Mở ra những trận “cận chiến pháp quyền” để chống vi phạm nhân quyền ở Việt Nam

Lên tiếng nhân dịp Ngày quốc tế về Nhân quyền 10-12-2005, Luật sư Trần Thanh Hiệp, chủ tịch Trung Tâm Việt Nam về Nhân quyền ở Paris, đã nhấn mạnh rằng nói nhân quyền ở Việt Nam vào lúc này là phải nói về vi phạm nhân quyền. Trong cuộc trao đổi sau đây với biên tập viên Nguyễn An của Đài Á Châu Tự Do, Luật sư Hiệp khai triển ý kiến trên của ông về mặt luật học và đưa ra phương pháp mà ông gọi là ‘hình sự’ để chống nạn vi phạm nhân quyền ở Việt Nam hiện nay. Dưới đây là bản ghi âm cuộc phỏng vấn đã được phát đi trong chương trình phát thanh tối 31-12-2005 và sáng 01-01-2006.

R.F.A.: Lên tiếng trong Ngày quốc tế về Nhân quyền 10-12 vừa qua, Luật sư có nói rằng, bàn về nhân quyền ở Việt Nam hiện nay chỉ nên là việc đưa ý kiến để tìm cách chống lại nạn vi phạm nhân quyền ở nước này. Đặt vấn đề như vậy có đơn giản hóa vấn đề quá không, thưa Luật sư?

T.T.H.: Tôi nghĩ rằng không. Từ nhiều năm nay rồi, chúng ta đã nói rất nhiều về mặt lý thuyết của nhân quyền để bàn về triết lý, về lịch sử, về khái niệm của nhân quyền, đồng thời còn để đưa ra một bản tổng kết đáng quan ngại về tình trạng phi nhân quyền dưới chế độ hiện hành tại Việt Nam. Nói chung, dư luận trong cũng như ngoài nước đã nghe được rất rõ những lời tố cáo tình trạng vi phạm nhân quyền có hệ thống và thường trực và nhất là những lời kêu cứu gần như tuyệt vọng của các nạn nhân. Nhiệm vụ tố cáo như vậy có thể tạm coi như đã hoàn tất. Nhưng vì nhân quyền cứ tiếp tục bị vi phạm, nên tôi tưởng đã đến lúc nên bổ sung cho bản cáo trạng này bằng cách phân tích xem vì đâu mà nhân quyền đã bị vi phạm đến mức độ nghiêm trọng, và nhất là xem có tìm được cách nào khả thi để chống lại tệ nạn này hay không?

Theo tôi, nếu đổi cách nhìn vấn đề như thế thì sẽ thấy ngay được rằng nói nhân quyền ở Việt Nam hiện nay là phải ưu tiên nói về vi phạm nhân quyền và trong thực tế có nhiều khả thế chống lại vi phạm nhân quyền nhưng chưa được khai thác.

R.F.A. Như vậy thì sự bổ sung mà luật sư nói đến có vẻ như một sự thay đổi cách nhìn về vấn đề nhân quyền ở Việt Nam. Nếu đúng như vậy, thì sự thay đổi cụ thể ra sao?

T.T.H.: Tôi cho rằng những người tranh đấu cho nhân quyền ở Việt Nam nên sửa lại cách đặt vấn đề nhân quyền. Đừng quá chú trạng về mặt chính trị mà phải tìm cách giải quyết nó trên địa hạt pháp lý. Lý do là vì không phải nhà cầm quyền cộng sản thiếu hiểu biết về nhân quyền theo chuẩn mức quốc tế. Trái lại họ biết rất rõ. Bằng cớ là từ hơn 20 năm nay, họ đã tự nguyện tham gia hai Công ước quốc tế về nhân quyền 1966 và mới đây họ đã đưa ra Sách Trắng về nhân quyền để công khai biện minh cho mình. Tức là Hà Nội đã ý thức được rất rõ sự đe dọa của nhân quyền phổ quát đối với độc tài đảng trị nên Hà Nội đã tri tình chọn lựa đường lối phi nhân quyền. Nay nếu cứ tiếp tục tranh cãi dài dài mong đối thoại là sa vào kế “dương đông kích tây” của họ. Vậy chỉ còn cách phải dùng pháp luật của chính Hà Nội để đưa họ vào thế phải từ bỏ những hành vi xâm phạm nhân quyền, nếu không từ bỏ thì tất phải trả giá đắt.

