Bên cạnh tân đế quốc
 Lê Phạm Bảo Khánh

Trong thế xoay chuyển của nền kinh tế thế giới, Trung Quốc đang trở thành cường quốc không chỉ trong kinh tế mà còn mở rộng sang nhiều khu vực khác. Ðó là vấn đề chiến lược mang tính sống còn mà từ người bán lẻ đến chính phủ Việt Nam đều phải tính đến.

Cường quốc

Sau những cải tổ thời Ðặng Tiểu Bình, được tiếp sức thêm bằng vòng xoay chuyển về cơ cấu phân bổ lao động trên thế giới, Trung Quốc hiện đang là nhà máy lớn nhất của thế giới, cung cấp đủ mọi loại hàng - từ kém chất lượng đến hàng hiệu - cho cả nước nghèo lẫn nước giàu. Tuy nhiên hiện nay, trong lúc dư luận vẫn còn đang xem Trung Quốc là nước nghèo chuyên làm thuê cho các chủ tư bản đầu tư, giành giật công việc với công nhân tại các nước giàu, thì giới kinh tế gia đang cảnh báo đến một nguy cơ mới - Trung Quốc đang trở thành cường quốc kinh tế, hay còn có thể là đế quốc kinh tế.

Theo các báo cáo của Cơ Quan Tình Báo Kinh Tế (EIU - Economist Intelligence Unit - www.eiu.com), một công ty con của tuần báo kinh tế uy tín nhất thế giới The Economist, thì các công ty Trung Quốc trong năm ngoái đầu tư ra nước ngoài gần 3 tỷ USD (gần gấp đôi tổng tiền đầu tư nước ngoài mà Việt Nam nhận được trong năm đỉnh cao 2000). Một chi tiết khác từ báo cáo làm trong tháng 7 năm nay của tập đoàn tư vấn có tiếng Roland Berger (www.rolandberger.com) cho biết hiện có đến ba phần tư số công ty Trung Quốc đang đầu tư hoặc có sẵn kế hoạch và cơ sở đầu tư ra nước ngoài. Trung Quốc âm thầm có không ít tập đoàn đa quốc gia không gây chú ý trên công luận - theo cái cách làm kinh tế truyền thống của họ. Bộ ba tập đoàn dầu của chính phủ Trung Quốc là Sinopec, Petrochina và China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) nắm cố phần quyết định trong nhiều công ty con ở 14 quốc gia trên thế giới. Petrochina (www.petrochina.com.cn) nắm trong tay hợp đồng xây dựng đường ống dẫn dầu Xuyên Á, dài 3,000km, nối từ mỏ dầu Kazakhstan sang trung tâm công nghiệp Tân Cương (Xinjiang) của Trung Quốc, với tổng trị giá lên đến 2 tỷ USD. CNOOC (www.cnooc.com.cn) không ngần ngại hất chân các tập đoàn dầu Pháp Mỹ để mua lại số cổ phần trị giá lên đến 585 triệu USD của tập đoàn dầu Indonesia Repsol. Sinopec (www.sinopec.com) vươn tay sang các nước nhỏ nhưng đầy tiềm lực tài nguyên như Yemen, Sudan và Miến Ðiện.

Giới phân tích có thể giải thích những đầu tư kiểu như trên mang tính chiến lược, phục vụ cho nhu cầu phát triển kinh tế cho tương lai của riêng Trung Quốc. Thế nhưng cũng cần phải nhớ rằng dầu mỏ là nguồn cung cấp quan trọng trong bất kỳ một cuộc chiến nào, mà Hitler đã từng nếm mùi cay đắng khi lực lượng xe tăng và máy bay tối tân hùng hậu của Ðệ Tam Cộng Hòa bị cắt mất nguồn xăng vốn trước đó được cung cấp từ Nga. Ðó là chưa kể đến việc vì quyền lợi kinh tế mà Trung Quốc sẵn sàng theo chân Hoa Kỳ tiến hành một cuộc chiến trừng phạt theo kiểu của họ để bảo đảm quyền lực tại các vùng nguyên liệu của họ. Trong những đợt căng thẳng quốc tế vừa qua về vũ khí hạt nhân ở vùng Trung Á, giữa hai nước Ấn Ðộ và Pakistan, gần đây là Iran, người ta được đọc không ít những dòng báo cáo nói rằng Trung Quốc là một nguồn cung cấp kỹ thuật hạt nhân quan trọng cho các nước đó.

