Trả lời phỏng vấn của Việt Tide

 

Giáo sư Đỗ Mạnh Tri: “Tôn giáo phải giúp người dân biểu lộ được sự phẫn nộ của mình trước các tội ác và bất công trong xã hội”.

LTS: Sáng ngày thứ Ba, 29 tháng 11 vừa qua, nhiều ngàn người đã đổ về Hà Nội để tham dự lễ thụ phong 57 linh mục thuộc 8 giáo phận ở miền Bắc Việt Nam. Buổi lễ diễn ra dưới sự chủ tọa của Hồng y Cresezio Sepe, Tổng trưởng Bộ Truyền Giáo của Tòa Thánh Vatican. Nhân dịp này, Việt Tide gọi điện thoại sang Paris hỏi ý kiến giáo sư Đỗ Mạnh Tri và được ông dành cho cuộc phỏng vấn sau đây do Đinh Quang Anh Thái thực hiện.

Giáo sư Đỗ Mạnh Tri là một trí thức Công giáo. Từng trách nhiệm tờ Tin Nhà. Sau khi Tin Nhà đình bản, ông tiếp tục cộng tác với nhiều tạp chí như Diễn Đàn Giáo dân, Viễn Tượng Việt Nam. Ông cũng là tác giả của nhiều tập sách giá trị như “Ngón tay và Mặt trăng”, “Di sản Mác xít tại Việt Nam”… và đồng tác giả của “Hai ngàn năm một thuở, Ba mươi năm Công giáo Việt Nam dưới Chế độ Cộng sản” (vừa phát hành). Giáo sư Đỗ Mạnh Tri sinh ngày 11 tháng Chạp năm 1931 tại Nam Định. Trước khi về hưu, ông dạy triết.

Việt Tide: Giáo sư nhận định ra sao về ý nghĩa việc truyền chức cho 57 linh mục tại Việt Nam ạ?

Giáo sư Đỗ Mạnh Tri: Năm mươi bẩy linh mục được thụ phong cùng một lúc là điều chưa bao giờ xảy ra dưới chế độ cộng sản Việt Nam. Người chủ toạ lễ truyền chức lại chính là Hồng y Cresezio Sepe, Tổng trưởng Bộ Truyền giáo của Tòa thánh Vatican từ Roma sang Việt Nam. Sự kiện này biểu lộ lòng ưu ái của Giáo chủ và Giáo triều Rôma đối với Giáo hội Công giáo Việt Nam, đồng thời khiến ta đặc biệt chú ý tới mối liên hệ phức tạp giữa Vatican và Hà Nội hiện đang trong giai đoạn ‘nóng’ và hình như có chiều khởi sắc ? Vậy ý nghĩa của lễ truyền chức linh mục cho 57 thầy phó tế thì nhiều lắm.

Đối với nội bộ của Giáo hội Công giáo Việt Nam, tại miền Bắc, có thêm 57 linh mục, dĩ nhiên là rất tốt, quá tốt. Có thêm một lúc những 57 linh mục, còn đòi gì hơn ? Nhưng xin đừng vội loá mắt trước những con số : 57 tân linh mục cho toàn miến Bắc, tức cho chừng 800 trăm giáo xứ ! Ai cũng biết, cho tới nay, mặc dầu một vài thay đổi, miền Bắc vẫn thiếu linh mục một cách thê thảm. Một giáo phận như giáo phận Lạng Sơn, với 18 giáo xứ rải rắc trên hơn 14 ngàn cây số vuông của ba tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, mà theo thống kê của Niên giám 2004, chỉ có 3 linh mục cho 5.583 giáo dân, trong 3 vị đó, thì một vị sinh năm 1904 ! Giáo phận Bùi Chu, với một lãnh thổ nhỏ hơn nhiều, nhưng với 129 giáo xứ và 370.000 giáo dân, chỉ có 56 linh mục. Về lượng đã thế, về chất người ta không thể không có những nghi vấn về việc tuyển sinh, đào tạo… Vì được vào chủng viện hay không, vào chủng viện rồi, có được lãnh chức linh mục hay không, còn phải tuỳ thuộc chính quyền các cấp. Mà tiêu chuẩn của chính quyền khác hẳn, nếu không nói là mâu thuẫn với những đòi hỏi chính đáng của Giáo hội.

