo chí, và vẫn nằm được ở vị trí 60 nước dẫn đầu"

TỰ DO NGÔN LUẬN TẠI VIỆT NAM VẪN CÒN LÀ VẤN ĐỀ NGHIÊM TRỌNG

Người nhặt tin

Hôm 21/10/2005, tổ chức Ký giả không biên giới (RSF: Reporters sans Frontières) vừa phổ biến Bảng Chỉ Dẫn về Tự Do Báo Chí Toàn Cầu năm 2005. Đây là kết quả điều tra nghiên cứu về vấn đề tự do ngôn luận năm 2005 tại các quốc gia trên thế giới. Đây là lần thứ tư tổ chức RSF công bố một bản tổng kết hằng năm ở cấp toàn cầu như thế.

Kết quả điều tra nghiên cứu được đúc kết trong Bảng Xếp Hạng này cho thấy Bắc Hàn là nước đứng chót bảng, ở hạng 167. Đứng trên nước này là Eritrea (hạng 166) và Turkmenistan (hạng 165).

Việt Nam đứng ở đâu trong Bảng Chỉ Dẫn 2005?

Việt Nam đứng ở hạng 158, nghĩa là chỉ trên 9 nước dưới cùng. Về mặt tự do báo chí, Việt Nam chỉ hơn Trung Quốc, Nepal, Iran và Myanmar ở khu vực Châu Á; thế nghĩa là Việt nam còn thua các nước Lào, Kampuchea, và các nước khác trong khối ASEAN.

Cuộc điều tra nghiên cứu của tổ chức RSF dựa trên một số tiêu chuẩn thống nhất: tư nhân có được tự do ra báo và tự do phát biểu ý kiến hay không? nhà nước có can thiệp vào hoạt động báo chí để ngăn trở giới báo chí trong việc thực thi quyền công dân thứ tư của họ bằng những hành vi bắt bớ giam cầm, hăm doạ khủng bố tinh thần các nhà báo?...

Bảng xếp hạng năm nay cho thấy Việt nam được nâng lên ba bậc so với năm ngoái. Nhưng điều đó có gì chứng tỏ tình hình thật sự được cải thiện? Những bằng chứng cụ thể gần đây nhất trong sinh hoạt hằng ngày của giới báo chí Việt Nam có thể minh hoạ đầy đủ cho sự điều tra nghiên cứu của RSF: chúng ta nhớ là hôm 13/10/05 vừa qua tại giữa đường phố Hà Nội, một nhân viên cảnh sát bảo vệ đã còng tay một phóng viên báo Khuyến Học & Dân Trí vào một cọc sắt bên đường, không cho cô hành xử theo chức năng của mình; trước đó ba ngày là một phóng viên báo An Ninh Thế Giới bị hành hung trong lúc làm việc; phóng viên báo Gia Đình & Xã Hội và một phóng viên báo Lao Động cũng bị hành hung trong lúc làm phận sự. Các viên chức nhà nước có thể biện hộ cho những sự cố này, và xem những trường hợp vừa kể như là những tai nạn, những trường hợp “lỡ tay”. Nhưng nhà nước khó mà biện minh cho những hành vi rất có tính toán, trù hoạch, như những vụ trừng phạt hoặc thậm chí giam tù các kí giả, đóng cửa báo điện tử (như trường hợp VNExpress), dùng tường lửa ngăn cản các báo điện tử hải ngoại, cấm đoán và khủng bố các tư nhân xin ra báo (như trường hợp Trần Độ và Phạm Quế Dương)…