Xâm chiếm

Không chỉ giới hạn ở trong vùng châu Á, các tập đoàn Trung Quốc còn nhìn sang châu Phi, châu Mỹ... Một chiến lược của tập đoàn thép Baosteel đang được thực hiện nhằm mua lại cổ phần quyết định trị giá khoảng 1 tỷ rưỡi USD của một nhà máy thép ở Brazil. Nếu người Trung Quốc có mặt ở khắp mọi nơi thì tầm nhìn của Trung Quốc cũng vươn đến mọi góc cạnh của thế giới. Tập đoàn truyền thông Huawei Technologies trụ sở ở Triều Châu, sau khi vươn được sang Hồng Kông đã dùng đó làm cầu nhảy vượt tiếp sang Thụy Ðiển, Ðức và Hoa Kỳ để thuê hẳn người da trắng làm công nhân trí óc. Ðể có cơ sở phát triển các application phần mềm, họ không ngần ngại đầu tư 100 triệu USD vào Ấn Ðộ để mua các nhà máy điện thoại cầm tay, thiết bị truyền thông tốc độ nhanh. Một tập đoàn khác của Trung Quốc là SVA cũng không sợ kém cỏi khi dám chi đến 75% vốn trong một công ty liên doanh với tập đoàn NEC của Nhật để làm màn hình tinh thể lỏng và màn hình phẳng kỹ thuật mới plasma.

Nhìn sang Việt Nam thì không thể chối cãi được là tiền của Trung Quốc theo sau hàng của Trung Quốc, đang xâm chiếm khắp mọi nơi. Hàng giá rẻ đánh tan hàng nội địa, để rồi khi nội địa không còn sức sản xuất mặt hàng đó nữa thì tiền tích tụ từ bán hàng giá rẻ chuyển thành tiền vốn đầu tư nhà máy, lấy cơ sở để mở rộng liên kết kinh tế, chuyển sang chi phối chính trị. Những gì Hoa kiều Chợ Lớn đã làm với Sài Gòn xưa có lẽ còn quá xa lạ với nhận thức của giới cầm quyền Việt Nam ngày nay. Thế nhưng những tín hiệu ấy không lọt được mắt của người dân thường. Trong những câu chuyện hàng ngày ở quán chè góc phố, quán cà phê đầu đường người ta nhắc nhiều đến “hiểm họa Trung Quốc”, pha trộn lối bình luận dân dã với sự kiện hay quan điểm từ những tờ báo tiếng Tây.

Hàng ngày nhan nhản trên báo chí các hàng tít “mặt hàng X của Trung Quốc giết chết công nghiệp Việt Nam”, “mặt hàng Y của Trung Quốc kém chất lượng, nguy hại cho sức khỏe”... Trên những con đường đang xây dựng nhan nhản những xe bê tông, máy ủi, xe lu nén khí Trung Quốc. Góc những khu vui chơi nhan nhản những gương mặt Trung Quốc trong vai ông chủ nhưng thay mặt bằng các cô “vợ” Việt Nam xinh đẹp. Trên truyền hình khi đưa tin khánh thành những trung tâm thể thao tầm cỡ, là bộ mặt của quốc gia, đều thấy chữ Trung Quốc nhan nhản đâu đó.

Chính sách kinh tế đi kèm ảnh hưởng chính trị của Trung Quốc đang càng lúc càng khiến nhiều nước - đặc biệt là Hoa Kỳ - lo ngại. Trong những ngày câu chuyện Iraq tạm lắng, Mr John Snow (tổng trưởng ngân khố Mỹ) nhận trọng trách của ông Bush công du Á châu để thuyết phục Trung Quốc thay đổi chính sách tiền tệ của họ vì lo ngại cho kinh tế Mỹ có thể bị suy thoái nghiêm trọng. Thế nhưng mặc dù đã lôi thêm đồng minh Nhật, Úc hậu thuẫn trong phiên họp APEC, ông Snow cũng không đạt được gì hơn là những lời trách móc Trung Quốc quá ngoan cố theo đuổi quá trình thâm nhập thế giới bằng tiền và hàng của họ - một môn mà chính Trung Quốc phát kiến ra (tiền và ngân hàng) còn trước châu Âu rất lâu.

