Những Vấn đề Thủy lợi ở Ðồng bằng sơng Cửu Long của Việt Nam - Phần 1
(Water Resources Problems in the Vietnam’s Mekong Delta – Part 1)

Kể từ năm 1975, một hệ thống thủy lợi qui mơ đã được xây dựng trong tồn vùng Ðồng bằng sơng Cửu Long (ÐBSCL) ở Việt Nam nhằm mục đích phát triển nhanh chĩng vùng đồng bằng trù phú nầy. Cĩ thể nĩi hệ thống thủy lợi đĩ đã gĩp phần khơng nhỏ trong việc phát triển kinh tế và xã hội của ÐBSCL và cho cả nước trong thời gian qua; nhưng cũng chính nĩ đã phát sinh ra nhiều vấn đề, mà ảnh hưởng tiêu cực càng ngày càng rõ nét, và cĩ thể trở thành một lực cản cho việc phát triển kinh tế và xã hội bền vững của ÐBSCL trong tương lai. Mức độ nghiêm trọng của vấn đề được thể hiện qua việc tiến hành nghiên cứu chuyên sâu cĩ đề tài “Luận cứ khoa học cho giải pháp tổng thể phát triển kinh tế xã hội ÐBSCL trong điều kiện sống chung với lũ” với sự tham gia của trường Ðại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh cùng hàng trăm nhà khoa học, quản lý, chuyên viên ở các viện, trường đại học, và sở ngành liên hệ, được cơng bố trong tháng 10/2005 vừa qua. Ðể tìm hiểu thêm chi tiết về những vấn đề do việc xây dựng và điều hành hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL trong 3 thập niên qua, Phĩng viên Ðỗ Hiếu đã trao đổi với Kỹ sư (KS) Nguyễn Minh Quang. Ơng là một kỹ sư cơng chánh chuyên nghiệp (professional engineer) của tiểu bang California và cũng là một chuyên viên thuộc Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Trước năm 1975, KS Quang là một chuyên viên phục vụ tại Ủy ban Quốc gia Thủy lợi trực thuộc Bộ Cơng Chánh và Giao thơng ở Sài Gịn. Ơng phụ trách cơng tác nghiên cứu và soạn thảo các kế hoạch phát triển thủy lợi ở miền Nam Việt Nam cũng như cơng tác đo đạc thủy học và tiên đốn lũ lụt ở ÐBSCL. Xin kính mời quý thính giả theo dõi.

Hỏi: Trước hết, KS cĩ thể cho quý thính giả của đài Á Châu Tự Do biết tại sao hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL lại phát sinh ra nhiều vấn đề như chúng ta đang nhận thấy hiện nay.

Ðáp: Cĩ thể nĩi, hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL được bắt đầu xây dựng chỉ vài tháng sau khi chiến tranh Việt Nam chấm dứt vào tháng 4/1975. Nhưng mãi cho đến hơm nay, theo sự đánh giá của chính những người cĩ trách nhiệm ở trong nước, nĩ vẫn “chưa hồn chỉnh và cĩ nhiều bất cập.” Hệ thống thủy lợi nầy được đồn Quy hoạch Thủy lợi ÐBSCL, được gọi tắt là đồn Quy hoạch Cửu Long (ÐQHCL), đề nghị để “thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chánh trị to lớn” là biến tất cả đất đai cĩ thể trồng trọt cịn lại ở ÐBSCL thành ruộng lúa cĩ thể trồng nhiều vụ một năm, nhằm đạt chỉ tiêu 20 triệu tấn lúa/năm trong kế hoạch ngủ niên 1975-1980. Cĩ thể nĩi một cách ngắn gọn rằng các vấn đề của hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL hiện nay bắt nguồn từ việc quy hoạch khơng đúng cách và thiếu thực tiễn sau chiến tranh.

Hỏi: Là một chuyên viên thủy lợi ở miền Nam, KS cĩ nhận xét gì về ÐQHCL.

