Phân tích thời sự

SAU NHIỀU BIẾN CHUYỂN TRONG NĂM CON GÀ 2005

SƠN THỦY CHÁNH TRỊ VÀ TRẬT TỰ THẾ GIỚI SẼ NHIỀU LUNG LAY TRONG NĂM BÍNH TUẤT 2006

* HOA KỲ CẦN PHẢI THAY ĐỔI ĐƯỜNG HƯỚNG LÃNH ĐẠO VÀ HỢP TÁC VỚI CÁC QUỐC GIA KHÁC

* HOÀNG ĐỨC NHÃ

(Đặc biệt của Ngày Nay)

Trước thềm năm con Chó thế giới vẫn còn bấp bênh trong cơn lốc của những biến chuyển đã xảy ra trong năm con Gà. Những biến chuyển chánh trị, quân sự và kinh tế tại một số quốc gia trên thế giới đã khiến các quốc gia đó và những quốc gia khác xét lại thế đứng của mình trong trật tự thế giới mà Hoa Kỳ đã tạo nên sau biến cố 11 tháng 9 năm 2001 và chiến tranh chống khủng bố khởi sự bằng chiến cuộc A Phú Hãn và Iraq.

Trật tự thế giới này đã bị thử thách khá nhiều trong năm 2005 khiến uy thế lãnh đạo của Hoa Kỳ bị sứt mẻ, và nếu vẫn tồn tại sẽ đặt quốc gia này trong thế thủ khi một số quốc gia khác đang thách đố họ trên thế giới.

2005 là năm của bom đạn và lá phiếu, và đồng thời là năm có một số thiên tai và nhiều tai họa khác do chính nhân loại gây ra. Trong năm 2005 Iraq là diễn biến chi phối đời sống chánh trị quốc tế, với ba cuộc bầu cử và vô số xung đột đẩm máu. Pháp quốc đã gây nhiều chấn động tại Âu Châu khi đa số dân chúng bác bỏ Hiến pháp Âu Châu trong khi những cuộc nổi loạn tại một số thành thị khiến quốc gia này xét lại khả năng chấp nhận sự đa dạng trong xã hội Pháp.

Tại Hoa Kỳ trận bão Katrina gây nhiều tàn phá và làm cho TT Bush mất rất nhiều uy tín. Trong lúc đó Trung Quốc đã phải thú nhận điều mà hầu hết các quốc gia khác đã đoán chừng – đó là việc nền kinh tế của họ mạnh hơn là mức tăng trưởng họ đã công bố trước đây.

Nhìn kỹ vào những diễn biến tại một số quốc gia trên thế giới ta sẽ thấy được nhiều rạn nứt có tầm ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa họ và các quốc gia khác, đặc biệt là Hoa Kỳ, và như thế sẽ đảo lộn trật tự thế giới mà Hoa Kỳ đã tạo nên và đương nhiên đảm nhận vai trò lãnh đạo.

Âu Châu: trong tình trạng lấp lửng

Hiến pháp Âu Châu đang hấp hối sau khi đa số nhân dân Pháp và Hòa Lan bác bỏ đề nghị có mục đích trao thêm quyền hạn cho Liên hiệp Âu Châu. Sự kiện các quốc gia khác trong Liên hiệp tạm ngưng những cuộc trưng cầu dân ý về vấn đề quan trọng này một phần nào cho thấy đây là một vùng còn kẹt trong quá khứ, lo sợ tương lai, và hồi họp chờ đợi sự thăng tiến của những tân cường quốc thế giới.

Trên lãnh vực mậu dịch quốc tế Liên hiệp Âu Châu, do Pháp dẫn đầu, vẫn là trở ngại lớn cho việc kết thúc đàm phán Doha nhằm mục đích giảm thiểu những trợ cấp cho lãnh vực nông nghiệp trong khối quốc gia giàu (Hoa Kỳ, Liên hiệp Âu Châu, Nhật Bản). Tình trạng này nếu không được giải quyết thỏa đáng sẽ tai hại cho các quốc gia đang phát triển vì họ sẽ không có thêm thị trường cho nông phẩm của họ và vì đó họ sẽ không mở rộng thị trường của họ cho những hàng hóa sản xuất kỹ nghệ và giới đầu tư từ các quốc gia giàu.

