ĐẢNG TRƯỞNG TRƯƠNG-TỬ-ANH (1914-1946),  
NỖI ƯU TƯ LỚN HAY MỘT LỜI TIÊN TRI ĐÃ ỨNG NGHIỆM?

       Từ-Phong

Cho đến ngày hôm nay, hình ảnh lãnh tụ Trương Tử Anh tượng trưng cho tinh thần đối kháng giữa chủ nghĩa quốc gia và chủ thuyết cộng sản tại Việt Nam trong những năm tháng quyết liệt kể từ sau ngày Việt Minh cướp chính quyền tại Hà Nội mùa thu 1945 vẫn còn là hình ảnh nhuốm nhiều vẻ bí mật kể cả cái chết thường được gọi là “thất tung” (mất tích) của ông. Tài liệu viết về ông rất ít và tản mạn trong một vài cuốn sách, tư liệu, báo chí lác đác xuất hiện trong mấy thập kỷ ở miền Nam trước đây cũng như ở hải ngoại bây giờ. Một số công trình biên soạn về lịch sử Đại Việt Quốc Dân Đảng như tập Tài Liệu Căn Bản do Trần Việt Sơn biên soạn và Tổng Bộ Tổ Chức Đại Việt Cách Mạng Đảng ấn hành năm 1970 tại Sài-gòn, Đại Việt Quốc Dân Đảng Lược Sử của Tổng Bộ Tuyên-Nghiên-Huấn, 1994, in tại California, Cách Mạng Việt Nam Thời Cận Kim, Đại Việt Quốc Dân Đảng của Quang-Minh, 1995 cũng in tại California. Bên cạnh một số công trình nghiên cứu của các hệ phái Đại Việt cố gắng ghi lại đầy đủ tiểu sử Đảng trưởng với những việc làm trước đây, các cuốn sách có tính cách hồi ký, biên khảo sử học, hoặc bài báo phỏng vấn các nhân vật có cơ duyên hoạt động với Đảng trưởng Trương Tử Anh, đã vẽ lại chân dung và phong thái làm việc của vị lãnh tụ Đại Việt Quốc Dân Đảng trong một vài nét chấm phá, đó là cuốn hồi ký chính trị của cựu đại sứ Bùi Diễm có tên Gọng Kìm Lịch Sử do Cơ sở Xuất bản Phạm Quang Khai ấn hành năm 2000, cuốn Việt Nam, Một Thế-Kỷ Qua, hồi ký cuốn một của Bác sĩ Nguyễn Tường Bách, Nhà xuất bản Thạch Ngữ, California, 1998, cuốn Việt Nam Quốc Dân Đảng của Hoàng Văn Đào, Sài-Gòn, 1972 và một số tư liệu khác. Chính quyền Cộng sản Việt Nam cũng cho in loạt bài Chính khách xa-lông viết về các hoạt động của chính trường Việt Nam từ 1945 về sau trong đó có đề cập đến Đảng trưởng Trương Tử Anh, nhưng chúng tôi chỉ có đọc qua trước đây ở trên báo Nhân Dân trong khoảng năm 1985 khi còn ở trong trại tù Nam Hà, thuộc tỉnh Hà Nam Ninh (Bắc Việt), nay không có tư liệu đó để tham cứu.

Ông Trương Tử Anh sinh năm Giáp dần (1914) tên là Trương Khán, bí danh Phương, thường gọi là Cả Khán hay Cả Phương, sau nay được gọi Khán Lỳ vì tinh thần hoạt động gan góc của ông, sinh tại làng Mỹ Thạnh (Trung), xã Hòa Phong, quận Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên. Ông nội của Trương Tử Anh là cụ Trương Chính Đường đỗ Hương thí năm 1852, sáng lập Hội Văn-Phổ Phú Yên, từng tham gia Phong trào Cần Vương. Thân sinh ông là cụ Trương Bội Hoàng và cụ bà Nguyễn Thị Miên, gia đình gồm 10 người con mà Trương Tử Anh là con trưởng. Lúc nhỏ Trương Tử Anh theo học bậc tiểu học tại trường Phủ ở Thị xã Tuy Hòa, lớn lên theo học bậc Trung học tại Quy Nhơn rồi Huế. Năm 1934, Trương Tử Anh ra Hà Nội theo học Đại học Luật Khoa rồi từ đó dấn thân vào con đường cách mạng.