Ðáp: ÐQHCL là một trong các đồn quy hoạch, gồm một số chuyên viên thủy lợi “ưu tú” của miền Bắc, được đưa vào miền Nam để khảo sát, nghiên cứu, và thiết lập kế hoạch khai thác tiềm năng thủy lợi ở miền Nam. Mỗi đồn phụ trách một vùng hoặc một lưu vực sơng. Theo nhận xét của tơi, khả năng và kinh nghiệm chuyên mơn của thành viên trong đồn rất hạn chế, nhưng họ lại rất tự hào về “khả năng chiến đấu và chiến thắng,” nên họ đã khơng cần nghiên cứu và tìm hiểu những đặc tính phức tạp của ÐBSCL, một đồng bằng cĩ đặc tính hồn tồn khác với Ðồng bằng sơng Hồng (ÐBSH). Họ cũng khơng để ý đến các ý kiến của chuyên viên thủy lợi của miền Nam và rất nghi ngờ kết quả nghiên của các cơ quan hoặc cơng ty cố vấn quốc tế. Họ vẫn dùng các nguyên tắc trị thủy được áp dụng ở ÐBSH từ bao đời.

Hỏi: Nguyên tắc trị thủy ở ÐBSH như thế nào, và tại sao nĩ khơng thích hợp với ÐBSCL, thưa KS?

Ðáp: Dạ thưa, nguyên tắc trị thủy ở ÐBSH đã cĩ từ ngàn xưa và được áp dụng rộng rãi ở nhiều nơi, nhất là ở Trung Hoa. Nguyên tắc nầy cĩ thể gọi là nguyên tắc đào đấp, vì chỉ cần đào kinh để dẫn nước và đấp đê để chận nước. Ở ÐBSH, một hệ thống đê điều kiên cố được đấp dọc theo bờ sơng để ngăn chận nước lũ, và một hệ thống kinh được đào để dẫn nước sơng vào nơi thiếu nước ngọt để thâm canh tăng vụ trong mùa khơ.

Ngoại trừ việc đáy sơng Hồng bị bồi lắng và đất đai bạc màu vì thiếu phù sa, nguyên tắc nầy tỏ ra cĩ hiệu quả ở ÐBSH; nhưng nĩ khơng thể áp dụng ở ÐBSCL vì đồng bằng nầy cĩ đặc tính hồn tồn khác với ÐBSH. ÐBSCL là một đồng bằng thấp, bằng phẳng và cĩ nhiều vùng trũng thấp hơn mặt nước biển trung bình; cho nên, các kinh đào là những lịng lạch thuận lợi cho nước lũ tràn vào những vùng trũng làm cho những vùng nầy ngập sâu hơn và nhanh hơn. Hệ thống đê biển ngăn chận nước lũ, khiến nước ngập sâu hơn và kéo dài hơn. Hệ thống đê bao nội đồng làm giãm diện tích và đổi hướng dịng chảy làm tăng vận tốc và chiều cao nước lũ và cĩ thể ảnh hưởng đến những vùng trước đây chưa bị ngập lụt.

Hỏi: Vào năm 1991, một kế hoạch tổng thể cho ÐBSCL (Mekong Delta Master Plan) do hãng Kỹ sư cố vấn NEDECO, Hịa Lan soạn thảo, được cơng bố qua dự án VIE/87/031 do Ngân hàng Thế giới (World Bank), Ủy ban Quốc tế Mekong Lâm thời (Interim Mekong Committee), và Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (United Nations Development Programme (UNDP)) tài trợ. Kế hoạch nầy cĩ ảnh hưởng gì đến hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL khơng?