Trên lãnh vực ngoại vụ Liên hiệp Âu Châu đã tỏ ra bất lực sau hai năm không thuyết phục cũng không đe dọa được Iran trong ý định tiếp tục chương trình khuếch trương khả năng nguyên tử của họ. Ngày 10 tháng 1 vừa qua Iran đã công khai vi pham những điều lệ của Cơ quan Năng lực Nguyên tử Thế giới (IAEA), và tiếp tục chương trình biến chế Uranium tại trung tâm Natanz với mục đích giúp quốc gia này chế tạo chất liệu cho vũ khí nguyên tử.

Một khi Liên hiệp Âu Châu đồng ý cứu xét đề nghị của Hoa Kỳ đem vấn đề Iran ra Hội đồng Bảo an LHQ sơn thủy chánh trị thế giới sẽ giao động vì phản ứng của Nga và Trung Quốc, hai thành viên với quyền phủ quyết trong Hội đồng này.

Con gấu Nga thức dậy

Con gấu Nga hiện đang “quậy” trên chính trường quốc tế, không những vì đường lối cai trị ngày càng độc tài của TT Putin mà còn vì ý đồ chiến lược của quốc gia này. Trong ngày đầu năm 2006 Nga đã gây khá nhiều kinh ngạc khi họ chấm dứt cung cấp khí đốt thiên nhiên cho Ukraine vì quốc gia này không chịu trả giá mới mà Nga buộc họ chấp nhận – gấp bốn lần giá cũ và cao hơn giá mà Nga ấn định cho các quốc gia thuộc Liên Sô trước đây. Ngay trong thời kỳ chiến tranh lạnh Nga không hề lấy một quyết định tương tự. Tuy nhiên, chánh quyền Nga hủy bỏ quyết định đó hai ngày sau vì phản đối của Liên hiệp Âu Châu - khối lượng khí đốt thiên nhiên Liên hiệp Âu Châu nhập cảng từ Nga, một phần tư của nhu cầu, được chuyên chở xuyên qua lãnh thổ Ukraine.

Diễn biến này có tầm quan trọng sâu rộng vì Nga đã cho thấy rằng họ sẽ dùng vấn đề năng lực – dầu thô hoặc khí đốt thiên nhiên – như một vũ khí chiến lược thưởng bạn, phạt thù, không khác gì các quốc gia Ả Rập, đặc biết là vương quốc Saudi Arabia. Hơn nữa, trên lãnh vực an ninh thế giới, lập trường và thái độ của Nga sẽ là yếu tố quyết định một số vấn đề then chốt. Trong vấn đề Iran Nga có thể phủ quyết quyết định của Hội đồng Bảo an LHQ vì Nga đang phát triển quan hệ với quốc gia này – gần đây Nga đã bán cho Iran trên một tỷ Mỹ kim vũ khí – và sẽ không giúp ổn định tình hình tại Trung Đông.

Khói lửa Trung Đông vẫn bùng cháy

Vùng đất này vẫn còn rất bất an và là mối lo âu cho Hoa Kỳ và Liên hiệp Âu Châu. Lộ trình hòa bình Do Thái – Palestine bị tắc nghẽn và các thành phần cực đoan trong môi trường chánh trị Trung Đông như tổ chức Hamas và Islamic Jihad sẽ thách đố những chánh quyền địa phương qua những hành động giết chóc, nổ bom, v.v.

Tình trạng sức khỏe của Thủ tướng Do Thái Ariel Sharon sẽ ảnh hưởng chánh trị nội bộ Do Thái và trong vùng Trung Đông trong khi một vài chế độ quá khích như Iran và Syria vẫn là mối lo âu cho mọi người. Ngòai việc bắt đầu lại chương trình biến chế Uranium, Iran gần đây đã làm thế giới sửng sốt vô cùng khi TT Ahmadinejad tuyên bố rằng “phải tẩy Do Thái khỏi bản đồ thế giới”. Nếu trước đây thế giới quan tâm về những lãnh tụ điên có bom nguyên tử thì thử nghĩ đến ngày Iran có bom nguyên tử và Do Thái nằm trong tầm vũ khí tàn sát tập thể của quốc gia này!

