Tổng Thống Bush Phản Công Ngoại Giao

Huỳnh Cao

Chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong nhiệm kỳ 2 của Tổng Thống Bush trọng tâm chính là gặp gỡ các lãnh đạo Liên Hiệp Âu Châu và Liên Minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) diễn ra ngày 22-02 tại Brussels. Nhiều người nói mục đích chuyến đi là để hàn gắn rạn nứt giữa Mỹ và Âu Châu trên vấn đề Iraq, song cũng có người nhìn bằng cách khác, nói chuyến đi của ông Bush là để "phản công ngoại giao". Bất đồng giữa hai thế lực xuyên Đại Tây Dương nảy sinh ngay từ đầu năm 2003, tức gần 3 tháng trước khi Mỹ chuẩn bị tấn công Iraq. Nhưng, chỉ trích Mỹ công khai và gay gắt từ một số nước, mạnh mẽ nhất là Pháp và Đức bùng lên khi đoàn chiến xa của Mỹ rầm rộ vượt biên giới Iraq. Bom đạn nổ trên chiến trường Iraq, nhưng mặt trận ngoại giao và truyền thông không kém phần quyết liệt. Dưới ảnh hưởng của Pháp và Đức nhiều vụ biểu tình chống Mỹ tiến hành chiến tranh tại Iraq đã diễn ra ở nhiều nơi nhưng khởi đầu tại Paris, Bá Linh hay ngay tại Brussels được xem là rầm rộ nhất. Cuộc chiến Iraq gây tổn thất nặng nề trong tình đồng minh giữa Âu Châu và Mỹ kể từ sau khi chấm dứt đệ nhị thế chiến. Ngay trong nội bộ Âu Châu cũng đã xảy ra bất đồng rạn nứt sâu sắc. Anh, Ý, Tây Ban Nha, hay Ba Lan ủng hộ Mỹ gửi quân tới Iraq. Pháp kể như là đầu sỏ vận động, Đức, Nga và Trung Quốc liên kết thành "trục chống Mỹ". Paris không ngần ngại nhu cầu gia nhập Liên Hiệp Âu Châu để đe dọa một số nước đông Âu ủng hộ Mỹ. Pháp tung hỏa mù trên dư luận, trình bày như là một nước yêu chuộng hòa bình, chống chiến tranh. Nhưng, trong năm 2004, một tờ báo Pháp đã khui ra bí mật điều kiện mặc cả của Tổng thống Jacques Chirac trong kế hoạch đưa 15.000 quân cùng với Mỹ và Anh đánh Iraq. Nhưng Paris không được thỏa mãn điều kiện, vì thế kể từ sau đó Pháp là nước chống Mỹ hăng nhất về cuộc chiến Iraq. Pháp đã tập trung mọi khả năng chính trị, ngoại giao để gán cho Mỹ "chủ trương đơn phương" trên các vấn đề quốc tế. Paris cho rằng Mỹ đã thay đổi chính sách ngoại giao kể từ khi tổng thống Bush lên nắm quyền, với chính sách hiếu chiến "đánh phủ đầu". Nhiều nhà bình luận nhận định chủ trương đánh phủ đầu của Mỹ không có gì chứng minh xuất phát từ chính sách đơn phương. Trong khi máu binh sĩ Mỹ và đồng minh đổ ra hàng ngày trên chiến trường, nhất là vào thời điểm các nhóm nổi dậy gia tăng các hoạt động nổ bom tự sát, các quả đạn ngoại giao của Pháp cũng đồng loạt dội vào chính phủ Mỹ không thương tiếc. Bất đồng quyền lợi được lãnh đạo Pháp tô điểm lớp phấn son đạo đức, yêu chuộng hòa bình để củng cố lập luận của mình.

Chuyến công du Âu Châu của tổng thống Bush nếu không phải là lúc tung ra đòn phản công ngoại giao sau gần hai năm chịu đựng, thì lần vượt Đại Tây Dương này của ông Bush trong thế mạnh. Hành trang chuyến đi của ông Bush mang theo là những thắng lợi chính trị mang tính thuyết phục. Trước tiên là cuộc bầu cử thành công rực rỡ tại A Phú Hãn, một chính phủ chính danh thay thế chế độ điên khùng Taliban bao che khủng bố. Kế đến là cuộc bầu cử quốc hội Iraq thành công ngoạn mục, dân chúng can trường tay không và lá phiếu, bất chấp bom đạn và đe dọa của các nhóm khủng bố. Hành trang thứ 3 tạo thế thượng phong cho tổng thống Bush chính là chiến thắng vẻ vang của ông trong cuộc bầu cử trước một đối thủ phản chiến dối hạt dư luận bằng lòng yêu nước. Với những lợi khí đó, ông Bush bước vào phòng họp với các lãnh đạo Âu Châu và NATO trong tư thế tự tin của người thuyết phục đồng minh ủng hộ lập trường của mình về viễn ảnh dân chủ và hòa bình tại Cận Đông. Ngôn ngữ của ông tuy chừng mực rõ ràng, tôn trọng cử tọa nhưng cương quyết, chứ không phải là những lời hạ mình, nhìn nhận lỗi lầm xin đồng minh tiếp cứu. Thắng lợi ngoại giao không thể chối cãi đến với ông Bush, khi các lãnh đạo NATO cam kết mạnh mẽ tham gia tích cực hơn vào công tác giúp huấn luyện lực lượng an ninh Iraq. Về phía Âu Châu đã lấy quyết định sẽ mở văn phòng đại diện tại Iraq để phối hợp huấn luyện cho hơn 700 thẩm phán và công tố viên, trang bị bước đầu cho một nền dân chủ pháp trị Iraq. Đây sẽ là văn phòng đại diện đầu tiên của Âu Châu tại Baghdad kể từ khi chấm dứt chế độ Saddam Hussein. Điều này khiến người ta tự hỏi đòn phản công ngoại giao mạnh của ông Bush đã tạo thành quả, hay gió tại Iraq đã đổi chiều ? Nếu tùy vào cái nhìn của mỗi người thì có thể cả hai lý do điều đúng. Hơn thế nữa, ông Bush nói sẽ hợp tác, nhưng thật ra là trao cho Anh Pháp Đức trách nhiệm làm thế nào cho Iran hủy bỏ chương trình vũ khí hạt nhân với phần thưởng, chứ không nói đền bù. Và nhờ vào trọng lượng của Mỹ, Pháp lên tiếng mạnh mẽ đòi Syria rút quân ngay tức khắc khỏi Libanon chấm dứt chính sách bảo hộ chính trị. Áp lực chính trị này đã khiến cục diện tại Libanon thay đổi, chính phủ Beirut nói sẵn sàng từ chức, và Syria đề cập tới việc rút quân.