Ðáp: Dự án soạn thảo kế hoạch tổng thể ÐBSCL bắt đầu năm 1987 do NEDECO của Hịa Lan và Rhein-Ruhr Ingenieor-Gesellschaft (RRIG) của Ðức phụ trách. Nhưng trên thực tế, hai hãng kỹ sư cố vấn nầy chỉ dựa theo chủ trương và chánh sách do nhà cầm quyền Việt Nam đưa ra mà thơi. Thí dụ như Phân viện Khảo sát Quy hoạch Thủy lợi Nam Bộ (PVKSQHTLNB), là hậu thân của ÐQHCL, đã yêu cầu NEDECO và RRIG đưa vào kế hoạch tổng thể ÐBSCL tất cả 45 cơng trình thủy lợi do họ nghiên cứu trước đây, mà hầu hết là đào kinh và đấp đê, nhằm bảo đảm cho việc trồng lúa trong 10-15 năm sắp tới. Thậm chí cĩ nhiều phần trong kế hoạch được giao cho chuyên viên trong nước soạn thảo và viết phúc trình. Cho nên, kế hoạch tổng thể ÐBSCL do NEDECO và RRIG soạn thảo chỉ “hợp thức hĩa” cái hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL do ÐQHCL đưa ra trước đĩ mà thơi.

Hỏi: KS cĩ cho biết, hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL đã được quy hoạch và bắt đầu xây dựng ngay sau khi chánh quyền Việt Nam Cộng Hịa sụp đổ vào tháng 4 năm 1975. Nhưng tại sao cho mãi đến bây giờ nĩ mới cĩ ảnh hưởng tiêu cực?

Ðáp: Hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL bắt đầu cĩ những ảnh hưởng tiêu cực về mặt thủy học ngay trong trận lụt năm 1978. Mặc dù mực nước sơng Cửu Long tại Tân Châu và Châu Ðốc chưa vượt quá mực nước kỷ lục trong trận lụt 1961 và 1966, diện tích ngập của trận lụt 1978 trải rộng hơn, và thời gian ngập kéo dài hơn so với hai trận lụt lịch sữ nầy. Ảnh hưởng tiêu cực của hệ thống thủy lợi nầy, về phương diện mơi trường, được trình bày một cách đầy đủ và cĩ hệ thống trong nghiên cứu của Trung tâm Tài nguyên Mekong Úc Châu thuộc trường Ðại học Sydney, Australia vào năm 2001. Nhưng trên thực tế, một số các cơng trình thủy lợi của hệ thống nầy đã gây ơ nhiễm mơi trường rất sớm. Thí dụ như cống ngăn mặn Kỳ Son ở tỉnh Long An, đã làm nước trong rạch Kỳ Son bị ơ nhiễm khiến cá chết sạch sau khi nĩ được đưa vào sử dụng năm 1976.

Hỏi: Những người cĩ trách nhiệm trong việc quy hoạch và xây dựng hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL và các cơ quan chức năng cĩ nhận thấy các tác hại của nĩ khơng, thưa KS?

Ðáp: Dạ thưa, câu trả lời là cĩ. Chính PVKSQHTLNB, là cơ quan quy hoạch hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL, trong một báo cáo cơng bố năm 1999, đã thừa nhận rằng, tơi xin trích nguyên văn, “Trong hai thập kỷ vừa qua con người đã tác động mạnh mẽ lên vùng ngập lụt của châu thổ sơng Mekong. Nhiều kênh mới đã được đào, nhiều kênh cũ đã được nạo vét, mạng lưới kênh cấp II ngày càng được đan dày đã làm tăng khả năng chuyển lũ qua các vùng ngập. Mặt khác các hệ thống giao thơng đường bộ cũng được đan dày và tơn cao nhưng khẩu độ cầu cống chưa đủ đã làm ách tắc việc thốt lũ, làm dâng mực nước lũ một số vùng, trong đĩ đáng chú ý ở vùng ÐTM [Ðồng Tháp Mười] và TGLX [Tứ giác Long Xuyên] của Việt Nam.”

Hỏi: Như vậy, những người cĩ trách nhiệm và các cơ quan chức năng cĩ điều chỉnh lại hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL sau khi nhận thấy ảnh hưởng tai hại của nĩ khơng?