R.F.A.: Đề nghị Luật sư giải thích rõ vì sao chỉ có thể giải quyết được vấn đề vi phạm nhân quyền ở khâu pháp lý chứ không ở khâu chính trị?

T.T.H.: Có hai lý do. Thứ nhất, giải pháp chính trị đã được thi hành từ nhiều năm nay rồi và đã thất bại vì không thay đổi được đường lối phi nhân quyền cố hữu của Hà Nội. Do đó, nay phải chuyển hướng. Thứ nhì, nguồn gốc của vi phạm nhân quyền là sự lạm quyền dưới mọi hình thức của nó. Với một chế độ chính trị toàn trị, thì chính trị là chỗ dựa vững chắc cho lạm quyền. Nhưng với pháp luật thì khác, lạm quyền không thể công khai nấp bóng pháp luật để hoành hành như đã nấp bóng chính trị. Biện pháp pháp lý là không cho lạm quyền lẩn trốn pháp luật.

R.F.A.: Tại sao chính trị lại là chỗ dựa cho lạm quyền ở các chế độ toàn trị, còn ở thể chế dân chủ thì sao. Ông có thể phân tích rõ điều này?

T.T.H.: Về lý thuyết mà nói, thì cả chính trị lẫn pháp luật đều có khả năng ngăn trở lạm quyền. Điều này hiển nhiên tại những nước dân chủ chân chính. Như ở nước Mỹ chẳng hạn, ngay cả Tổng thống nếu lạm quyền cũng bị đem ra đàn hặc. Nhưng ở Việt Nam thì khác hẳn, chính trị là thống soái, như chính các viên chức cao cấp từng tuyên bố. Đảng cầm quyền, tức Đảng Cộng sản đã tự ý ban cho mình đủ mọi thứ quyền. 60 năm đảng này cai trị đất nước đã cho thấy rằng quyền của Đảng lớn hơn cả quyền vua chúa ngày xưa. Và còn phải nói thêm là còn lớn hơn cả quyền của Thượng Đế.

R.F.A.: Có lẽ luật sư đã nói quá lời!

T.T.H.: Không đâu, cứ phân tích mà xem: Thượng Đế ban cho con người ngay từ khi nó ra đời quyền sống trong tự do và hạnh phúc, và Thượng Đế không tước đoạt quyền này của bất cứ ai. Ngược lại, Đảng Cộng sản Viêt Nam năm 1945, khi cướp chính quyền để đứng ra cầm quyền đã long trọng tuyên bố rằng người dân có những quyền mà Thượng Đế đã ban cho. Nhưng chẳng mấy chốc Đảng lại tìm đủ mọi cách lần lượt cưỡng đoạt hết những quyền đã cho dân. Kết quả trước mắt là hiện nay, bất cứ điều gì dân cũng phải xin và đảng có cho thì dân mới có, thậm chí đến cả những quyền thờ cúng, như trường hợp các Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, Giáo Hội Phật Giáo Hòa Hảo, Giáo Hội Tin Lành v.v..., quyền suy nghĩ độc lập như cụ Hoàng Minh Chính cũng phải theo quy chế “xin cho”. Một nền chính trị trong đó người cai trị có quyền toàn trị như vậy thì cần gì phải lạm quyền nữa! Hay nói cách khác, nền chính trị đó đã là mẹ đẻ của mọi lạm quyền rồi.

R.F.A.: Nếu đúng như vậy thì căn cứ vào đâu mà Luật sư cho rằng pháp luật có khả năng bài trừ lạm quyền?