Thế đứng cho Việt Nam

Nằm cạnh nước lớn và tham vọng như Trung Quốc, những diễn tiến vừa kể trên là vấn đề đáng lo nghĩ không chỉ cho giới lãnh đạo đất nước mà cả cho những tiểu thương có ngành kinh doanh tưởng chừng như không quan hệ gì với Trung Quốc cả. Trong một thế giới mà khái niệm entrepreneur (kinh doanh đa dạng, đầu tư vào bất cứ ngành nghề nào nếu thấy sinh lời và có cơ hội) đang là triết lý kinh doanh phổ biến thì bất cứ ngành nghề nào, khu vực nào cũng nằm trong vòng đe dọa của xu thế xâm chiếm thế giới khởi đầu bằng kinh tế của Trung Quốc.

Ở Ba Lan độc giả của Ðàn Chim Việt chắc quá rõ những biện pháp mà Trung Quốc đã áp dụng để dẹp hàng Việt Nam, Nam Hàn, Ðài Loan bằng chính sách trợ giá hàng xuất khẩu, bồi hoàn thuế nội địa cho hàng xuất khẩu... Kết quả là không phải Trung Quốc mất số tiền đã trợ giá mà là đổi được đồng yuan (nhân dân tệ) vô phương hoán đổi sang thành tiền mạnh, tức là những cục tiền đô mà các đại lý Việt Nam đem lại thanh toán cho họ. Và thế là tiền mạnh tích tụ thành trung tâm Tàu, thành những dự án chiến lược, thành cán cân ngoại thương gây sức ép mà chính phủ Trung Quốc có thể dùng mỗi khi phái đoàn của họ sang Ba Lan. Kết quả của một trận thế đã thấy rõ. Mặc dù người Việt Nam tìm ra phương cách kinh doanh trước, xây dựng mạng lưới trước, hàng ngày phải chường mặt cho báo chí, thuế vụ, cảnh sát mạt sát trước, nhưng cuối cùng toàn bộ mạng lưới lại nằm trong những sợi dây giật của chính phủ Trung Quốc thông qua một vài công ty lớn của họ. Và thế là một bộ phận cộng đồng từng là hi vọng của bao doanh nghiệp Việt Nam biến thành con rối trong tay Trung Quốc, với lời giải thích chẳng qua chỉ là một cái cớ để tự dối mình: “Hàng Việt Nam kém hơn hàng Trung Quốc” (???).

Ở California mặc dù là khu vực chống cộng rất mạnh nhưng hàng ngày vẫn có không biết bao nhiêu là người gửi tiền về cho người thân đang sống ở Việt Nam. Nếu chủ của trung tâm chuyển tiền là người thuộc phe chống cộng thì chắc chắn sẽ gặp khó khăn ở Việt Nam - lý lịch xấu, suốt ngày bị công an theo dõi, kiểm tra sổ sách, mang tiền về đến cửa khẩu là bị bắt. Nếu chủ của trung tâm chuyển tiền là người thuộc phe thân cộng thì chắc chắn sẽ gặp khó khăn ngay tại California - bị tẩy chay, bị biểu tình, bị dọa đốt xe, đốt nhà. Nhưng là một “ông Tầu” thì mọi sự yên ổn, bất kể tiền - tức là đầu mối chi phối mọi góc cạnh kinh tế - nằm trong tay một kẻ có tham vọng nuốt Việt Nam từ hàng nghìn năm nay.