Ðáp: Những người cĩ trách nhiệm trong việc quy hoạch và xây dựng hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL và các cơ quan chức năng liên hệ đã điều chỉnh nhiều lần, nhưng họ vẫn cho rằng nguyên tắc trị thủy đang được áp dụng là đúng. Do đĩ, họ càng điều chỉnh thì ảnh hưởng tiêu cực của hệ thống thủy lợi lại càng nghiêm trọng hơn. Sau các trận lụt năm 1978, 1984, 1991, 1994, và 1995; hệ thống được điều chỉnh và được chánh phủ phê duyệt qua quyết định số 99/TTg của Thủ tướng ngày 9 tháng 2 năm 1996 nhằm nạo vét sâu hơn, đào nhiều kinh hơn, đấp đê bao nhiều và cao hơn, và đấp đê và cống ngăn mặn nhiều hơn. Kết quả là nước lũ nội đồng trong trận lụt 1996 ở vùng ÐTM và TGLX đã phá kỷ lục. Sau trận lụt 1996, hệ thống thủy lợi ở ÐBSCL lại được điều chỉnh một lần nữa, và như chúng ta đã biết, trận lụt năm 2000 đã trở thành một trận lụt lịch sữ, mặc dù mực nước tại Tân Châu và Châu Ðốc vẫn thấp hơn mực nước của hai trận lụt 1961 và 1966.

Hỏi: Với tư cách của một chuyên viên thủy lợi quen thuộc với ÐBSCL, KS cĩ nhận xét gì về những vấn đề thủy lợi ở ÐBSCL hiện nay.

Ðáp: Theo tơi, những vấn thủy lợi ở ÐBSCL hiện nay sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn vì những người cĩ trách nhiệm quy hoạch và các cơ quan chức năng vẫn khơng chịu thay đổi nguyên tắc trị thủy hiện nay. Họ lý luận rằng kinh đào khơng đủ rộng và sâu để thốt nước lũ và hệ thống đê bao và đường giao thơng khơng đủ cao để ngăn chận nước lũ nên trận lụt năm 2000 mới gây nhiều thiệt hại nghiêm trọng; do đĩ, cần “đào nhiều và sâu hơn, đấp nhiều và cao hơn,” như được trình bày trong Phúc trình Phân tích Phân vùng 10V, Kế hoạch Phát triển Lưu vực (Report Analysis of Sub-Area 10V, Basin Development Plan) do PVKSQHTLNB và Ủy ban Quốc gia sơng Mekong/Việt Nam soạn thảo và cơng bố trong tháng 11 năm 2003.














































VANDETHUYLOIDBSCL1.DOC
Những Vấn đề Thủy lợi ở Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam – Phần 1
(Water Resources Problems in the Vietnam’s Mekong Delta – Part 1)

Kể từ năm 1975, một hệ thống thủy lợi qui mô đã được xây dựng trong toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) ở Việt Nam nhằm mục đích phát triển nhanh chóng vùng đồng bằng trù phú nầy. Có thể nói hệ thống thủy lợi đó đã góp phần không nhỏ trong việc phát triển kinh tế và xã hội của ĐBSCL và cho cả nước trong thời gian qua; nhưng cũng chính nó đã phát sinh ra nhiều vấn đề, mà ảnh hưởng tiêu cực càng ngày càng rõ nét, và có thể trở thành một lực cản cho việc phát triển kinh tế và xã hội bền vững của ĐBSCL trong tương lai. Mức độ nghiêm trọng của vấn đề được thể hiện qua việc tiến hành nghiên cứu chuyên sâu có đề tài “Luận cứ khoa học cho giải pháp tổng thể phát triển kinh tế xã hội ĐBSCL trong điều kiện sống chung với lũ” với sự tham gia của trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh cùng hàng trăm nhà khoa học, quản lý, chuyên viên ở các viện, trường đại học, và sở ngành liên hệ, được công bố trong tháng 10/2005 vừa qua. Để tìm hiểu thêm chi tiết về những vấn đề do việc xây dựng và điều hành hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL trong 3 thập niên qua, Phóng viên Đỗ Hiếu đã trao đổi với Kỹ sư (KS) Nguyễn Minh Quang. Ông là một kỹ sư công chánh chuyên nghiệp (professional engineer) của tiểu bang California và cũng là một chuyên viên thuộc Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Trước năm 1975, KS Quang là một chuyên viên phục vụ tại Ủy ban Quốc gia Thủy lợi trực thuộc Bộ Công Chánh và Giao thông ở Sài Gòn. Ông phụ trách công tác nghiên cứu và soạn thảo các kế hoạch phát triển thủy lợi ở miền Nam Việt Nam cũng như công tác đo đạc thủy học và tiên đoán lũ lụt ở ĐBSCL. Xin kính mời quý thính giả theo dõi.

