Phỏng vấn Phú Quang: Viết ca khúc không phải dễ! 

Đỗ Việt Anh ghi 


Nghe nói anh viết nhạc từ năm 18 tuổi? 

Tôi sáng tác từ năm 17 tuổi, viết nhạc không lời. Lúc đó thâm tâm tôi coi thường ca khúc. Tôi viết nhạc cho các dàn nhạc giao hưởng. Tôi chỉ viết chơi vài bài loại ca khúc, nhưng sau này khi vào Sài Gòn, từ cái láu lỉnh tôi mới nhận ra rằng nếu không viết ca khúc thì người ta không gọi mình là nhạc sĩ. Thành ra tôi viết ca khúc chơi, rồi dần dần thì thấy nó cũng hay. Nhưng quả thực khi viết ca khúc chưa bao giờ tôi có được cảm giác khoả thân ở trong đó được. Tôi thấy chỉ có viết nhạc không lời mình mới có thể đắm chìm tất cả con người mình trong đó. Còn ca khúc chỉ là những khoảnh khắc, nên trong tập sách nhạc này tôi có nói một điều, lúc đầu người ta tưởng mình nói chơi, đó là trong phần lời tựa.

Anh được mô tả là một nhạc sĩ khó tính, khó tính với ca sĩ, thực ra là thế nào? 

Mỗi người có một quan niệm, tôi thì quan niệm thế này: Có những ông nhạc sĩ, thi sĩ, nếu có ai hỏi bài hát, bài thơ này thế nào, thì ông ta bảo để từ từ ông ấy về tôi lại, ông ấy quên rồi, phải đọc lại mới biết ra sao. Riêng tôi, những gì tôi viết ra thì tôi phải nhớ, giống như có ai hỏi đây có phải là con anh không, chẳng lẽ nói để tôi xôi lại đã, hoặc hỏi nó bao nhiêu tuổi thì mình lại chờ hỏi nó xôi đã. Đúng ra trên đời này cũng có những người mẹ, người bố không biết rõ con mình thật. Nhưng tôi quan niệm rằng nếu là tác phẩm mình đẻ ra thì giống như đứa con mình, mình phải thuộc lòng chứ. Tác phẩm tôi đẻ ra từ năm 17 tuổi đến bây giờ tôi cũng còn nhớ được tương đối. Dĩ nhiên nhạc không lời nó phức tạp hơn thì lâu như vậy khó lòng nhớ hết nổi, nhưng một ca khúc thì mình phải nhớ chắc chắn như thế nào chứ, anh chỉ cần 5 phút là chép lại được ngay. Thêm nữa, tôi có nguyên tắc này là công việc của mình là sáng tạo, tác phẩm mình đẻ ra đã được nắn nót như thế, thì không vì lý do gì các cô ca sĩ có thể sửa nó đi được. Một bài nhạc Việt Nam thì không thể là một bài hát nước ngoài, lại có hú hiếc gì đó. Không thể một bài nhạc mình lại có thêm phần feeling giống như Celine Dion thì nghe nó ngớ ngẩn. Người ta tưởng đó là sáng tạo, nhưng thực ra đó là điều rất buồn bã. Ngay cả cô ca sĩ nổi tiếng như Mỹ Linh hát một bài của ông Dương Thụ chẳng hạn, cô ấy lấy luôn một câu feeling của ai đó mà ghép vào. Đã gọi là feeling thì tự anh phải hát ra, nhưng đây lại bắt chước một câu goị là ngẫu hứng của người ta, ghép vào bài nhạc Việt Nam, rồi rất tự hào đó là sáng tạo.. Tôi quan niệm đó là điều ngớ ngẩn, rồi tôi sẽ viết một bài báo động về quan niệm thẩm mỹ của người mình: Đó là sự đánh tráo giá trị và sự dung tục hoá nghệ thuật. trên các phương diện truyền thông, trên báo chí, truyền hình. Hiện nay người ta đang làm nghệ thuật rẻ rúng đi, người ta không dám chê những giá trị đích thực, nhưng người ta cứ lôi những giá trị giả ra mà khen ngợi mãi thì có nghĩa rằng giá trị đích thực lâu dần thành đồ giả. Đó là đánh tráo giá trị. Tôi dùng hình ảnh thế này để diễn đạt: Thời kỳ đất nước khó khăn, ở Sài Gòn có người chế ra cà phê bắp để thay cà phê thật không kiếm đâu ra. Đến một ngày nào đó, người ta đã quá quen với cà phê bắp, nếu có ai mang cà phê thật ra thì người ta sẽ bảo đó là cà phê giả vì "cà phê tôi uống từ xưa đến giờ đâu có làm mất ngủ, đâu có làm tim đập nhanh,.." Vậy thì tình hình tuyên truyền hiện nay rất nguy hiểm tới quan niệm thẩm mỹ của người mình.

Năm anh 17 tuổi đã bắt đầu sáng tác nhạc không lời, thế anh học nhạc từ bao giờ? 