Tổng thống Jacques Chirac được tổng thống Bush mời ăn tối tại tư dinh đại sứ Mỹ ở Brussels, sau đó tuyên bố, "thế giới chứng kiến Âu-Mỹ đoàn kết hơn bao giờ hết". Thắng lợi ngoại giao của ông Bush còn ảnh hưởng lên kế hoạch của ông Chirac và Schroder, từng hứa với chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào trong chuyến viếng thăm Âu Châu vào năm ngoái, vận động "có thưởng" bãi bỏ cấm vận cho Trung Quốc. Giờ đây ông Chirac dè dặt, không còn cương quyết như mới hôm nào, khi nói Âu Châu "cần bãi bỏ cấm vận" cho Trung Quốc vì nó đã lỗi thời. Còn ông Schroder nông nổi hơn khi khẳng định: "Việc dỡ bỏ cấm vận Trung Quốc sẽ diễn ra". Tổng thống Bush trả lời nhã nhặn nhưng không kém phần cương quyết : "Mỹ quan tâm sâu sắc đối với việc tháo bỏ cấm vận cho Trung Quốc". Theo ông, tháo bỏ cấm vận vũ khí đối với Trung Quốc "sẽ làm thay đổi cán cân quan hệ giữa hai bờ eo biển Đài Loan, đây là điều chúng ta nên cân nhắc". Ông Bush bồi thêm, hơn nữa quốc hội Mỹ sẽ phản đối quyết định của Âu Châu. Cùng lúc đó Hoa Kỳ được hậu thuẫn của Nhật Bản, tỏ ra nhạy cảm trước vấn đề, đã lên tiếng trước phản đối tháo bỏ cấm vận Trung Quốc, vì có thể tạo ra nguyên do bất ổn trong vùng. Tổng thống Bush đạt thêm một thắng lợi nữa khiến tổng thống Chirac và thủ tướng Schroder không còn tỏ ra quyết đoán nữa khi nói, "Âu Châu sẽ tham khảo trước với Mỹ trước khi lấy quyết định thảo bỏ cấm vận Trung Quốc". Người ta thấy rõ đây là cơ hội tốt để ông Chirac và Schroder bắt chặt tay ông Bush làm hòa, vì khách tới nhà. Điều này cũng cần thiết cho lãnh đạo Pháp và Đức giải tỏa áp lực nội bộ đè lên hai ông từ lâu, các tập đoàn Pháp mất thị phần ở Iraq; còn Đức mức thất nghiệp đã lên tới con số kỷ lục trên 5 triệu người.

Dù sao mối bất đồng giữa Âu Mỹ còn nhiều rất khó lấp đầy, như hiệp định Kyoto, tòa án quốc tế, cấm vận vũ khí Trung Quốc, vấn đề hồi giáo, quyền lợi cấp vùng và quốc tế, v.v. Tuy nhiên, dư luận khen ngợi chuyến đi Âu Châu của tổng thống Bush và bà Condoleezza Rice là khôn ngoan. Một mặt để hâm nóng quan hệ lạnh nhạt với các đồng minh truyền thống từ hơn hai năm nay; mặt khác làm hòa với Âu Châu có lợi cho Mỹ hơn trong thế chiến lược dân chủ hóa từ từ Trung Đông. Âu Châu sẽ đóng góp nhiều hơn vào lộ đồ hòa bình Do Thái-Palestine, góp phần tích cực vào công cuộc chống khủng bố thế giới. Sau Đức tổng thống Bush sẽ gặp tổng thống Nga Vladimir Putin tại Slovakia. Trong bài diễn văn đọc tại Brussels, ông Bush đã cảnh báo Nga với các đồng minh truyền thống: "Chúng ta cần nhắc nhở Nga rằng, Liên Minh của chúng ta ủng hộ tự do báo chí, chia sẻ quyền lực và tôn trọng luật pháp. Mỹ sẽ đưa vấn đề cải cách dân chủ vào cuộc hội đàm sắp tới với Nga". Tuyên bố như thế rõ ràng ông Bush đang ở thế mạnh phản công ngoại giao. Người ta đánh giá chuyến đi Âu Châu của ông Bush đạt được nhiều hơn những gì ông muốn.