Phỏng vấn :Trả lời 3 câu hỏi được viết sẵn.

Nhân chuyến đi Việt nam của Hồng y Crescenzio Sepe, Tổng trưởng Bộ Phúc Âm hoá các Dân tộc, chúng tôi có gửi tới Gs Đỗ Mạnh Tri 3 câu hỏi. Sau đây là những câu hỏi của chúng tôi và trả lời của ông Đỗ Mạnh Tri.

Thanh Vân : Kính thưa giáo sư, xin ông cho biết chuyến viếng thăm Việt Nam của Đức Hồng Y Crescenzio Sepe, Tổng Trưởng Bộ Phúc Âm hóa các Dân Tộc đến từ Vatican có ý nghĩa như thế nào đối với giáo hội Công giáo tại Việt Nam ?

Đỗ Mạnh Tri : Trên nguyên tắc, cuộc viếng thăm này mang tính mục vụ. Từ ngày 28.11 đến ngày 5.12.05, Hồng y C. Sepe, đại diện Đức Giáo chủ Rôma tới Việt nam để thăm Giáo hội Công giáo Việt nam. Tuy nhiên, ngay chiều ngày 28.11, Hồng y Sepe và phái đoàn Toà Thánh đã đến thăm xã giao Phó Thủ Tướng Vũ Khoan. Như chúng ta biết, từ đám tang cố Giáo hoàng Gioan Phaolô II, vấn đề thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Vatican và Hà nội đã được đặt ra theo một chiều hướng khá tích cực. Như vậy, cuộc viếng thăm tuy mục vụ nhưng cũng có phần ngoại giao. Số là ngoại giao ở đây chủ yếu nhắm vào mục vụ. Toà Thánh muốn thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Hà nội, trước hết là vì muốn Giáo hội tại Việt nam được tự do sinh hoạt và phục vụ đồng bào. Cũng vì thế mà trong cuộc gặp gỡ xã giao với ông Vũ Khoan, Hồng y Sepe đã nhắc tới những nhu cầu của Giáo hội tại Việt nam, như việc xuất bản một tờ báo công giáo chẳng hạn. Về phía chính quyền Hà nội, mối bang giáo chính thức với Toà Thánh rất có thể là một thứ “chứng chỉ” cho bộ mặt dễ coi của chế độ. Ngay chuyến viếng thăm mục vụ của một vị cao cấp trong Giáo triều Rôma được tổ chức và rước đón linh đình như ta có thể thấy qua báo, đài, Internet cũng không phải là bất lợi cho chế độ. Đã là ngoại giao tất hai bên cùng có lợi. Vatican tìm cho Việt Nam nói chung và Giáo hội Công giáo Việt nam nói riêng, mối lợi tinh thần : tự do và tự do tôn giáo. Hà nội tìm cách củng cố chế độ độc tài, phản tự do. Thật mâu thuẫn ! Nhưng chính vì thế lại càng cần đối thoại. Theo tôi nghĩ, chuyến viếng thăm này gây hy vọng lớn nơi người công giáo việt nam, mặc dầu biết rằng hy vọng nhiều khi chỉ là ảo vọng.

Thanh Vân : Trong dịp này, Ðức Hồng Y đã phong chức cho 57 tân linh mục. Ðây có phải là dấu hiệu cởi mở hơn của chính quyền Hà Nội đối với Giáo Hội Công Giáo tại Việt Nam ? Nó có ảnh hưởng gì đến tương lai sinh hoạt của Giáo Hội ?

Đỗ Mạnh Tri : Đối với nội bộ của Giáo hội Công giáo Việt Nam tại miền Bắc, có thêm 57 linh mục, dĩ nhiên là rất tốt, quá tốt. Được một lúc những 57 linh mục, còn đòi gì hơn ? Vậy đây có phải là dấu hiệu cởi mở của chính quyền Hà nội đối với Giáo hội Công giáo không ? Có thể nghĩ như vậy. Chính Đc Ngô Quang Kiệt, Tgm Hà Nội, cũng nghĩ như vậy. Trả lời phỏng vấn đài RFI ngày 28.11, Đức cha công nhận rằng sự kiện chính quyền cho phép truyền chức bằng ấy linh mục và chấp thuận việc Toà Thánh thiết tập giáo phận Bà rịa “cho thấy chính sách về tôn giáo của Việt Nam đã có cởi mở, thông thoáng và đồng thời mối quan hệ giữa nhà nước Việt Nam và Toà Thánh Vatican đã có chiều hướng cởi mở tốt đẹp”. Vậy theo Đc Kiệt, việc phong chức 57 linh mục chẳng những là dấu hiệu cởi mở của chính quyền Hà nội đối với Giáo hội Công giáo tại Việt nam, mà còn với tôn giáo nói chung, vì, theo Đức cha, “chính sách về tôn giáo của Việt nam đã có cởi mở, thông thoáng”. Có điều, công nhận rằng “đã có cởi mở, thông thoáng” tức là ám chỉ rằng trước kia khe khắt và bưng bít. Nhưng chính sách về tôn giáo của chế độ này “đã có cởi mở, thông thoáng chưa” đối với những tín đồ Tin Lành Mennonites, Hoà Hảo, Phật giáo Việt nam Thống nhất đang bị trù dập ? Hẳn là không.