T.T.H.: Trên nguyên tắc thì pháp luật tại Việt Nam là công cụ cai trị của Đảng cầm quyền. Và muốn chính xác hơn nữa thì phải nói rằng pháp luật là công cụ đảng trị. Nhưng vì thời thế đã thay đổi theo chiều hướng toàn cầu hóa, và nhất là đảng này cũng phải nương theo chiều hướng ấy mà tìm đường sống nên nó đang bị những sức ép phải sửa đổi pháp luật để tách rời dần dần pháp luật ra khỏi chính trị về nhiều mặt, từ mặt làm luật cho đến mặt áp dụng luật và xét xử các tội phạm.

R.F.A.: Sự sửa đổi ấy như vậy là mang tính tích cực đấy chứ?

T.T.H. Đúng thế. Tình hình mới này đã mang lại cho người dân rất nhiều khả thế để đòi lại những quyền đã bị tước đoạt. Theo tôi, người dân có thể tìm thấy ngay được những khả thế này trên địa hạt pháp lý và bắt tay ngay vào việc bài trừ lạm quyền mà không sợ bị đàn áp. Vì không cần có những luật mới, chỉ cần đọc lại cho kỹ hai bộ luật Hình sự và Tố tụng Hình sự cũng đủ để tạo ra những đột phá từng bước đẩy lui lạm quyền bằng đường lối hợp pháp, và qua đó cải thiện tình trạng phi nhân quyền hiện nay. Dĩ nhiên việc vận động mới này không đơn giản và đòi hỏi những khả năng chuyên môn về luật học. Nhưng theo tôi thì ở trong nước, đã sẵn có rồi. Tôi sẽ xin bàn thêm vào chi tiết nếu có dịp thuận tiện.

R.F.A.: Xin cảm ơn Luật sư và xin hẹn sẽ cùng với Luật sư đi vào chi tiết trong cuộc trao đổi tiếp theo.

Xướng ngôn viên: Quý thính giả vừa nghe cuộc trao đổi giữa BTV Nguyễn An của ban Việt ngữ và Luật sư Trần Thanh Hiệp, chủ tịch Trung tâm Việt Nam về nhân quyền ở Paris. Trong cuộc trao đổi, luật sư Hiệp đề nghị một vị thế mới để đòi cải thiện tình hình nhân quyền tại Việt Nam. Trong buổi phát thanh tới, cuộc thảo luận sẽ đi vào chi tiết vị thế mới này. Mong quý thính giả đón nghe.

Xướng ngôn viên: Trong cuộc trao đổi sáng/chiều nay với biên tập viên Nguyễn An của Đài chúng tôi, Luật sư Trần Thanh Hiệp, chủ tịch Trung Tâm Việt Nam về nhân quyền ở Paris nhận định rằng tình thế mới cho phép người dân ở trong nước dùng hai bộ luật Hình sự và Tố tụng Hình sự để chống lạm quyền, nguồn gốc của mọi vi phạm nhân quyền. Sau đây, Luật sư Hiệp sẽ cùng với Nguyễn An đi sâu vào chi tiết để trình bày thêm về nhũng triển vọng mới chống vi phạm nhân quyền ở Việt Nam bằng luật pháp của chính chế độ.

R.F.A.: Cứ theo những gì đã được Luật sư trình bày trong cuộc trao đổi sáng/chiều hôm qua, thì lạm quyền là nguồn gốc của vi phạm nhân quyền và người dân ở trong nước không có hy vọng gì chống lạm quyền trên diện chính trị. Nhưng trên diện pháp lý thì người dân có nhiều khả thế để bài trừ nạn lạm quyền mà bảo vệ nhân quyền. Phải chăng như vậy là có hai khái niệm khác nhau về lạm quyền, một khái niệm chính trị, một khái niệm pháp lý?