Hỏi: Trước hết, KS có thể cho quý thính giả của đài Á Châu Tự Do biết tại sao hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL lại phát sinh ra nhiều vấn đề như chúng ta đang nhận thấy hiện nay.

Đáp: Có thể nói, hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL được bắt đầu xây dựng chỉ vài tháng sau khi chiến tranh Việt Nam chấm dứt vào tháng 4/1975. Nhưng mãi cho đến hôm nay, theo sự đánh giá của chính những người có trách nhiệm ở trong nước, nó vẫn “chưa hoàn chỉnh và có nhiều bất cập.” Hệ thống thủy lợi nầy được đoàn Quy hoạch Thủy lợi ĐBSCL, được gọi tắt là đoàn Quy hoạch Cửu Long (ĐQHCL), đề nghị để “thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chánh trị to lớn” là biến tất cả đất đai có thể trồng trọt còn lại ở ĐBSCL thành ruộng lúa có thể trồng nhiều vụ một năm, nhằm đạt chỉ tiêu 20 triệu tấn lúa/năm trong kế hoạch ngủ niên 1975-1980. Có thể nói một cách ngắn gọn rằng các vấn đề của hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL hiện nay bắt nguồn từ việc quy hoạch không đúng cách và thiếu thực tiễn sau chiến tranh.

Hỏi: Là một chuyên viên thủy lợi ở miền Nam, KS có nhận xét gì về ĐQHCL.

Đáp: ĐQHCL là một trong các đoàn quy hoạch, gồm một số chuyên viên thủy lợi “ưu tú” của miền Bắc, được đưa vào miền Nam để khảo sát, nghiên cứu, và thiết lập kế hoạch khai thác tiềm năng thủy lợi ở miền Nam. Mỗi đoàn phụ trách một vùng hoặc một lưu vực sông. Theo nhận xét của tôi, khả năng và kinh nghiệm chuyên môn của thành viên trong đoàn rất hạn chế, nhưng họ lại rất tự hào về “khả năng chiến đấu và chiến thắng,” nên họ đã không cần nghiên cứu và tìm hiểu những đặc tính phức tạp của ĐBSCL, một đồng bằng có đặc tính hoàn toàn khác với Đồng bằng sông Hồng (ĐBSH). Họ cũng không để ý đến các ý kiến của chuyên viên thủy lợi của miền Nam và rất nghi ngờ kết quả nghiên của các cơ quan hoặc công ty cố vấn quốc tế. Họ vẫn dùng các nguyên tắc trị thủy được áp dụng ở ĐBSH từ bao đời.

Hỏi: Nguyên tắc trị thủy ở ĐBSH như thế nào, và tại sao nó không thích hợp với ĐBSCL, thưa KS?

Đáp: Dạ thưa, nguyên tắc trị thủy ở ĐBSH đã có từ ngàn xưa và được áp dụng rộng rãi ở nhiều nơi, nhất là ở Trung Hoa. Nguyên tắc nầy có thể gọi là nguyên tắc đào đấp, vì chỉ cần đào kinh để dẫn nước và đấp đê để chận nước. Ở ĐBSH, một hệ thống đê điều kiên cố được đấp dọc theo bờ sông để ngăn chận nước lũ, và một hệ thống kinh được đào để dẫn nước sông vào nơi thiếu nước ngọt để thâm canh tăng vụ trong mùa khô.