Ngày 10. 12. 1938, Trương Tử Anh công bố chủ nghĩa Dân Tộc Sinh Tồn và năm sau (1939) cùng với một nhóm bạn bè như Nguyễn Tiến Hỹ, Nguyễn Sĩ Dinh, Phạm Cảnh Hoàn, Trương Bá Hoành, Nguyễn Sơn Hải, Tạ Thành Châm, Phan Bá Trọng, Nguyễn Tôn Hoàn, Nguyễn Định Quốc, Võ Văn Hải, Nguyễn Văn Viễn, Đặng Xuân Tiếp, Giáo Lai, BS San thành lập Đại Việt Quốc Dân Đảng với đảng kỳ là nền đỏ, vòng tròn xanh, ngôi sao trắng, và đảng ca là bài Cờ Sao Trắng.

Dựa vào một số tài liệu ở trên, nhất là cuốn Gọng Kìm Lịch Sử (bản tiếng Anh của tác giả Bùi Diễm có tên là In The Jaws Of History), chúng tôi thử ghi lại một số nét khái quát về chân dung và phong cách làm việc của ông Trương Tử Anh.

Đối với tổ chức cách mạng mà ông từng tham gia và nhất là về chân dung Đảng trưởng Trương Tử Anh, tác giả Bùi Diễm đã viết như sau: “Đảng Đại Việt mà tôi gia nhập là Đại Việt Quốc Dân Đảng do ông Trương Tử Anh thành lập từ năm 1939. Vì vào thời đó có nhiều tổ chức mang tên Đại Việt, nên luôn luôn có sự nhầm lẫn, tỉ dụ nhầm lẫn với Đại Việt Dân Chính do ông Nguyễn Tường Tam thành lập, hoặc với Đại Việt Duy Dân do ông Lý Đông A thành lập, hoặc với Đại Việt Quốc Xã có khuynh hướng thân Nhật, hay nhầm lẫn cả với Việt Nam Quốc Dân Đảng. Với chủ thuyết là Dân Tộc Sinh Tồn và một lập luận căn bản dựa trên tinh thần dân tộc, Đại Việt Quốc Dân Đảng đã thu hút được một số đông sinh viên vào những năm 1943-45”. (Gọng kìm lịch sử, trang 40).

Về trường hợp diện kiến lần đầu tiên với Đảng trưởng Trương Tử Anh, ông Bùi Diễm ghi lại trong cuốn hồi ký của ông với một chút tình huống khá dí dỏm như sau:

“Cuối năm 1944 và bước sang 1945, sau một thời gian hoạt độpng trong tiểu tổ của đảng Đại Việt, tôi bắt đầu cảm thấy là phạm vi hoạt động chật hẹp quá. ngoài ra tôi còn thấy nhiều người nói tới ông Trương Tử Anh, đảng trưởng Đại Việt, một người mà các đồng chí vẫn thường kính cẩn gọi là Anh Cả Phương. Từ đó một ý kiến nẩy ra trong đầu tôi là phải cố gắng gặp ông cho kỳ được. Lúc đầu tiên thì thật là khó khăn. Hỏi ai thì câu trả lời cũng là: “Không được đâu! Phải qua hệ thống chứ”. Một đôi khi vì nôn nóng muốn được gặp ông, tôi bắt đầu tự hỏi rồi đây nếu không được gặp, thì liệu có còn đủ tin tưởng tiếp tục hoạt động không? Nhưng rồi không bao lâu sau, do một sự tình cờ, ngẫu nhiên tôi được toại nguyện và từ đó có duyên may làm việc gần ông trong suốt thời gian trước khi ông bị mất tích cuối năm 1946.