Về phía chính quyền, đã cho phép thụ phong 57 linh mục, lại còn “tạo điều kiện” để nghi lễ được chuẩn bị một cách đình đám và diễn ra một cách trang trọng, kể cũng là một màn tuyên truyền cho “chính sách (đàn áp) tôn giáo trước sau như một” của “Đảng và Nhà nước ta”. Chính Đức cha Ngô Quang Kiệt, Tổng giám mục Hà Nội, trong bài trả lời phỏng vấn đài RFI ngày 28.11 cũng công nhận rằng sự kiện chính quyền cho phép tryuền chức bằng ấy linh mục và chấp thuận việc Tòa Thánh Vatican thiết tập giáo phận Baria “cho thấy chính sách về tôn giáo của Việt Nam đã có cởi mở, thông thoáng và đồng thời mối quan hệ giữa nhà nước Việt Nam và Toà Thánh Vatican đã có chiều hướng cởi mở tốt đẹp”.

Người ngoài nhìn vào, thấy Chính quyền xem ra dễ dãi đối với Công giáo, giữa lúc nhiều tôn giáo khác đang bị đàn áp thẳng tay. Như Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất, Giáo hội Tin lành Mennonite, Phật giáo Hòa Hảo. Tình trạng này có thể làm nảy sinh những so bì giữa các tôn giáo.



Việt Tide: Từ năm 1975 đến nay, có bao giờ Tòa thánh Vatican và riêng Giáo hội Công giáo tại Việt Nam nêu vấn đề nhân quyền và tự do tôn giáo với giới lãnh đạo của chế độ không, thưa giáo sư?

Giáo sư Đỗ Mạnh Tri: Thưa anh, Toà Thánh cũng như hàng Giáo phẩm Công giáo Việt Nam đã lên tiếng nhiều lần, và một cách minh bạch. Xin chỉ nhắc lại những diễn văn trao đổi cách công khai và trang trọng nhân dịp viếng mộ hai thánh Tông đồ lần cuối cùng của các Giám mục Việt Nam vào đầu năm 2002. Tôi nhớ rõ, trong bài diễn văn chào mừng Đức Thánh Cha, Đức cha Nguyễn Văn Hoà có nói rằng từ ngày thiết lập Hội đồng Giám mục Việt Nam (1980), các giám mục đã nhiều lần lên tiếng để nói lên những đòi hỏi về quyền con người và của Giáo hội.

Đức Gioan Phaolô II, trong bài đáp từ nhắc lại mấy nguyên tắc căn bản trước khi đi vào trường hợp cụ thể của Việt Nam : Tôn giáo và chính trị là hai lãnh vực khác nhau và độc lập với nhau trong cùng một xã hội, nhằm phục vụ cùng một con người; vậy giữa đôi bên phải có sự cộng tác lành mạnh; để có sự cộng tác lành mạnh này, chính quyền phải tuyệt đối tôn trọng tính tự chủ của tôn giáo. Tự do tôn giáo, vì thế, là một quyền căn bản của con người. Có thể nói, tự do tôn giáo là mẹ của mọi thứ tự do, vì tự do tôn giáo là quyền được tự do biểu lộ ra ngoài, một cách cá nhân hay tập thể những xác tín mình có trong lòng : tự do nói, tự do viết, tự do làm, tự do hội họp, tự do truyền bá v.v… Dĩ nhiên, trong sự tôn trọng tự do của người khác. Sau đó Đức Thánh Cha đã không ngại nêu lên những đòi hỏi cụ thể của Giáo hội Công giáo Việt Nam về cơ sở vật chất cũng như về nhân sự và sinh hoạt. Nguyên một việc, Gioan Phaolô II, xin các Giám mục, anh em của ngài, khi trở về Việt Nam, loan báo cho toàn thể giáo dân Việt Nam biết Đức Thánh Cha hằng cầu nguyện cho họ, và mời họ noi gương các thánh tử đạo Việt Nam lãnh nhận những thách đố của Tin Mừng, đủ nói lên những chèn ép và hạn chế vẫn còn đè nặng lên Giáo hội Công giáo Việt Nam.