T.T.H.: Trong một nước chỉ có một quyền lực mang tính chất quốc gia. Do đó chỉ có một khái niệm lạm quyền thôi. Ở những nước dân chủ pháp trị chân chính thì quyền lực chính trị được pháp luật hóa, người cai trị không thể muốn có quyền gì cũng được. Vì quyền của tập đoàn thống trị cũng như quyền của tất cả những người dân bị trị đều do pháp luật quy định, phân định rõ ràng. Người cai trị mà vượt quá giới hạn do pháp luật ấn định là lạm quyền. Như vậy không thể có hai khái niệm lạm quyền được. Nhưng ở Việt Nam thì khác. Quyền lực quốc gia chẳng những không được pháp luật hóa mà pháp luật lại bị chinh trị hóa, tức là không có sự phân định rõ ràng. Mặt khác, Đảng lại tự ban cho mình một quy chế đặc biệt đứng trên dân, ở ngoài và ở trên pháp luật. Có thể nói Đảng đã trở thành một quyền lực bất khả xâm phạm một cách tuyệt đối. Lại nữa, Đảng đưa ra nguyên tắc Đảng không bao giờ sai, chỉ có những người thừa hành sai mà thôi. Thành ra về mặt chính trị không có chuyện lạm quyền vì quyền gì Đảng cũng có cả. Vấn đề Đảng lạm quyền vì vậy không được đặt ra. Nhờ đó, Đảng mới đương nhiên và vô hạn định lãnh đạo được đất nước. Về mặt pháp lý thì Bộ luật Hình sự hiện hành có dự liệu nhiều trường hợp lạm quyền nhưng Đảng đã có một loạt khóa an toàn bảo vệ cho Đảng nên nạn lạm quyền vẫn tác hại và công khai xâm phạm nhân quyền mà Đảng không phải chịu trách nhiệm hình sự vì lạm quyền.

R.F.A.: Luật sư có thể nói rõ thêm về điều mà ông gọi là ‘loạt khoá an toàn bảo vệ cho đảng’ khỏi sự chi phối của luật Hình sự hiện hành?

T.T.H.: Bộ luật Hình sự 1999 hiện đang áp dụng trong nước, nơi điều 277, chương XXI, có đưa ra một khái niệm “tội phạm về chức vụ”. Lạm quyền là một tội danh dự liệu nơi điều 282 của bộ luật Hình sự. Lạm quyền chỉ là một trong số trên 30 tội danh khác có tính tội phạm về chức vụ. Như vậy, luật hình sự ở Việt Nam không có khái niệm riêng về lạm quyền để tránh cho Đảng cầm quyền không bị khiếu tố về những hành vi gọi là “lạm quyền”. Điều 282 nói trên tuy là điều dự liệu và trừng trị “tội lạm quyền” nhưng chỉ giới hạn trong trường hợp những người đang thi hành công vụ mà thôi. Tức là không đụng gì tới Đảng cầm quyền. Hơn nữa, Việt Nam dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, có hai bộ máy cầm quyền, một do Đảng nắm giữ ở trong bóng tối và một gọi là chính quyền của nhân dân thì ở ngoài ánh sáng. Tuy bộ máy trong bóng tối thực sự tham dự vào việc hành sử quyền lực quốc gia nhưng những cán bộ hoạt động cho bộ máy trong bóng tối lại không phải là những người thi hành công vụ nên không thể bị trách cứ về chuyện lạm quyền.

R.F.A.: Nếu như vậy thì điều gì đã khiến cho Luật sư khẳng định rằng có khả thế ở khâu pháp lý để chống lạm quyền?

T.T.H.: Dưới sức ép của tình trạng phi nhân quyền ở Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay, nhà cầm quyền Hà Nội không thể coi sự khiếm trừng về lạm quyền là đất dung thân bền vững cho ý đồ đảng trị phi nhân quyền được nữa. Những hành vi lạm quyền mà Đảng cho đến nay vẫn còn che dấu được đang có cơ bị lôi ra trước ánh sáng. Nếu có những cuộc vận động tận dụng các điều khoản liên hệ của hai bộ luật Hình sự và Tố Tụng Hình sự để chọc thủng vòng đai khiếm trừng thì chẳng mấy chốc vòng đai này có thể sụp đổ như bức tường Bá Linh.