Một hôm tôi đến chơi nhà một người bạn cũ cùng học trường Bưởi, ban Toán năm Tú Tài phần hai. Tên anh là Phúc, ở trường chúng tôi thường gọi anh là Phúc Toét. Tuy không biết chắc, tôi vẫn ngờ ngợ anh cũng là người trong đảng… nên nhân dịp trên đường về nhà, tôi ghé qua thăm anh. Khi tới, thì tôi không còn nghi ngờ gì nữa, vì thấy hai người bạn khác mà tôi biết đích là đảng viên, cùng ngồi họp ở phòng bên trong với một người đã đứng tuổi, dong dỏng cao, trán hói, mắt sáng. Tôi hỏi ai đó, thì Phúc một phần vì biết tôi đã lâu và một phần khác có lẽ cũng buột miệng nên trả lời rằng: “Anh Cả Phương đấy chứ ai!” Thế là tôi khựng lại, nhất định không chịu đi nữa. Và Phúc cũng phải chịu, không đẩy tôi đi được. Trái với sự tưởng tượng trong đầu óc tôi, ông Trương Tử Anh trong buổi gặp mặt ban đầu không có dáng nghiêm nghị, lạnh lùng của một lãnh tụ. Ông tỏ ra dễ dãi, cởi mở và thân mật. Ông mỉm cười và tôi nhìn thấy qua ánh mắt tinh anh của ông, có sức gì thu hút khiến tôi cảm thấy ông là người tôi có thể tin tưởng và theo được. Ông hỏi tôi là đã thấu hiểu được lý thuyết Dân Tộc Sinh Tồn của đảng chưa, và khuyên tôi nên hỏi Phúc nếu còn điều gì chưa hiểu. Lúc đó tôi còn trẻ, lại thêm tính hiếu thắng, nên ông chưa nói hết, tôi thưa lại ngay: “Phúc cùng học với tôi, về môn triết học hắn còn thua tôi thì còn giúp được gì cho tôi!” Không hiểu ông Trương Tử Anh nghĩ gì về phản ứng bất ngờ và ngây ngô của tôi, nhưng ông phì cười rồi bảo tôi: “Thôi được rồi, tôi sẽ gặp anh saụ” Tôi ra về, mừng quá, rồi như qua một thứ trực giác nào đó, tôi nghĩ là đã tìm được người gửi gắm niềm tin tưởng của tuổi trẻ”. (trang 43).

Từ sau cuộc diện kiến bất ngờ đó, tác giả Bùi Diễm cho biết ông có dịp may làm việc với Đảng trưởng trong nhiều công tác. Đảng trưởng lúc bất giờ lo tổ chức một số căn cứ như ở Bắc Giang và Thanh Hóa để tăng cường cho anh em ở vùng này nhưng sau đó lại thay đổi ý kiến và đưa ông vào Huế lo liên lạc với cụ Trần Trọng Kim, kế đó lại làm liên lạc viên với ông Phan Kế Toại đang được cử làm Khâm sai tại miền Bắc. Tác giả Gọng Kìm Lịch Sử cho biết cảm tưởng của mình đối với Trương Tử Anh: “Càng được dịp làm việc gần ông, tôi càng khâm phục ông là người có đảm lược. Về cá nhân ông, người ta chỉ biết ông sinh trưởng ở miền Trung và đã tham gia cách mạng từ lúc còn trẻ, tuy nhiên ai cũng cảm thấy ông là người có khí phách và bản lãnh. Với một vẻ mặt trầm tĩnh và quắc thước, ông là một nhà lãnh đạo thông minh, tự tin là có khả năng góp phần vào việc xây dựng lại đất nước”. (trang 58).