Vậy có nên dành riêng thái độ cởi mở này cho Công giáo không ? Để tránh ngộ nhận, tôi xin nói trước : dưới một chế độ độc tài, nếu có một tôn giáo nào được tự do, thì tôn giáo đó, hoặc là quốc giáo, hoặc là tay sai của độc tài. Cho phép thụ phong 57 linh mục một lúc, chính quyền có một cử chỉ ngoạn mục đối với Giáo hội Công giáo. Cử chỉ này có thể hiện một sự cởi mở, thông thoáng không lại là chuyện khác. Xin đừng quên rằng đây là 57 tân linh mục cho toàn giáo tỉnh Hà nội, tức cho toàn miền Bắc, tức cho chừng 800 giáo xứ ! Ai cũng biết, cho tới nay, mặc dầu một vài thay đổi, miền Bắc vẫn thiếu linh mục một cách thê thảm. Một giáo phận như giáo phận Lạng Sơn, với 18 giáo xứ rải rắc trên hơn 14 ngàn cây số vuông của ba tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, mà theo thống kê của năm 2004, chỉ có 3 linh mục cho 5583 giáo dân, trong 3 vị đó, thì một vị sinh năm 1904 ! Giáo phận Bùi Chu, với một lãnh thổ nhỏ hơn nhiều, nhưng với 129 giáo xứ và 370.000 giáo dân, chỉ có 56 linh mục. Tôi không biết rõ lý lịch của các vị tân linh mục, nhưng trong số này, bao nhiêu vị đã phải chờ đợi từ nhiểu năm ? Ngoài ra, được vào chủng viện hay không, vào chủng viện rồi, có được lãnh chức linh mục hay không, còn phải tuỳ thuộc chính quyền các cấp. Mà tiêu chuẩn của chính quyền khác hẳn, nếu không nói là trái ngược với những đòi hỏi chính đáng của Giáo hội.

Về phía chính quyền, đã cho phép thụ phong 57 linh mục, lại còn “tạo điều kiện” để nghi lễ được chuẩn bị một cách đình đám và diễn ra một cách trang trọng, kể cũng là một màn tuyên truyền ít tốn kém cho “chính sách (đàn áp) tôn giáo trước sau như một” của “Đảng và Nhà nước ta”.

Người ngoài nhìn vào, thấy Chính quyền xem ra dễ dãi đối với Công giáo trong khi vẫn khe khắt với các tôn giáo khác. Tôi rất e ngại khi chính quyền này ra vẻ dễ dãi ! Cộng sản là một thủ thuật nắm và giữ chính quyền bằng bất cứ biện pháp nào, kể cả những biện pháp nhân đạo. Khi Đảng/Nhà nước cộng sản nói chuyện nhân nghĩa, tệ hơn, có những hành vi tử tế là lúc ta cần cảnh giác. Thực tế, những gì chính quyền này cấm không cho người dân làm, thường là điều tốt, và những gì họ không cấm mà còn “tạo điều kiện” cho dân làm thì thường là điều bất lợi cho dân. 57 linh mục một lúc, tốt lắm. Nhưng trong những điều kiện và hoàn cảnh nào ? Với ý đồ gì ? “Ai lo cứu mạng sống mình, thì sẽ mất”, lời cảnh cáo này của Phúc Âm, người công giáo cần suy gẫm. Không dùng được Uỷ ban Đoàn kết Công giáo để thao túng Giáo hội, biết đâu chính quyền chẳng đang tìm cách làm cho Giáo hội nên giống như Uỷ ban Đoàn kết Công giáo ? Đó là mối đe doạ lớn nhất cho Giáo hội. Những mất mát về vật chất không quan trọng, có khi còn là dịp may cho Giáo hội, những thiếu thốn về nhân sự đáng lo, nhưng đáng lo hơn hết vẫn là những mất mát về tinh thần. Nhưng tôi chắc chắn lòng tin của người công giáo việt nam vẫn kiên vững và sự liều lĩnh của Phúc Âm vẫn là động lực và cứu cánh của Giáo hội.

Thanh Vân : Trong bài trình bày về Trung Tâm Thánh Mẫu Toàn Quốc La Vang do Đức Cha Phanxicô Xavie Lê Văn Hồng, Giám Mục Phụ Tá Tổng Giáo Phận Huế đọc tại La Vang vào dịp Đức Hồng Y Crescenzio Sepe đến kính viếng La Vang vào ngày 01 tháng 12 năm 2005, Ngài có cho biết là những cuộc hành hương của giáo dân Việt Nam ngày càng đông : Năm 1998, kỷ niệm 200 năm, Đức Mẹ hiện ra tại La Vang, số người hành hương lên đến 250,000 người. Trong tháng 08 năm 2005, dịp Đại Hội hành hương lần thứ 27, đồng thời cũng là Đại Hội Thánh Thể Toàn quốc, số người hành hương lên gần 500,000 người.