Quyền Tự do Dân chủ đang còn chịu thử thách khắp nơi

Tất cả những sự kiện nói trên chỉ xảy ra một cách có hệ thống trong các nước hiện nay còn đang chịu ách cai trị độc tài, dù đó là độc tài kiểu cá nhân (như ở Zimbabuwe),, quân phiệt (như ở Myanmar hiện nay), hoặc đảng toàn trị (Trung Quốc, Cuba, Việt nam và Bắc Hàn). Nét điển hình của sinh hoạt báo chí ngôn luận ở những nước này là: cấm đoán hoặc ngăn trở sinh hoạt báo chí tư nhân, và ngay trong phạm vi báo do nhà nước thao túng kiểm soát thì quyền phát biểu cũng rất hạn chế. Các kí giả báo chí thông tấn thường phải chọn lối viết “lách”, hoặc chỉ giới hạn hoạt động ở thông tin tuyên truyền cho kẻ cầm quyền, cốt để được yên thân. Những ai dám bước qua lằn mức cho phép thì sẽ nhận chịu hậu quả trừng phạt ngay: Nhân dân cả nước chưa quên được những vụ án thô bạo chỉ nhắm mục đích khủng bố tinh thần các công dân, như vụ án nhà trí thức trẻ Phạm Hồng Sơn hoặc nhà báo Nguyễn Vũ Bình, chỉ vì họ đã sử dụng quyền tự do ngôn luận chính đáng của mình.

Hiện nay tình hình chung ở những quốc gia tại khu vực Đông Á (Myanmar -xếp hạng 163, China -hạng 159, Việt Nam –hạng 158, và Lào –hạng 155), Trung Á (Turkmenistan –hạng 165, Uzbekistan –hạng 155, Afghanistan –hạng 125, và Kazakhstan –hạng 119) và khu vực Trung Đông (Iran –hạng 164, Iraq –hạng 157, Saudi Arabia –hạng 154, và Syria –hạng 145) là giới báo chí truyền thông thường xuyên bị khó khăn trong việc hành sự, vì những áp lực thường xuyên của bộ máy bạo lực nhà nước (công an, nhà tù) nên khó giữ được vị thế độc lập cần thiết trong sinh hoạt một xã hội dân sự đúng nghĩa.

Tình hình ở Iraq cũng xuống cấp nhiều nếu nói đến mức độ an ninh nghề nghiệp của các kí giả đang làm việc tại chỗ. Có ít nhất là 24 kí giả hay nhân viên ngành truyền thông bị tử nạn trong lúc hành sự tại Iraq trong năm vừa qua, nâng xứ nàny lên hàng những nơi xung đột đẫm máu nhất nếu tính từ thế chiến II đến giờ. RSF ghi nhận là có cả thảy 73 kí giả đã bị tử nạn kể từ khi xảy ra chiến sự tại đây, tháng 3.2003.

Bảng Chỉ Dẫn cũng cho thấy một dấu hiệu đáng khích lệ là ngày càng nhiều thêm số lượng các nước châu Phi và Mĩ La tinh có cải thiện sinh hoạt ngôn luận báo chí. Đó là Benin: hạng 25, Namibia: hạng 25, El Salvador:hạng 28, Cape Verde: hạng 29, Mauritius: hạng 34, Mali: hạng 37, Costa Rica: hạng 41 và Bolivia: hạng 45.

Tình hình tại các nước dân chủ phương tây có gì lạ?

Không hẳn là tình hình tự do ngôn luận báo chí ở các nước phương tây đều tốt đẹp cả đâu. Trước tiên là Hoa Kì bị tụt xuống 20 hạng so với năm trước, vì hành vi bỏ tù một kí giả Judith Miller của New York Times cùng những tính toán của chính quyền nhằm giảm thiểu quyền của người kí giả được giữ kín các đầu nguồn thu lượm tin tức. Canada (hạng 21) cũng bị tụt xuống mấy bậc vì cũng có hành động của nhà nước vi phạm quyền được giữ kín nguồn cung cấp thông tin và biến kí giả thành người tuỳ viên của cơ quan công quyền. Pháp (hạng 30) cũng bị rớt hạng, chủ yếu là vì có hành vi soát xét toà báo, thẩm tra kí giả và đặt thêm tội trạng mới về truyền thông.