Sau khi Việt Minh cướp chính quyền ngày 19. 8. 1945, tác giả Bùi Diễm rời Huế và trở về bên cạnh Đảng trưởng, sau đó ông được cử theo học một khóa huấn luyện quân sự ở Chapa (trang 68-70) theo các kế hoạc quân sự của Trương Tử Anh, rồi lại nhận chỉ thị của Đảng trưởng đưa cụ Trần Trọng Kim sang Hồng Kông. Do sự sắp xếp của Đảng trưởng, một bác sĩ cũng là đảng viên Đại Việt được theo tháp tùng cụ Kim để chăm lo sức khỏe cho cụ.

Việc tổ chức trường quân sự có tên Trường Võ Bị Trần Quốc Tuấn tại Chapa, phía trên Lào Kay, giáp giới với tỉnh Vân Nam cho thấy nhu cầu thiết thực của một tổ chức cách mạng trong giai đoạn dầu sôi lửa bỏng của đất nước. Trường này do một số sĩ quan Nhật Bản đảm trách mặc dù lúc đó Nhật đã đầu hàng. Một viên đại tá Nhật tên VN là Hùng nói với hơn hai trăm học viên vốn là bạn bè của ông Bùi Diễm hay con cái của những gia đình quen thuộc hầu hết thuộc tổ chức Mặt Trận Quốc Dân Đảng dưới quyền điều động của Trưiơng Tử Anh: “Chúng tôi có nhiệm vụ giúp các anh để các anh trở thành cấp lãnh đạo của Việt Nam về sau này”.

Sau chuyến công tác này, ông Bùi Diễm cho biết thêm: “Tôi vừa ở Lạng Sơn về đến Hà Nội vào giữa tháng ba, thì được tin là sẽ có cuộc đàm phán sơ khởi với Pháp ở Đà Lạt và phái đoàn Việt Nam sẽ do Bộ Trưởng Ngoại Giao của chính phủ liên hiệp là ông Nguyễn Tường Tam cầm đầu. Thấy vậy, tôi cũng yên tâm phần nào, nhưng đến khi tôi tới gặp ông Trương Tử Anh để tường trình về việc đưa cụ Kim sang Tàu, thì không hiểu ông nhận định tình hình lúc đó ra sao mà, nửa đùa nửa thật, ông bảo tôi: “Cứ cái đà này thì không những Tây nó không nhả mình ra mà Việt Minh họ cũng không tha mình!” Những biến chuyển mấy tháng sau đó quả là đúng như lời ông nói”. (trang 79).

Bên cạnh công tác giao liên, tác giả Bùi Diễm cũng được Đảng trưởng Trương Tử Anh giao cho nhiệm vụ liên lạc với một tổ chuyên việc làm giấy bạc giả đặt cơ sở ở phố Hàng Đẫy Hà Nội gọi là “tiền bơ” sau đó lại liên lạc với tướng Vũ Kim Thành cầm đầu một đạo quân chống Việt Minh ở vùng Hòn Gay, Cẩm Phả và Mống Cáy, rồi liên lạc với ông Nguyễn Tôn Hoàn hoạt động ở Mống Cáy, đưa ông Đỗ Đình Đạo là một đảng viên VNQDDD sang Hồng Kông. Ông Đỗ Đình Đạo rất muốn tác giả Bùi Diễm đi với ông sang Tàu nhưng ông Bùi không chịu đi vì đã biết thế nào là “hải ngoại” và về trình lại với Đảng trưởng. Ông Trương Tử Anh nói: “Anh nghĩ thế là phải, anh còn trẻ quá, đi ra ngoại quốc nói chưa đủ để người ta tin, anh ở nhà với tôi, đến lúc cần đi và phải đi tôi sẽ bảo anh”. (trang 86).