Ngoại trừ việc đáy sông Hồng bị bồi lắng và đất đai bạc màu vì thiếu phù sa, nguyên tắc nầy tỏ ra có hiệu quả ở ĐBSH; nhưng nó không thể áp dụng ở ĐBSCL vì đồng bằng nầy có đặc tính hoàn toàn khác với ĐBSH. ĐBSCL là một đồng bằng thấp, bằng phẳng và có nhiều vùng trũng thấp hơn mặt nước biển trung bình; cho nên, các kinh đào là những lòng lạch thuận lợi cho nước lũ tràn vào những vùng trũng làm cho những vùng nầy ngập sâu hơn và nhanh hơn. Hệ thống đê biển ngăn chận nước lũ, khiến nước ngập sâu hơn và kéo dài hơn. Hệ thống đê bao nội đồng làm giãm diện tích và đổi hướng dòng chảy làm tăng vận tốc và chiều cao nước lũ và có thể ảnh hưởng đến những vùng trước đây chưa bị ngập lụt.

Hỏi: Vào năm 1991, một kế hoạch tổng thể cho ĐBSCL (Mekong Delta Master Plan) do hãng Kỹ sư cố vấn NEDECO, Hòa Lan soạn thảo, được công bố qua dự án VIE/87/031 do Ngân hàng Thế giới (World Bank), Ủy ban Quốc tế Mekong Lâm thời (Interim Mekong Committee), và Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (United Nations Development Programme (UNDP)) tài trợ. Kế hoạch nầy có ảnh hưởng gì đến hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL không?

Đáp: Dự án soạn thảo kế hoạch tổng thể ĐBSCL bắt đầu năm 1987 do NEDECO của Hòa Lan và Rhein-Ruhr Ingenieor-Gesellschaft (RRIG) của Đức phụ trách. Nhưng trên thực tế, hai hãng kỹ sư cố vấn nầy chỉ dựa theo chủ trương và chánh sách do nhà cầm quyền Việt Nam đưa ra mà thôi. Thí dụ như Phân viện Khảo sát Quy hoạch Thủy lợi Nam Bộ (PVKSQHTLNB), là hậu thân của ĐQHCL, đã yêu cầu NEDECO và RRIG đưa vào kế hoạch tổng thể ĐBSCL tất cả 45 công trình thủy lợi do họ nghiên cứu trước đây, mà hầu hết là đào kinh và đấp đê, nhằm bảo đảm cho việc trồng lúa trong 10-15 năm sắp tới. Thậm chí có nhiều phần trong kế hoạch được giao cho chuyên viên trong nước soạn thảo và viết phúc trình. Cho nên, kế hoạch tổng thể ĐBSCL do NEDECO và RRIG soạn thảo chỉ “hợp thức hóa” cái hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL do ĐQHCL đưa ra trước đó mà thôi.

Hỏi: KS có cho biết, hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL đã được quy hoạch và bắt đầu xây dựng ngay sau khi chánh quyền Việt Nam Cộng Hòa sụp đổ vào tháng 4 năm 1975. Nhưng tại sao cho mãi đến bây giờ nó mới có ảnh hưởng tiêu cực?

Đáp: Hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL bắt đầu có những ảnh hưởng tiêu cực về mặt thủy học ngay trong trận lụt năm 1978. Mặc dù mực nước sông Cửu Long tại Tân Châu và Châu Đốc chưa vượt quá mực nước kỷ lục trong trận lụt 1961 và 1966, diện tích ngập của trận lụt 1978 trải rộng hơn, và thời gian ngập kéo dài hơn so với hai trận lụt lịch sữ nầy. Ảnh hưởng tiêu cực của hệ thống thủy lợi nầy, về phương diện môi trường, được trình bày một cách đầy đủ và có hệ thống trong nghiên cứu của Trung tâm Tài nguyên Mekong Úc Châu thuộc trường Đại học Sydney, Australia vào năm 2001. Nhưng trên thực tế, một số các công trình thủy lợi của hệ thống nầy đã gây ô nhiễm môi trường rất sớm. Thí dụ như cống ngăn mặn Kỳ Son ở tỉnh Long An, đã làm nước trong rạch Kỳ Son bị ô nhiễm khiến cá chết sạch sau khi nó được đưa vào sử dụng năm 1976.