Tôi học nhạc từ năm 7 tuổi, ở nhạc viện Hà Nội, ngày xưa gọi là trường âm nhạc Việt Nam. Tôi học nhạc từ bé, những nếu hỏi vì lý do gì đi học nhạc, nói ra nghe buồn cười lắm. Hồi đó đất nước còn khó khăn lắm, nhưng tất cả học sinh nghệ thuật hưởng một chế độ đặc biệt về đường, sữa, thịt cá, rồi lại bồi dưỡng rất cao. Ong anh của tôi nhất định đẩy tôi vào trường nghệ thuật cho sướng thân. Nhưng khi thi thử vào trường múa thì cái chân mình cong queo, người mình không cân đối, không được nhận. Mà tôi thì ghét múa, nên khi bị trượt thì lại mừng. Sau đó thi vào trường nhạc thì suất sắc, được nhận ngay. Nghĩa là nếu có vào trường nhạc cũng vì là chỗ có cái cho tôi ăn, thế thôi. Cũng may đó là cái nghề mình cũng thích. Thực ra thì nó cũng có trong máu mình, ông già tôi ngày xưa dân ăn chơi dữ lắm, đi hát cô đầu, đánh trống, chơi đàn nguyệt này kia rất hay, nên cũng có ảnh hưởng đến tôi.

Có anh bạn nhận xét nhạc anh có hơi "Tây". Như thế trong sáng tác của anh những bài mang hơi hướng dân ca, quan họ, thì do đâu mà có như vậy?

Anh đã nghe bài "Chiều Phủ Tây Hồ" chưa, hoặc những bài như "Đêm Ả Đào"? ... nhiều bài mang hơi dân ca lắm. Nhưng tận thẳm sâu trong ý nghĩ về âm nhạc của tôi thì có hơi khác. Tại sao tôi có thể làm những bài đặc dân ca? Bởi vì đó là cách làm nhạc rất dễ. Nói thật ra, theo tôi, những người cứ nhái nhái dân ca, tôi gọi đó là ăn cắp của các cụ. Thực ra, những đoạn trong bài "Chiều Phủ Tây Hồ", "Đêm Ả Đào", có những đoạn hát như thế này (...) thì nó cũng giống như khi ta hát "Hồng Hồng, Tuyết Tuyết, nhớ ngày nào còn chưa biết cái chi chi,..." Nói cho đúng đó là lấy của các cụ. Tôi làm những bài dân ca vì để mọi người hiểu rằng nếu muốn tôi cũng có thể làm những bài mang chất dân ca được. Nhưng tôi quan niệm không nên như thế. Thí dụ anh lấy bài ru con Nam Bộ: "Gió mùa thu, mẹ ru con ngủ,..." Anh có hát thành "Gió mùa thu ớ ơ ơ, mẹ ru con ngủ ứ ư ư,..." thì vẫn còn hay anh ạ. Mặc dù anh đã làm hỏng rồi nhưng vẫn còn hay. Có phải của các cụ vốn đã hay rồi không. Bây giờ lấy làm của mình, gọi là mang hồn dân tộc! Nhưng tôi muốn chứng minh một điều ngược lại: Tính dân tộc càng cao bao nhiêu thì tính quốc tế càng thấp bấy nhiêu. Tại sao nhạc Mỹ phổ biến khắp thế giới, bởi vì nó đâu có mang nặng tính dân tộc nào đâu. Cái nhạc Nga thì anh nghe biết là nhạc Nga ngay, nên biên giới nó bị đóng lại. Cao cấp hơn nữa là nhạc Ý, nhưng cũng không phát triển được vì màu sắc nó rõ ràng quá. Cho nên không phải nhạc tôi mang tính Tây. Tôi chỉ muốn nó (phổ quát hơn). Khi tôi sang Paris biểu diễn, một bà phóng viên Paris Match viết thế này: "Tôi không biết ông ta nói cái gì nhưng tôi có thể hiểu được tất cả những điều ông ta muốn nói." Như thế anh thấy làm những bài như "Chiều Phủ Tây Hồ", mà nhiều người cho là khá thành công, thì rất dễ. Nói ra với anh thì lộ bí mật, nhưng nói thực làm những bài đó rất dễ. Như đã nói với anh, trong mấy bài đó tôi nhái âm hưởng ả đào, "Hồng Hồng Tuyết Tuyết,..," nhưng người ta rất thích. Bởi vì trong (sự thưởng thức) âm nhạc có một yếu tố này nữa: Là người ta phải quen với "đường rãnh" của nó. Lần đầu nghe thì phải thấy bài này nghe được, nhưng muốn thuộc nó, muốn rung động với nó, phải đến lần X. Thí dụ anh bảo rất thích bài "Im Lặng Đêm Hà Nội" của tôi, thì lần đầu tiên anh phải cảm thấy bài này "cũng được", rồi lâu dần anh mới thất hay và rất thích. Những bài hát mang tính dân ca được người ta thích là như vậy. Người ta đã nghe điệu nhạc này ở đâu đó rồi, nên rất dễ cảm thông. Nhạc của tôi có một cái nhược điểm là không một bài hát nào của tôi được chấp nhận rộng rãi trước 5 năm sau khi sáng tác, sớm lắm cũng phải 10 năm. Thí dụ bây giờ người ta cứ nói rằng "một sáng tác mới rất nổi tiếng của nhạc sĩ Phú Quang là bài "Không Phải Bởi Mùa Thu." Thực ra không thể gọi là mới được, vì tôi sáng tác bài đó từ năm 1976, tức là 26 năm rồi. Nhưng bây giờ người ta mới hát vì bây giờ mới quen với cái kiểu cách bài đó. Mình mới nghiệm ra rằng số của mình như vậy.