R.F.A.: Ông có thể đưa ra thí dụ cụ thể về sự tận dụng hai bộ luật Hình sự và Tố Tụng Hình sự trong thời sự ở Việt Nam được không?

T.T.H.: Ở Việt Nam vừa xảy ra một trường hợp lạm quyền mà theo tôi có thể làm đối tượng cho đơn khiếu tố về lạm quyền và tội phạm về chức vụ. Đó là vụ Hoàng Minh Chính. Cụ vừa 4 lần ường trình khẩn cấp để cho biết cụ đã phát đơn kiện 7 cơ quan truyền thông của Nhà nước vì đã mở chiến dịch bôi nhọ, vu khống, thoá mạ công dân Hoàng Minh Chính.. Những hành vi xâm phạm nhân quyền này đã diễn ra trước sự hiện diện của nhân viên công an mà cụ Chính có ghi tên tuổi đích danh. Gia đình cụ đã trình báo cho Sở công an để công an đến giữ trật tự, nhưng công an không giải quyết.

R.F.A.: Những điều mà luật sư vừa trích dẫn thì đúng là có xẩy ra thật. Ban Việt ngữ chúng tôi có theo dõi, và cũng phỏng vấn cả hai bên nạn nhân lẫn cơ quan công an. Nhưng theo ông, với cái nhìn của một luật gia, thì ông nhận định thế nào?

T.T.H.: Theo tôi, những hành vi phạm pháp quả tang kể trên là những tội chứng để vô đơn kiện về mặt hình sự các nhân viên công an hữu trách về các tội phạm về chức vụ vì đã có những “hành vi xâm phạm hoạt động đứng đắn của các cơ quan, tổ chức do người có chức vụ thực hiện trong khi thực hiện công vụ” dự liệu nơi điều 282 bộ luật hình sự 1999. Về điểm này, điều 285 bộ luật hình sự cũng là một cơ sở pháp lý để kiện công an về các tội “Thiếu trách nhiệm” tức là “không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nhiệm vụ”. Ngoài ra, còn phải vô đơn kiện những kẻ vô danh - mà cuộc điều tra sẽ tìm ra thủ phạm - về các tội cố ý gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe người khác (đ.108), tội làm nhục người khác (đ. 121) ,tội xâm phạm chỗ ở của công dân (đ.124), tội đe dọa giết người (đ. 103) v.v...Tôi xin nhấn mạnh rằng việc khiếu kiện này đòi hòi một mức độ chuyên môn cao về luật học, nên phải để luật sư lo.

R.F.A.: Luật sư tiên đoán như thế nào về kết quả của những khiếu kiện mà Luật sư vừa nêu lên?

T.T.H.: Không có gì bảo đảm rằng kiện thì sẽ thắng. Nhưng cũng không vì thế mà khẳng định trước rằng kiện là sẽ thua. Điều quan trọng phải làm là đừng để cho nhà cầm quyền đảng trị tự do áp dụng pháp luật một chiều để đàn áp đối lập và dân chúng hầu bảo vệ chế độ bằng mọi giá. Phải bắt độc tài đảng trị trả giá. Loại phản kháng thuần túy chính tri, dù dưới hình thức khiếu kiện như các ông Phạm Quế Dương, Trần Khuê đã làm trước đây, như cụ Hoàng Minh Chính đang làm qua 4 “Tường trình khẩn cấp” của cụ không đủ để ngăn chặn vi phạm trắng trợn nhân quyền. Tôi tưởng đã đến lúc phải mở ra những cuộc “cận chiến pháp quyền” bằng pháp luật của chính chế độ để bảo vệ nhân quyền và thiết lập dân chủ.

R.F.A.: Xin cảm ơn Luật sư Hiệp

(Ý kiến của luật sư Hiệp không nhất thiết phản ánh quan điểm của đài Á châu tự do)