Sinh hoạt của Đảng trưởng cũng đổi thay bất thường liên tục để tránh lưới của kẻ thù. Tác giả Gọng Kìm Lịch Sử ghi lại lối sống cảnh giác của mình cũng như của Đảng trưởng và bày tỏ niềm khâm phục đối với người cầm đầu một tổ chức cách mạng như sau: “Tôi không dám ngủ ở một nơi nào hai đêm liền. Đi đâu thì cũng phải nhìn trước nhìn sau, canh chừng đủ mọi thứ, đủ mọi người và khẩu súng lục giắt sau lưng có lẽ là một thứ vật dụng được nghĩ tới ngày đêm. Ông Trương Tử Anh cũng sống như vậy. Vì Việt Minh thừa biết ông là đảng trưởng Đại Việt, nên ông bị truy lùng gắt gao, bởi vậy mà đêm nào ông cũng phải rút về những nơi an toàn. Họp thì cũng chỉ với một hai người là cùng, và ngoài liên lạc viên không ai được biết trước nơi họp. Suốt vụ hè này, tôi được gặp ông luôn và một đôi khi ở cùng với ông vài ngày trong một căn nhà khu Nhà Diêm, phía Nam thành phố Hà Nội. Làm việc luôn với ông, tôi cảm thấy càng ngày càng cảm mến, kính trọng ông và lúc này, một nửa thế kỷ sau, nhớ lại những ngày ấy tôi lại càng kính mến ông”. (trang 86)

Nói về tinh thần đoàn kết giữa những thành phần đảng phái quốc gia và có lẽ cũng trải qua những kinh nghiệm trong việc lãnh đạo Mặt Trận Quốc Dân Đảng, một liên minh chính trị lúc bấy giờ giữa Đại Việt Quốc Dân Đảng, Việt Nam Quốc Dân Đảng và Đại Việt Dân Chính, có lần Đảng trưởng Trương Tử Anh đã nói với tác giả Bùi Diễm rằng: “Đoàn kết khó lắm, nhưng không có đoàn kết thì khó lòng đánh lại được Cộng Sản” (trang 142).

Trong những ngày cuối cùng hoạt động với Đảng trưởng Trương Tử Anh, ông Bùi Diễm có lẽ là một trong những chứng nhân hiếm có ghi lại hình ảnh và dấu tích của vị lãnh tụ Đại Việt: “Vào mùa thu 1946, trong khi cả hai bên Pháp và Việt đang ráo riết sửa soạn chiến tranh thì nhiều bạn tôi trong đảng Đại Việt và những đảng phái quốc gia khác đều phải tìm cách lẩn trốn. Mỗi khi liên lạc lại được với nhau, thì câu hỏi đầu tiên là ai còn, ai mất, và ai là những người còn mà không thể ra mặt được? Mạng lưới công an của Việt Minh bao trùm lên cả nước.

Giữa lúc nguy kịch như vậy, ông Trương Tử Anh vẫn cố gắng không lộ vẻ lo lắng và ngoài mặt ông vẫn bình tĩnh. Tôi vẫn được gặp ông và tin rằng dầu sao ông cũng tìm được cách để giải quyết mọi sự khó khăn. Tuy ông không nói rõ cho tôi, nhưng tôi có cảm tưởng là ông đang lo di chuyển một số cán bộ vào Nam vì ở đó Việt Minh chưa hoàn toàn thao túng được. Ngoài ra, ông cũng nghĩ đến cách tăng cường những hoạt động ở ngoại quốc. Một hôm ông hỏi tôi có muốn sang Hồng Kông để hoạt động với cụ Kim không? Không hiểu vì tôi muốn ở gần ông trong những lúc ấy, hay linh tính bảo tôi từ chối, tôi viện lẽ ở bên ngoài đã có anh Đặng Văn Sung và Đỗ Đình Đạo, để xin ông cho ở lại trong nước. Rồi ngày có, ngày không, tôi vẫn gặp ông để nhận chỉ thị và tiếp tục hoạt động.