Có điều nói như trên, là nói về đường lối chung của Giáo hội. Nhìn theo giòng thời gian, thì cũng có lúc cương, lúc nhu. Nhìn vào cá nhân thì trong hàng giáo phẩm cũng có nhiều cách ứng phó. Trước đây người ta đã từng đối chiếu thái độ của Đức cha Nguyễn Kim Điền, Tổng giám mục Huế và Đức cha Nguyễn Văn Bình, Tổng giám mục Sài Gòn. Hiện nay, sau hai lá thư của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam và của Đức cha Phạm Minh Mẫn phê phán chế độ “xin cho”, lại có tiếng nói của Đức cha Ngô Quang Kiệt, Tổng giám mục Hà Nội, có vẻ “cơỉ mở” với chính quyền. Trả lời phỏng vấn của báo Lao Động dịp lễ Giáng Sinh 2003, Đức cha Kiệt có nói : “Thực tế chính sách của Nhà nước Việt Nam về tôn giáo là cởi mở, tôn trọng tự do tín ngưỡng, tạo điều kiện để giáo dân sống tốt đời đẹp đạo”… Những lời phát biểu như thế, cho thấy trong hàng giáo phẩm công giáo không có sự thống nhất về quan điểm đối với tình trạng nhân quyền và sinh hoạt tôn giáo tại Việt Nam.

Việt Tide: Một vị Hồng y của Tòa thánh từng nhận định rằng, tự do của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam là tự do của một con chim bay nhẩy trong lồng. Giáo sư nghĩ sao về lời nhận định này ạ?

Giáo sư Đỗ Mạnh Tri: Tôi đồng ý với nhận định đó. Hồng y Phạm Minh Mẫn, Tổng giám mục địa phận Sài Gòn, có lần đã phát biểu nguyên văn rằng: “tự do mà chúng tôi muốn (nó) to bằng cái bàn, trong khi tự do người ta cho thì (nó) bằng cái tách uống nước thôi”. Nói trắng ra, quyền tự do nói chung, quyền tự do tôn giáo nói riêng, hiện nay không có tại Việt Nam. Cái gọi là “tự do” hiện nay tại Việt Nam là những thứ mà Nhà nước cho phép, chứ quyền tự do thực sự thì không có. Chẳng hạn một quyền rất đơn sơ là quyền đi lại trong nước, đồng bào chúng ta cũng không có; vì đi đâu cũng phải có hộ khẩu; tạm trú, tạm vắng đều phải khai báo với công an. Dạo sau này, họ cũng bớt kiểm soát nhưng một khi họ định kiểm soát người nào, thì họ vẫn vịn vào những quy định của họ để bắt chẹt người dân. Tư do là một quyền của dân chúng mà đồng bào mình không có. Chúng ta cần khẳng định rằng, dưới chế độ hiện tại, Việt Nam không có quyền tự do. Chỉ có những cái gọi là “tự do”, là những cái người ta cho mình được phép làm. Các quyền đó, Đức Hồng y Phạm Minh Mẫn gọi là “chế độ xin-cho”. Nghĩa là dân xin thì có thể được nhà nước cho. Nhưng cho hay không cho còn tuỳ người cho và thái độ của người xin.

Việt Tide: Cho tới nay, chế độ cộng sản tại quê nhà chúng ta vẫn xem tôn giáo là một thứ thuốc phiện ru ngủ dân chúng; vậy mà họ lại để cho 57 linh mục được truyền chức, trong khi mặt khác họ vẫn khe khắt với các tôn giáo khác. Theo nhận định của giáo sư thì trong bối cảnh đó, làm cách nào để chúng ta hài hòa thống nhất với nhau được ạ?