Iraq vẫn là một công trình chưa hoàn tất. Số tổn thất của binh lính Hoa Kỳ ngày càng lên cao và sẽ là động lực thúc đẩy chánh quyền Bush thi hành kế hoạch đem binh lính về một khi chánh phủ thường trực Iraq hoạt động hữu hiệu và các đơn vị quân sự và an ninh Iraq bảo vệ được cho an ninh của quốc gia họ. Ngòai ra, một lý do khiến Hoa Kỳ sớm xúc tiến kế hoạch đem quân về là sự kiện chi phí chiến tranh và chương trình tái thiết Iraq ngày càng gia tăng, ảnh hưởng đến những chương trình trong nước, và sẽ là yếu tố quan trọng trong kỳ bầu cử một phần Quốc Hội trong tháng 11 năm nay. Tính cho đến nay chánh phủ Hoa Kỳ đã chi tiêu 251 tỷ Mỹ kim về Iraq so với ước đoán từ 50 đến 60 tỷ Mỹ kim mà chánh phủ đã tuyên bố sau khi chiến tranh Iraq bắt đầu, và chi tiêu này gia tăng mỗi ngày. Trong đầu tháng Giêng năm 2006 Giáo sư Joseph Stiglitz (đại học Columbia) và Giáo sư Linda Bilmes (đại học Harvard) đã công bố kết quả của một nghiên cứu đặc biệt về phí tổn của chiến tranh Iraq. Theo hai Giáo sư này, nếu Hoa Kỳ bắt đầu rút quân trong năm nay và duy trì một lực lượng ngày càng thấp cho đến năm 2010 thì tổng số chi tiêu về Iraq sẽ tăng thêm 200 tỷ Mỹ kim. Và nếu Hoa Kỳ ở lại Iraq cho đến năm 2015 thì tổng số chi tiêu sẽ lên đến 271 tỷ Mỹ kim. Hoa Kỳ cần giải quyết vấn đề này hầu tập trung nỗ lực để đối đầu với hai thách thức thế bá chủ của mình trong vùng ảnh hưởng tại Châu Mỹ La tinh và Á Châu.

Châu Mỹ La tinh đang nghiêng về phía tả

Năm 2005 đánh dấu một sự chuyển hướng chánh trị quan trong tại một số quốc gia ở Châu Mỹ La tinh khiến một số chính giới lữơng đảng sợ rằng Hoa Kỳ đang mất Châu Mỹ La tinh. Sự thất bại của phiên họp của Tổ chức Các Quốc Gia Mỹ (Organization of American States) tại Argentina trong tháng 10 vừa qua cho thấy Hoa Kỳ đã mất một phần lớn ảnh hưởng trong vùng thường được gọi là sau vườn của mình.

TT Hugo Chavez của Venezuela công khai chế giễu Hoa Kỳ và tìm đủ cách để phá vỡ ảnh hưởng của Hoa Kỳ tại Châu Mỹ La tinh và theo đuổi mộng làm một thứ “Tổng thống Châu Mỹ La tinh” lãnh đạo một liên minh chống Mỹ. Ông ta bành trướng ảnh hưởng của mình tại những quốc gia như Argentina, Bolivia, Peru, Trung Quốc bằng cách sử dụng việc cung cấp dầu thô như một vũ khí chiến lược. Đây là một mối lo âu cho Hoa Kỳ vì quốc gia này nhập cảng 15% nhu cầu dầu thô của mình từ Venezuela.

Tuy nhiên, nỗi lo âu lớn của Hoa Kỳ là sự kiện một số quốc gia trước đây thân Mỹ như Peru, Ecuador và Nicaragua hiện nay nghiêng về chế độ xã hội chủ nghĩa và sẽ liên kết chặt chẽ với những chế độ thất thường của Fidel Castro tai Cuba, Hugo Chavez tại Venezuela, và mới đây nhất là tân Tổng thống Evo Morales tại Bolivia.

Cộng thêm vào đó Hoa Kỳ còn phải nhứt đầu về việc Trung Quốc bành trướng ảnh hưởng của họ ngay sau vườn của mình qua những chương trình trao dổi kinh tế và thương mại khiến một số quốc gia Châu Mỹ La tinh duyệt lại đường lối kinh tế của mình trong qũy đạo Hoa Kỳ trước đây và áp dụng chánh sách thành công kinh tế của Trung Quốc và một số quốc gia Á Châu khác.