Vào khoảng đầu tháng 12, 1946, tình hình chung ngày càng khẩn trương như chỉ chờ dịp bùng nổ. Một hôm đúng như lời hẹn, tôi tới nơi đã được chọn để gặp ông Trương Tử Anh trên đường Cổ Ngư, gần hồ Trúc Bạch, nhưng chờ mãi mà không thấy bóng dáng ông đâu cả. Đã mấy lần trước, ông không đến được chỗ hẹn, nhưng bao giờ cũng nhắn cho tôi biết tin ngay. Lần này thì khác hẳn. Tôi đợi suốt hai tiếng đồng hồ, càng đợi càng sốt ruột, nhưng rồi cũng phải bỏ đi vì sợ chính mình cũng rơi vào bẫy của Cộng Sản. Ngày hôm sau, một bạn thân của tôi, cũng là đảng viên Đại Việt, anh Nguyễn Tất Ứng, cho biết là anh cũng có hẹn với ông mà không được gặp. Ông Trương Tử Anh, hay là Anh Cả Phương đối với một số người trong chúng tôi, từ đó tuyệt tích “. (trang 170).

Trong cuốn hồi ký Việt Nam, Một Thế Kỷ Qua, Bác sĩ Nguyễn Tường Bách là em út của nhà văn Nguyễn Tường Tam, vốn là những người cùng hoạt động với Đảng trưởng Trương Tử Anh lúc sinh thời giai đoạn 1945-1946 tại Hà Nội, đã ghi lại hình ảnh Trương Tử Anh như sau: “… Đại Việt Quốc Dân Đảng với người sáng lập là Trương Tử Anh và chủ thuyết Dân Tộc Sinh Tồn… Anh Trương Tử Anh là người có vóc dáng trung bình, khuôn mặt vuông, rắn chắc, đôi mắt đầy vẻ nghị lực và tự tin. Anh nói không nhiều nhưng mỗi câu đều chắc nịch, có sức thuyết phục… Phát triển nhiều trong trường Đại Học. Tại trường thuốc có anh Nguyễn Sĩ Dinh cùng lớp với tôi, và mấy anh dưới một lớp như Nguyễn Tiến Hỹ tự Phan Trâm, Nguyễn Tôn Hoàn, Đặng Văn Sung… Ngoài ra còn có anh Bùi Diễm.. ”. Sáng kiến kết hợp giữa ba chính đảng Việt Quốc, Đại Việt và Dân Chính trong Mặt Trận Quốc Dân Đảng năm 1945 tại Hà Nội được tác giả Nguyễn Tường Bách ghi lại sau đây cũng nói lên vai trò nổi bật của Đảng trưởng Trương Tử Anh: “… Cuộc đề cử do các anh Trương Tử Anh, Vũ Hồng Khanh, Nguyễn Tường Tam chủ tọa. Theo chỗ tôi nhớ thì tuy là khoáng đại, nhưng vì tình hình khẩn trương nên cán bộ tới họp khoảng chừng 30 người, trong đó có một số cán bộ cấp tỉnh. Trong số 12 Ủy Viên Trung Ương hôm ấy, tôi được anh em đề cử và sau đó được giao nhiệm vụ Bộ Trưởng Bộ Tuyên Truyền.. ”.