Giáo sư Đỗ Mạnh Tri: Thưa anh, tôn giáo ru ngủ hiện nay Nhà nước Cộng sản không ngại đâu. Trái lại. Tôn giáo ru ngủ dân, thì chế độ càng an tâm làm ăn. Tôi rất e ngại khi chính quyền này cho phép cách dễ dãi và coi như một nguyên tắc thực tiễn : những gì chính quyền này cấm không cho người dân làm, thường là điều tốt, và những gì họ không cấm mà còn “taọ điều kiện” cho dân làm thì dân phải cảnh giác. Năm mươi bẩy linh mục một lúc, tốt lắm. Nhưng trong những điều kiện và hoàn cảnh nào ? Với ý đồ gì ? (Tôi nhớ đã có lần trả lời phỏng vấn của anh rằng Cộng sản là một thủ thuật nắm và giữ chính quyền bằng bất cứ biện pháp nào, kể cả những biện pháp nhân đạo). Như chính anh nói : Chính quyền ra vẻ dễ dãi với Công giáo trong khi vẫn khe khắt với các tôn giáo khác. Nhưng, đổi lại những dễ dãi đó, mình có mất gì không ? “Ai lo cứu mạng sống mình, thì sẽ mất”, lời cảnh cáo này của Phúc Âm, người công giáo cần suy gẫm. Không dùng được Uỷ ban Đoàn kết Công giáo để thao túng Giáo hội, biết đâu chính quyền chẳng đang tìm cách làm cho Giáo hội trở nên giống như Uỷ ban đó ? Về sự hài hoà, riêng trong giới Công giáo, liệu có sự hài hòa hay không? Hay chỉ là cái hài hòa chung bề ngoài bao hàm nhiều bất đồng, khác biệt và mâu thuẫn nội bộ. Giữa các tôn giáo cũng thế. Theo tôi, trước khi có những sinh hoạt chung thực tâm với nhau, các tôn giáo phải vượt qua tất cả những mưu mô của chính quyền nhằm chia rẽ các tôn giáo. Chế độ hiện nay rất giỏi trong việc tạo ra chia rẽ trong nội bộ các tôn giáo và giữa tôn giáo này với tôn giáo khác. Việc đầu tiên cần làm là không để bị rơi vào bẫy của nhà nước. Sau đó, chúng ta phải nhấn mạnh rằng, các tôn giáo có trách nhiệm rất lớn đối với đời sống tâm linh của dân chúng. Nhiệm vụ của tôn giáo không phải là lật đổ chính quyền. Việc đó là của những người làm chính trị. Vai trò chính yếu của các tôn giáo là làm sao nói lên được tiếng nói, nếu không đồng nhất, thì cũng tương đối thống nhất với nhau, trước những tệ nạn xã hội, tỷ như tệ nạn tham nhũng, tình trạng đồi bại luân thường đạo lý. . . .Tất cả những chuyện xấu sa đó, các tôn giáo, chẳng những có quyền, mà còn có bổn phận phải lên tiếng tố cáo. Hơn thế nữa, các tôn giáo còn phải tố cáo nguồn gốc gây nên những tệ nạn đó ; phải tố cáo cái chính thể không tôn trọng tự do của con người, không đếm xỉa gì tới phẩm giá của con người. Chế độ hiện nay huênh hoang đủ thứ, ký đại những công ước quốc tế về nhân quyền, nhưng thực tế họ vẫn coi thường tất cả mọi giá trị tinh thần và quyền lợi của người dân. Tôn giáo có phận sự phải bênh vực, phải lên tiếng mạnh mẽ, phải tố cáo tất cả những sự vi phạm những giá trị đó. Chẳng hạn sờ sờ trước mắt là tệ nạn buôn bán phụ nữ, tệ nạn phá thai; chúng ta phải biết phẫn nộ và không thể nhắm mắt làm ngơ. Phẫn nộ không có nghĩa là hận thù. Vấn đề là làm sao để giúp người dân biểu lộ được thái độ phẫn nộ trước các tội ác và bất công trong xã hội? Đó là trách nhiệm của tôn giáo.

Việt Tide: Cám ơn giáo sư đã trả lời phỏng vấn của chúng tôi.