Bảo hiến và kiểm sát tính hợp hiến

Trần Thanh Hiệp

Báo chí trong nứơc mới đây đưa tin về ý định thiết lập cơ quan bảo hiến trực thuộc quốc hội để bảo vệ hiến pháp. Trong chương trình phát thanh hồi 6g30 sáng ngày 15-04-2006 của Đài Á Châu Tự Do, BTV Nguyễn An hỏi thăm luật sư Trần Thanh Hiệp về ý nghĩa của sự thiết lập cơ quan này. Luật sư Hiệp hiện là chủ tịch Trung Tâm Nhân Quyền Việt Nam tại Paris. Ông từng là luật sư Toà ThượngTthẩm Sài Gòn và Paris. Ông Hiệp cho biết:

Thưa tôi có đọc bài phỏng vấn trên báo Tuổi Trẻ online trong đó ông Vũ Mão chủ tịch Ủy ban đối ngoại của quốc hội đưa ra tin về dự định thiết lập cơ quan Bảo Hiến nằm trong quốc hội. Ông ta cũng nói rằng vấn đề này sẽ đựơc báo cáo chính trị của đại hội 10 đảng Cộng sản nêu lên như một mục tiêu để thực hiện. Dường như ông muốn dùng tin này để tạo ấn tượng mới, theo đó quyền của quốc hội đang trở thành thêm tối cao. Mọi người đều đã biết, trên danh nghĩa, quốc hội được kể như tối cao về mặt đại biểu nhân dân cũng như về mặt quyền lực nhà nước. Nhưng trên thực tế thì nó không thể tối cao đối với Đảng vì quốc hội trước sau vẫn chỉ là công cụ của Đảng. Theo mấy nét đậm của cơ quan Bảo Hiến dự trù mà ông Vũ Mão đã đưa ra, tôi nhận thấy rằng sáng kiến này của nhà cầm quyền Hà Nội, vừa mới lại vừa cũ, nhưng rốt cuộc vẫn chỉ là cũ. Nhận xét như vậy có vẻ khôi hài nhưng nó đã phản ánh rất đúng cung cách cai trị tùy tiện của nhà cầm quyền Hà Nội.

Nquyễn An: Thưa ông, ông nói rằng sáng kiến này ông nhận thấy vừa cũ lại vừa mới, như rốt cuộc vẫn là cũ. Như thế chúng ta phải bàn thảo cả mới lẫn cũ. Trước hết Luật sư có thể nói rõ thêm là nó mới như thế nào?

T.T.Hiệp: Thưa 3 trong 4 bản Hiến pháp xã hội chủ nghĩa được ban hành tại Việt Nam trong khoảng thời gian từ 1959 đến nay đã dành riêng cho quốc hội, ngoài quyền làm và sửa đổi Hiến pháp, một vài đặc quyền khác nữa để bảo vệ Hiến pháp. Như ở điều 50 của HP 1959, quốc hội có quyền giám sát việc thi hành Hiến pháp. Điều 82 của Hiến pháp 1980 đã mở rộng quyền này khi giao cho quốc hội trách nhiệm “thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật”. Giống như Hiến pháp 1980 Hiến pháp đương hành 1992 sửa đổi và bổ sung năm 2001, nơi điều 84, cũng qui định rằng một trong những nhiệm vụ và quyền hạn của quốc hội là “thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp”. Nói quốc hội giám sát việc thi hành Hiến pháp hay nói giám sát việc tuân theo Hiến pháp cũng là nói gián tiếp rằng quốc hội có trách nhiệm Bảo Hiến, nghĩa là bảo vệ Hiến pháp. Điều mới là trước đây quyền này là một trong những nhiệm vụ và quyền hạn của quốc hội nói chung, thì nay nó được dự trù tách ra để trao cho một cơ quan riêng biệt nhưng vẫn nằm trong quốc hội. Danh xưng chính thức của cơ quan này hiện chưa biết sẽ là gì, có thể là Ủy ban hay có thể là Viện. Trong chừng mực ấy, có thể nói đã có cái mới.

Nquyễn An: Đã mới rồi mà ông vẫn nói vẫn còn cũ, như vậy thì sao nó đã mới rồi mà lại vẫn còn cũ được?