Đứng đầu bảng năm nay là những nước dân chủ ở Bắc Âu như Đan Mạch, Phần Lan, Ireland, Băng Đảo, Na Uy và Hà Lan. Kế đó là mười nước khác cũng nằm trong khu vực châu Âu. Các nước không nằm ở khu vực châu Âu nhưng cũng đạt thứ hạng rất cao trong bảng xếp hạng năm nay, là New Zealand (hạng 12), Trinidad và Tobago (đồng hạng 12), Benin (hạng 25) và Nam Hàn (hạng 34).

Quan hệ giữa tự do ngôn luận và sự phát triển đất nước và độc lập quốc gia

Một điểm đáng chú ý là một số những quốc gia mới giành được độc lập trong thời gian ngắn gần đây lại là những nước có thành tích cao về bảo vệ quyền tự do báo chí và ngôn luận. Trong số này có chín quốc gia mới có tuổi độc lập không quá 15 năm nhưng lại được xếp vào hạng 60 nước hàng đầu về bảo vệ tự do ngôn luận: Slovenia (hạng 9), Estonia (hạng 11), Latvia (hạng 16), Lithuania (hạng 21), Namibia (hạng 25), Bosnia-Herzegovina (hạng 33), Macedonia (hạng 43), Croatia (hạng 56) và Đông Timor (hạng 58).

Cuối cùng, có một điều đáng suy ngẫm ở đây nữa là: Bảng Chỉ Dẫn này góp phần bác bỏ luận điệu của những nhà lãnh đạo các xứ nghèo, độc tài áp bức khi họ liên tục rêu rao là phát triển kinh tế là điều kiện cần trước tiên để bảo đảm tự do dân chủ và bảo vệ nhân quyền. Đồng ý là đa phần các nước giàu có đã được xếp hạng cao trong Bảng Chỉ Dẫn, nhưng cũng có những quốc gia chưa giàu có gì lắm, thậm chí còn nghèo nữa (lợi tức đầu người không quá 1000$), thế mà họ vẫn có thể bảo vệ được quyền tự do ngôn luận báo chí, và vẫn nằm được ở vị trí 60 nước dẫn đầu. Hãy nhìn lại tấm gương của những nước như Benin (hạng 25), Mali (hạng 37), Bolivia (hạng 45), Mozambique (hạng 49), Mông Cổ (hạng 53), Niger (hạng 57) và Đông Timor (hạng 58).

Trong khung cảnh giao lưu rộng cửa khắp thế giới ngày hôm nay, các nhà lãnh đạo chính trị trong một nước độc tài toàn trị như Việt Nam chẳng hạn, sẽ không thuyết phục được công luận thế giới và dư luận trong nước mình bằng những luận điệu giả trá nhằm mục đích hoả mù, để lừa dối. Khi trả lời phóng viên BBC về tự do báo chí trong nước, một viên chức nhà nước đã không ngượng miệng khi phủ nhận hết các lời khuyến nghị tứ mọi phía. Ông ta cho rằng việc “xếp hạng đó của Tổ chức Kí giả không biên giới là hoàn toàn không có căn cứ ' vì ‘quyền tự do báo chí của công dân những năm qua được bảo hộ bằng pháp luật, các vị lãnh đạo của VN luôn đánh giá cao báo chí, coi báo chí là công cụ giám sát cán bộ’.” Có lẽ ông ta quên mất một sự vụ rất gần đây, là nhà nước đã chính thức bịt miệng báo chí, không cho tiếp tục điều tra các ngõ ngách và các “quan” chức cấp rất cao dính dấp vào vụ Năm Cam, có nguy cơ bị báo chí phanh phui. Tự do báo chí và ngôn luận vẫn còn là vấ nđề nhức nhối của Việt Nam, ngày nào Đảng cộng sản hãy còn bám víu vào sự độc quyền lãnh đạo, độc quyền cai trị, độc quyền nắm lẽ phải.

Người nhặt tin