Trong một tư liệu khác đó là bài báo có tên “Cố nghị sĩ Đặng Văn Sung, một tấm lòng son với nước non” đăng tải trên Tạp chí Việt Báo Miền Đông số 54, ra ngày 1 tháng sáu, 1998 do ký giả Lê Thiệp phỏng vấn ông Đặng Văn Sung nói về việc tham gia hoạt động trong đảng Đại Việt trước đây. Ký giả Lê Thiệp viết rằng: “Ông Sung kể lại: “Từ lâu có một người tên Hướng, cùng quê xứ Nghệ vẫn cố vận động tôi vào Đại Việt. Tôi có cảm tình với anh Hướng vì là người đứng đắn và tôi cũng đồng ý với lý thuyết Sinh Tồn của Đại Việt, nên tôi đồng ý gia nhập Đại Việt với điều kiện được gặp trực tiếp Trương Tử Anh”. Phong thái của Trương Tử Anh đã hoàn toàn chinh phục ông. “Đó là một người tầm thước, chắc chắn, nước da ngăm đen, biết mình nói gì và quan trọng hơn cả là biết nghe, nhất là những lời phê bình hợp lý. Ông đã chất vấn Đảng trưởng về hệ thống tổ chức, về thực lực, về chiến lược đấu tranh… Đó là lần duy nhất ông gặp Đảng trưởng nhưng ấn tượng về cuộc gặp gỡ đã đẩy ông vào một cuộc đời không phải của quan đốc ở tỉnh lẻ. Hơn nửa thế kỷ sau, ông Sung vẫn nghĩ “nếu còn Trương Tử Anh thì Đại Việt sẽ khác, và cục diện cũng có thể khác”. Tuy nhiên ông cũng rất rõ ràng khi gia nhập Đại Việt “Tôi vào đảng để làm việc cho nước”. Và cũng vì vậy cái chất Đảng trong người ông không lấn nổi ông để ông trở thành mù quáng chật hẹp. Nó giải thích những lúng túng của ông khi được hỏi về sinh hoạt Đại Việt, cơ cấu tổ chức, nhân sự, tài chính và ngay cả lý thuyết Đảng. Ông trầm ngâm khá lâu để rồi kể: “Lý thuyết Đảng hồi đó được được đọc qua một tập nhỏ lớn cỡ quyển lịch gập đi lại, dày đâu mươi trang. Cái quan trọng nhất là không Mác-xít. Tôi tuyên thệ với Trương Tử Anh và chỉ biết thêm một đảng viên khác là ông Hướng, người giới thiệu tôi. Tôi chưa dự một sinh hoạt đảng nào theo kiểu họp hành có bí thư chi bộâ, tỉnh bộ, có báo cáo kiểm điểm công tác.. ”.

Trong đoạn dưới, ký giả Lê Thiệp ghi lại nhận định của ông Đặng Văn Sung rằng: “Ông Sung nói: “Cái hay và cái dở của Trương Tử Anh có lẽ là ở chỗ đó. Vì tình thế đòi, áp lực từ Pháp và Việt Minh khiến ông tổ chức Đại Việt quá bí mật, mọi công tác đều do ông phân phối, thành phần này không biết thành phần kia nên khi không có ông, không có Đảng trưởng, Đảng vỡ tứ tán”. Sau lần gặp duy nhất, cái phong thái trượng phu của Trương Tử Anh đã chinh phục ông (Đặng Văn Sung) và khoảng một tháng sau đó, ông nhận được lệnh của Đảng trưởng xuất dương qưa Tàu “để làm tai mắt cho Đại Việt, nhìn xem thế giới bên ngoài đang có những gì xảy rạ” Cùng với lệnh công tác là một mớ những thư giới thiệu bằng Hoa ngữ gửi cho các chi bộ VNQDDD Tàu nhờ giúp đỡ. Ông cũng được hứa là sẽ có ngân khoản lớn để chi dùng khi vượt biên giới”.

Trong thời gian còn sống cuộc đời tị nạn tại Hoa Kỳ sau năm 1975, cố nghị sĩ Đặng Văn Sung có hứa với một vài người thân tín là sẽ viết lại giai đoạn đầu của đảng Đại-Việt nhưng rồi lần lữa qua ngày và bệnh hoạn đã làm ông không kịp ghi lại những điều gọi là kinh nghiệm quý báu của một người có cộng tác làm việc với Đảng trưởng Trương Tử Anh. Có lẽ nỗi ưu tư được xem như chút di sản tinh thần mà Đảng trưởng từng thổ lộ với ông Bùi Diễm như là một lời căn dặn đáng kể nhất đó là câu nói ø: “Đoàn kết khó lắm, nhưng không có đoàn kết thì khó lòng đánh lại được Cộng Sản”. Đây là câu nói xuất phát từ thực tiễn chính trị năm 1945-1946 của một lãnh tụ chính đảng hơn sáu mươi năm qua và cũng thật là một lời tiên tri đồng thời cũng là một cảnh báo thống thiết của Đảng Trưởng Trương Tử Anh đối với tập thể người quốc gia nói chung.