  Ðây có phải là một bằng chứng để cho thấy tại Việt Nam hiện nay đã có tự do tôn giáo như chính quyền CSVN vẫn thường rêu rao ?

Đỗ Mạnh Tri : Số người hành hương La Vang đông hơn, không phải là bằng chứng Việt nam hiện nay có tự do tôn giáo. Cũng như số người Pháp đi dự lễ ngày Chủ nhật giảm đi rất nhiều so với 10 năm hay 20 năm về trước không phải là bằng chứng bên Pháp không có tự do tôn giáo. Nếu Việt nam có tự do tôn giáo thì cả thế giới đã biết, và chính quyền Việt nam chẳng cần nói dối trắng trợn từ hội nghị quốc tế này đến hội đàm song phương khác rằng Việt nam có tự do tôn giáo ; cũng chẳng cần tìm cho được một thượng toạ hay một linh mục ra ngoại quốc tuyên truyền cho “chính sách tự do tôn giáo trước sau như một của Đảng và Nhà nước ta” như họ đã làm từ mấy chục năm nay.

Hai chữ ‘tự do’ trong tiếng Việt có nhiều cách hiểu. Được sinh hoạt tôn giáo nhiều hơn trước, thì người ta nói rằng được tự do hơn trước. Nhưng đấy chỉ là những cái phép, chính quyền độc tài ban cho người dân. Vì thế mới nói “tự do tôn giáo thực sự”, để hiểu rằng cái mà chính quyền độc tài gọi là tự do, thực ra không phải là tự do, mà chỉ là những cái phép. Những cái phép ấy, đảng cho, chẳng phải vì đảng tử tế gì. Ai cũng biết, đảng cộng sản chẳng những không ưa mà còn sợ tôn giáo. Nhưng đảng thừa biết : tức nước vỡ bờ. Trong một hoàn cảnh nào đó, tới một lúc nào đó, phải nới lỏng, vì không nới ra không được. Như chúng ta đều biết, từ khi thành trì xã hội chủ nghĩa sụp đổ và trước sự kiện toàn cầu hoá, đảng cộng sản việt nam biết mình hết thời rồi. Chính sách lùi một bước, tiến hai bước không dùng được nữa. Chỉ có thể lì lợm câu thời gian, lùi từng bước một, chậm được tới đâu hay tới đó. Về kinh tế thì quá rõ : không mở cửa thì chết đói, vậy mở thế nào để dân tiếp tục chịu được cái ách của Đảng. Đối với tôn giáo cũng thế thôi. Cởi trói, buộc trói, tuỳ nơi, tuỳ lúc, tuỳ đối tượng. Chỗ nào ăn sống nuốt tươi được thì cứ tự nhiên. Chỗ nào lợi bất cập hại thì “cho” tự do. Tóm lại, bao lâu còn chế độ độc tài, không có tự do. Và không một biện pháp nào của chế độ bắt nguồn từ ý chí tự do. Vì tự do là một quyền gắn liền với, và hơn nữa, đồng hoá với phẩm giá bất khả xâm phạm của con người, của từng người, của anh, của em, của chị, của tôi. Tự do-Con người, Con người-Tự do ấy hoàn toàn mâu thuẫn với mọi thứ độc quyền, dù độc quyền ấy tốt hay xấu, tả hay hữu, mang mầu sắc chính trị hay tôn giáo.

Thêm vào đó, những cái phép của chính quyền ban, thường khích lệ một thứ tôn giáo ru ngủ, rất có lợi cho chính quyền. Dân lo xây chùa, nhà thờ, rước sách, đình đám, hành hương v.v.. thì chính quyền an tâm tham nhũng, hối lộ. Ngay cả những công việc từ thiện chính quyền cho phép dân làm cũng vừa có lợi cho chính quyền vừa có thể nguy hại cho tôn giáo. Lợi cho chính quyền vì chính quyền đánh, phá nát rồi cho phép tôn giáo xoa, hàn gắn. Nạn nhân bớt ta thán. Có thể nguy hại cho tôn giáo vì vô tình tôn giáo có thể biến thành một thứ hội từ thiện và đánh mất căn tính của mình. Công việc từ thiện cần thiết, nhưng không phải là tất cả tôn giáo. Và cũng không cần phải là tôn giáo mới làm việc từ thiện.

Tình trạng hiện nay của đất nước là một tình trạng bùng nhùng. Rồi chế độ này cũng qua đi thôi, đó là xu hướng không thể cưỡng lại của thời đại. Nhưng tình trạng này càng kéo dài thì càng đào sâu bất công, áp bức và sự đồi bại trong nếp sống xã hội. Những giá trị tinh thần, tâm linh sẽ càng bị khinh rẻ trong mọi tương quan xã hội. Ở điểm này, trách nhiệm của các tôn giáo, đặc biệt của Công giáo thật lớn.

*****************************************