Hỏi: Những người có trách nhiệm trong việc quy hoạch và xây dựng hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL và các cơ quan chức năng có nhận thấy các tác hại của nó không, thưa KS?

Đáp: Dạ thưa, câu trả lời là có. Chính PVKSQHTLNB, là cơ quan quy hoạch hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL, trong một báo cáo công bố năm 1999, đã thừa nhận rằng, tôi xin trích nguyên văn, “Trong hai thập kỷ vừa qua con người đã tác động mạnh mẽ lên vùng ngập lụt của châu thổ sông Mekong. Nhiều kênh mới đã được đào, nhiều kênh cũ đã được nạo vét, mạng lưới kênh cấp II ngày càng được đan dày đã làm tăng khả năng chuyển lũ qua các vùng ngập. Mặt khác các hệ thống giao thông đường bộ cũng được đan dày và tôn cao nhưng khẩu độ cầu cống chưa đủ đã làm ách tắc việc thoát lũ, làm dâng mực nước lũ một số vùng, trong đó đáng chú ý ở vùng ĐTM [Đồng Tháp Mười] và TGLX [Tứ giác Long Xuyên] của Việt Nam.”

Hỏi: Như vậy, những người có trách nhiệm và các cơ quan chức năng có điều chỉnh lại hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL sau khi nhận thấy ảnh hưởng tai hại của nó không?

Đáp: Những người có trách nhiệm trong việc quy hoạch và xây dựng hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL và các cơ quan chức năng liên hệ đã điều chỉnh nhiều lần, nhưng họ vẫn cho rằng nguyên tắc trị thủy đang được áp dụng là đúng. Do đó, họ càng điều chỉnh thì ảnh hưởng tiêu cực của hệ thống thủy lợi lại càng nghiêm trọng hơn. Sau các trận lụt năm 1978, 1984, 1991, 1994, và 1995; hệ thống được điều chỉnh và được chánh phủ phê duyệt qua quyết định số 99/TTg của Thủ tướng ngày 9 tháng 2 năm 1996 nhằm nạo vét sâu hơn, đào nhiều kinh hơn, đấp đê bao nhiều và cao hơn, và đấp đê và cống ngăn mặn nhiều hơn. Kết quả là nước lũ nội đồng trong trận lụt 1996 ở vùng ĐTM và TGLX đã phá kỷ lục. Sau trận lụt 1996, hệ thống thủy lợi ở ĐBSCL lại được điều chỉnh một lần nữa, và như chúng ta đã biết, trận lụt năm 2000 đã trở thành một trận lụt lịch sữ, mặc dù mực nước tại Tân Châu và Châu Đốc vẫn thấp hơn mực nước của hai trận lụt 1961 và 1966.

Hỏi: Với tư cách của một chuyên viên thủy lợi quen thuộc với ĐBSCL, KS có nhận xét gì về những vấn đề thủy lợi ở ĐBSCL hiện nay.

Đáp: Theo tôi, những vấn thủy lợi ở ĐBSCL hiện nay sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn vì những người có trách nhiệm quy hoạch và các cơ quan chức năng vẫn không chịu thay đổi nguyên tắc trị thủy hiện nay. Họ lý luận rằng kinh đào không đủ rộng và sâu để thoát nước lũ và hệ thống đê bao và đường giao thông không đủ cao để ngăn chận nước lũ nên trận lụt năm 2000 mới gây nhiều thiệt hại nghiêm trọng; do đó, cần “đào nhiều và sâu hơn, đấp nhiều và cao hơn,” như được trình bày trong Phúc trình Phân tích Phân vùng 10V, Kế hoạch Phát triển Lưu vực (Report Analysis of Sub-Area 10V, Basin Development Plan) do PVKSQHTLNB và Ủy ban Quốc gia sông Mekong/Việt Nam soạn thảo và công bố trong tháng 11 năm 2003.