Trong tác phẩm Dân Tộc Sinh Tồn, chủ nghĩa quốc gia khoa học, Hùng Nguyên Nguyễn Ngọc Huy đã nhận định rằng: “Muốn cho nền đoàn kết được vững chắc, đủ sức trải qua những thử thách gay go, người ta phải làm cho nó có tánh cách tình nguyện. Mà muốn cho mọi người trong dân tộc vui lòng cố kết nhau lại làm một khối, người ta phải bảo đảm sự sinh tồn cá nhơn của mọi người trong dân tộc. Như thế, dân tộc phải để cho mọi người được hưởng những tự do căn bản, và chế độ xã hội phải có tánh cách công bằng để không ai có thể bóc lột được ai và sự hùng cường của dân tộc có lợi cho tất cả mọi người. Như thế, những hoạt động của các cá nhơn và đoàn thể vẫn phải được dung nạp. Nhưng sự giáo dục phải hướng đến chỗ gây cho mọi người một ý thức dân tộc sinh tồn mạnh mẽ và quyền lợi tổ quốc được đặt lên trên hết. Đồng thời, tinh thần dân chủ chơn chánh cùng óc khoan dung phải được vun bồi để tránh những cuộc xung đột quá mãnh liệt vì quyền lợi tôn giáo hay chánh kiến bất đồng”. (trang 301)

Những sự va chạm trong một tổ chức chính trị có thể xuất phát từ nhiều yếu tố thí dụ địa phương, trình độ văn hóa, tôn giáo, giới tính, tư tưởng, tậïp quán v.v… làm suy yếu hay sứt mẻ tình đoàn kết và thông qua quá trình lịch sự, các đảng phái quốc gia cựu trào như Việt Quốc, Đại Việt cũng đã có những kinh nghiệm đau thương về các sự kiện phân hóa, chia rẽ.

Trong hai ngày 15 và 16 tháng tư năm 2006 vừa qua, một hội nghị trù bị của Đại Việt Cách Mạng Đảng được tổ chức tại Virginia, Hoa Kỳ nhằm thảo luận các đề án chính trị sẽ được đệ trình Đại Hội Toàn Đảng kỳ VI năm 2007 tổ chức tại Nam California. Hướng đi của Đại Hội nhằm mở ra một khung trời hòa giải giữa các thành phần, hệ phái đã từng có một quá trình chung lưng đấu cật, sát cánh với nhau trong công cuộc cứu nước và dựng nước vì những lý do lịch sử đã tách rời khá lâu khỏi một tổ chức chung. Tình hình đất nước hiện tại đang cần có những nỗ lực làm việc của những người quốc gia chân chính góp sức để đẩy bánh xe lịch sử qua khỏi các vũng lầy đố kỵ và thiếu thông cảm đã hiện diện lâu ngày. Đại Hội cũng dự trù những hướng đi hợp tác giữa các đoàn thể chính trị nhằm tranh đấu cho tự do, dân chủ tại Việt Nam trong giai đoạn sắp tới. Nỗi ưu tư của Đảng trưởng Trương Tử Anh “Đoàn kết khó lắm, nhưng không có đoàn kết thì khó lòng đánh lại được Cộng Sản” vẫn còn có giá trị của một lời cảnh cáo đối với hàng ngũ những người quốc gia chúng ta. Mong sao những người thiện chí sớm gạt bỏ những tị hiềm nhỏ nhặt để chung sức lo cho tiền đồ của tổ chức gắn liền với đại cuộc của đất nước đang ngày càng mở ra với viễn ảnh đầy hy vọng.

Từ-Phong