Biển động tại Á Châu Thái Bình Dương

Những rạn nứt giữa các cường quốc tại Đông Á chưa được hàn gắn trong khi Hoa Kỳ và Nhật Bản trải qua một giai đoạn căng thẳng quanh việc Hoa Kỳ tái phối trí trên 42,000 binh lính và một số căn cứ trên lãnh thổ Nhật và thái độ của Hoa Kỳ về dự tính của Nhật thay đổi điều khoản 9 trong Hiến pháp (cho phép Hành pháp Nhật gia tăng khả năng quân sự) và trở thành thành viên thường trực Hội đồng Bảo an LHQ.

Quan hệ ngoại giao giữa Nhật Bản và Trung Quốc và Đại Hàn vẫn căng thẳng cũng vì Thủ tướng Nhật Bản Koizumi tiếp tục viếng thăm điện thờ Yasukuni. Sự rạn nứt này chỉ có hy vọng được giải quyết một khi ông Koizumi không còn giử chức vụ Thủ tướng. Điều này sẽ thành tựu trong tháng 9 năm nay khi ông Koizumi hết nhiệm kỳ lãnh tụ đảng Dân chủ Tự Do (Liberal Democratic Party) và người thay thế ông ta trở thành tân Thủ tướng Nhật Bản. Ngòai ra, Trung Quốc còn tranh chấp với Nhật Bản vể những khu vực khai thác khí đốt thiên nhiên quanh quần đảo Senkaku mà Trung Quốc gọi là Diaoyu.

Vấn đề chương trình nguyên tử của Bắc Hàn vẫn chưa được giải quyết sau phiên họp tháng 11 vừa qua, và mục tiêu biến bán đảo Triều tiên thành “vùng phi nguyên tử” vẫn chỉ là ước mơ. Trong năm 2006 bốn bên chánh trong diễn đàng 6 bên sẽ phải giải quyết một vấn đề căn bản để đối phó với thái độ ngoan cố của chánh quyền Bắc Hàn. Trong khi Trung Quốc, đồng minh của Bắc Hàn trong thời kỳ chiến tranh lạnh, và Đại Hàn chỉ muốn giải quyết vấn đề một cách hòa bình qua đối thoại thì Hoa Kỳ và Nhật Bản nhấn mạnh phương tức vừa đối thoại vừa áp lực.

Hoa Kỳ cần sửa đổi chánh sách

Từ vị thế kiến trúc sư của một trật tự mới sau biến cố 11.9.2001 Hoa Kỳ - vì những lỗi lầm của chánh quyền Bush trong quan hệ với các quốc gia khác trong cuộc chiến chống khủng bố quốc tế và chiến tranh Iraq, đặc biệt là cách cư xử độc đáo và những lạm dụng trong vỉệc giam giữ tù binh – đã trở thành một mối nguy cho trật tự thế giới. Dưới sự lãnh đạo của TT Bush một cộng đồng quốc tế đã thành tựu, nhưng thay vì cùng hướng với Hoa Kỳ cộng động này đã công khai chống lại. Tuy nhiên, một cộng đồng quốc tế không có Hoa Kỳ sẽ không tồn tại bởi vì một trật tự quốc tế phải dựa trên sự công nhận những thực tế chánh trị. Không một siêu cường quốc nào có thể đơn phương giải quyết những vấn đề của nhân loại. Hoa Kỳ, với một ngân sách quốc phòng trên 450 tỷ Mỹ kim (gần phân nữa ngân sách quốc phòng của tất cả các quốc gia khác trên thế giới) không thể giải quyết một số vấn đề mà LHQ, với một ngân sách khỏang 10 tỷ Mỹ kim, có khả năng giải quyết được.

Hoa Kỳ cần sửa đổi đường lối và chánh sách trong năm nay để tranh thủ sự ủng hộ của các quốc gia khác hầu giải quyết các vấn đề trọng đại mà nhân loại phải đối phó. Trong tinh thần dó chánh quyền của TT Bush cần chấm dứt việc “quân sự hóa” ngọai giao và lấy những biện pháp nhằm tránh di sản và thành kiến của chiến tranh chống khủng bố tiếp tục cản trở các trao đổi ngọai giao bình thường với các quốc gia khác.

Có thế Hoa Kỳ mới hy vọng được sự giúp đợ thật sự của đa số đối tác cũng như đối thủ để đập tan ý đồ đen tối của những chế độ bất hảo như Iran, Bắc Hàn, Venezuela, v.v.

Chicago ngày 11.1.2006

Hoàng Đức Nhã
BÁO NGÀY NAY – Jan. 15, 2006