Những ví dụ nho nhỏ như trên có thể tìm thấy ở bất kỳ nơi đâu, trong bất kỳ ngành kinh doanh nào của người Việt Nam. Vấn đề lớn hơn là chính sách chung của chính phủ. Hiện tại trong chính phủ Việt Nam có hai xu hướng chính. Những phe từng học ở Trung quốc, hoặc đa số giới lãnh đạo xuất thân từ miền Bắc bị nhiễm tư tưởng, văn hóa Trung Quốc mạnh (qua nhiều năm tháng bị đầu độc bằng đài tiếng Việt của Trung Quốc) dễ thấy đây là lúc thân với Trung Quốc để tạo thành cực chống lại thế giới, như đã từng làm trước kia với Liên Xô. Thế nhưng làm như vậy chưa phải là tốt vì khi xưa ngay cả đồng minh thân cận của Hitler là Mussolini chỉ hơi trái lời cũng đã bị Hitler tóm ngay về nhà cho vào thế việt vị. Kinh nghiệm làm đàn em của Liên Xô để lại nhiều tỷ USD tiền nợ từ cục xà phòng cho đến viên đạn. Mà nếu thân với Trung Quốc ngay lập tức sẽ bị Ðài Loan, Nam Hàn và Nhật tẩy chay - tức là có thể bị mất một loạt khoản tiền đầu tư trực tiếp đang giúp nền kinh tế vực dậy. Một xu hướng khác có thể được một nhóm trí thức đông đảo ủng hộ. Ðó là những trí thức ở Tây Âu (bao gồm cả Mỹ và Úc) hoặc từng được đào tạo ở Ðông Âu và đang càng lúc càng có thêm nhiều hiểu biết về thế giới mới. Họ sẽ nhìn thấy cực còn lại là Hoa Kỳ cùng đồng minh sẽ mạnh hơn rất nhiều. Nhưng thực tế đứng cạnh một nước lớn mà lại đi theo làm đồng minh của một nước lớn khác nằm ở mãi đâu xa, lại còn là kẻ thù cũ, và không nằm trong tầm chiến lược của họ, thì là một chuyện tính toán không thực tế.

Như vậy thế cân bằng trung dung là phù hợp, nhưng không phải cái kiểu trung dung ba phải. Phải là thế trung dung nhưng thực tế như ông Putin của nước Nga - phản đối Mỹ trong một số chuyện nhưng vẫn ủng hộ Mỹ trong một số chuyện khác, biết sử dụng thế mạnh để ép buộc và thế yếu để làm điểm thỏa thuận. Phải là thế ủng hộ nhưng lại khôn khéo như ông Kwasniewski của nước Ba Lan - sẵn sàng đem quân can thiệp để hưởng mối lợi tương lai cho kinh tế nước nhà, nhưng phải biết dàn xếp với các đàn anh Ðức Pháp Nga để họ khỏi nổi giận và khi có dịp thì không ngần ngại đóng luôn vai trò người trung gian để giảng hòa. Phải là thế phản đối như bà Sukarnoputri của nước Indonesia - phản đối Mỹ đánh Hồi giáo nhưng mà biết lợi dụng chính sách của Mỹ để dẹp đối lập trong nước không bị ai lên án, và ra điều kiện để đòi viện trợ quân sự của Mỹ. Những ví dụ như trên còn rất nhiều nhưng kể ra thêm chỉ tổ làm buồn lòng cho người Việt Nam vì để làm những nước cờ mang tính xoay chuyển như vậy cần phải có một lãnh đạo “dám chơi” và biết sử dụng lực lượng cố vấn tài giỏi - một điều mà Việt Nam đang rất thiếu hiện nay.

Tuy nhiên cũng không phải hoàn toàn không thể hi vọng một thế xoay chuyển Nếu bắt chước một số nhà doanh nghiệp, tư duy theo kiểu phong thủy thì có thể thấy cuộc khai quật nền đất xây khu Ba Ðình mới sẽ đem đến một thế xoay chuyển mới trong chính phủ Việt Nam. Nếu cuộc khai quật đó không đem về được những tư tưởng mới như một thời Phục Hưng của châu Âu sau giai đoạn đêm đen ngu dốt, thì nó cũng báo hiệu một sự thay đổi mang tính gốc rễ, hay nền tảng trong Quốc Hội Việt Nam. Chỉ có điều tôi hi vọng là đừng có chuyên gia hay công ty Trung Quốc nào tham gia công tác khai quật đó.