T.T.Hiệp: Mới hay cũ tùy thuộc tiêu chuẩn dùng để so sánh. Nếu lấy từ ngữ làm chuẩn thì Bảo Hiến là một tiếng mới chưa có trong 4 Hiến pháp xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Mới còn là ở nơi việc bảo vệ hiến pháp này trong tương lai sẽ được giao cho một cơ quan riêng biệt. Thế nhưng nó không mới mà vẫn cũ khi ta lấy việc bảo vệ Hiến pháp làm chuẩn để so sánh. Nếu nhiệm vụ cơ quan Bảo Hiến sắp được thiết lập trong tương lai chỉ là phải bảo vệ Hiến pháp 1992 thì nó không thể lấy bất cứ sáng kiến nào đi ra ngoài những gì đã được qui định trong đạo luật cơ bản này. Nghĩa là không thể đi ra ngoài một chế độ tuyệt đối tập quyền, trong đó Đảng Cộng sản giữ độc quyền lãnh đạo, kinh tế phải được định hướng theo xã hội chủ nghĩa và mọi nhân quyền, dân quyền đều do pháp luật công cụ cầm quyền đảng trị ban phát. Tức là nó vẫn luẩn quẩn trong nhà tù pháp lý, chính trị, trong đó nhân dân vẫn tiếp tục bị kìm kẹp như cũ. Tức là nó vẫn chưa hội nhập vào cộng đồng thế giới văn minh, với những chế độ pháp trị phân quyền dân chủ đa nguyên, đa đảng. Bảo hiến ở các nước dân chủ tự do thực sự không phải là một nhiệm vụ bảo vệ chế độ phi dân chủ mà là việc kiểm sát tính hợp hiến của luật pháp để luật pháp được đích thực dân chủ, tôn trọng triệt để nhân quyền, dân quyền.

Nguyễn An: Thưa ông, khi phê phán là không có gì mới trong vụ Bảo Hiến do ông Vũ Mão loan báo, thì phải chăng luật sư đã đứng trên qua điểm của một người quyết liệt tranh đấu dân chủ, chống độc tài không?

T.T.Hiệp: Không, tôi đã chỉ nhìn vấn đề dưới góc độ luật học. Muốn thực sự có điều mới thì cơ quan Bảo Hiến dự trù phải là một cơ quan hoàn toàn độc lập không chịu sự chi phối của bất cứ quyền lực nào, nhất là của một quốc hội chỉ có vai trò pháp luật hóa đường lối đảng trị độc tôn. Ở các nước dân chủ tân tiến, không có chuyện bảo hiến để bảo vệ chế độ mà là để thực hiện điều người ta gọi là công lý hiến trị. Trước hết, Hiến pháp được làm ra một cách dân chủ chân chính để dân có khả thế chống lại lạm quyền của người cai trị. Ở các nước văn minh này bảo hiến không phải là việc giám sát nhằm bảo vệ một hiến pháp làm ra để giả mạo dân chủ. Bảo vệ hiến pháp là chuyện thứ yếu. Việc chính yếu là kiểm sát tính hơp hiến, nghĩa là tính dân chủ, tự do của luật pháp chẳng những đối với toàn dân mà còn đối với mỗi cá nhân người dân. Và một khi việc kiểm sát này đã đưa tới kết luận nào đó, thì kết luận ấy phải có hiệu lực cưỡng hành chứ không thể chỉ là lời khuyến cáo suông, mà quốc hội cũng như chính quyền tùy tiện nghe theo hay vứt bỏ được. Cơ quan Bảo Hiến mà ông Vũ Mão loan báo, theo tôi, không mở ra một triển vọng pháp lý, chính trị nào khác với triển vọng đảng trị độc tôn cố hữu ở Việt Nam, ở dưới thời toàn trị chuyên chính vô sản những năm 1980, cũng như ở dưới thời đổi mới “vẫn như cũ” hậu toàn trị hiện nay. Bởi thế tôi đã nói rằng câu chuyên Bảo Hiến của ông Vũ Mảo vừa mới lại vừa cũ và rút lại vẫn cũ.

Nguyễn An: Xin cám ơn Luật sư Hiệp