 trong một tư thế dùng 2 cánh tay thành h́nh chữ “V” trước Mũi Tàu tại công viên xưởng đóng tàu Gdánsk. (H́nh: Vũ Ánh/Người Việt)&fn=http://www.nguoi-viet.com/absolutenm/articlefiles/51296-big_Ba Lan 6-Mui tau.JPG',0,0,460,480)) Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích (HMDC) trong một tư thế dùng 2 cánh tay thành h́nh chữ “V” trước Mũi Tàu tại công viên xưởng đóng tàu Gdánsk. (H́nh: Vũ Ánh/Người Việt) &fn=http://www.nguoi-viet.com/absolutenm/articlefiles/51296-big_Ba Lan 7-Posters.JPG',0,0,460,480)) Những posters rất lớn mô tả h́nh ảnh cuộc tranh đấu dưới sự hướng dẫn của Công Đoàn Đoàn Kết được trưng bày ở xưởng đóng tàu Gdánsk, Ba Lan. (H́nh: Vũ Ánh/Người Việt) |
Bài và h́nh: Vũ Ánh
Trước khi bước qua cổng trước của xưởng đóng tàu Lenin ở Gdánsk, chúng tôi chú ư tới một tấm bảng bằng đá hoa cương màu đen trên đó chi chít chữ Ba Lan. Anna Wolánska giải thích đó là một tuyên ngôn ghi chép 34 điều đ̣i hỏi của công nhân Ba Lan đưa ra trong cuộc biểu t́nh tại đây, trong đó quan trọng nhất là đ̣i nhà cầm quyền Cộng Sản Ba Lan phải trả lương xứng đáng với lao động mà công nhân phải bỏ ra, bảo đảm sức khỏe cho công nhân và để cho công nhân có thể gia nhập những công đoàn độc lập thay v́ gia nhập công đoàn chỉ bảo vệ quyền lợi của giới cầm quyền và nhất là phải lập lại những quyền tự do căn bản của nhân dân Ba Lan, nhất là quyền tự do ngôn luận. Những người biểu t́nh, đ́nh công đă viết những đ̣i hỏi này trên một bàn gỗ và ngày nay nguyên văn của bản tuyên ngôn được khắc trên đá và gắn trên một trụ trước cổng ra vào của xưởng đóng tàu Lenin mà hiên nay trở thành di tích lịch sử, đánh dấu cuộc đấu tranh bất bạo động có thể so sánh với cuộc tranh đấu bất bạo động của Thánh Gandhi ở Ấn Độ chống người Anh.
Công viên phía trước của xưởng đóng tàu Gdánsk vẫn c̣n được giữ y nguyên như nó đă từng hiện diện vào năm đầu của thập niên 1980, và ngay trong công viên vẫn c̣n chiếc xe phun nước mà công an Ba Lan dùng để giải tán biểu t́nh. Công Đoàn Đoàn Kết đă dựng thêm những bức posters rất lớn h́nh ảnh của cuộc xuống đường, đ́nh công của công nhân và một di chỉ cho thấy sự sụp đổ của chế độ Cộng Sản tại Liên Xô và Đông Âu. Một phần của Bức Tường Bá Linh cũng được đưa về đây và dựng thành một tượng đài. Ngoài ra một mũi tàu được thiết kế ở giữa công viên biểu tượng cho nơi xuất phát cuộc cách mạng Ba Lan. Người đứng ở trong mũi tàu, nghe gió xào xạc lùa vào có cảm tưởng như đó là những tiếng reo ḥ biểu dương sức mạnh của hàng trăm ngàn công nhân trong suốt mấy tháng trời tại đây. Tiếng reo ḥ đó lan rộng, rộng măi đến khắp những thành phố trên lănh thổ Ba Lan. Wolánska, người đă sống trong bầu không khí hừng hực trong suốt thời gian ấy cho biết rằng, nhà cầm quyền cũng đă huy động quân đội và công an đến nhưng họ không dám hành động trước khi thế phẫn nộ của hàng trăm ngàn người, rồi hàng triệu người ở Gdánsk. Nhiều đơn vị quân đội và công an đă bị thuyết phục và cuối cùng đă đứng về phía công nhân. Người phụ nữ này, nay giữ vai tṛ trưởng pḥng đối ngoại của Công Đoàn Đoàn Kết, nhấn mạnh rằng, thực ra công nhân chỉ khơi mào cách mạng và họ được giới trí thức Ba Lan ủng hộ hết ḿnh. Tầng lớp trí thức Ba Lan đă giúp ư kiến, đă dấn thân, đă cộng tác để góp phần vào việc dẫn dắt lực lượng công nhân và nhân dân Ba Lan trên toàn quốc. Wolánska nói: “Không có họ, không có sự khôn khéo của giới trí thức Ba Lan, từ giáo sư đại học cho đến sinh viên, những chuyên viên kỹ thuật làm những cái thắng cần thiết th́ khó tránh đổ máu. Chỉ cần máu đổ, chính quyền Cộng Sản Ba Lan sẽ có cớ để ra tay tàn sát”. Tôi dọ hỏi Wolánska về yếu tố tôn giáo, bà cho biết, nó là yếu tố quan trọng nhưng không phải là quyết định, dù vị giáo hoàng đương thời lúc đó là con dân của Ba Lan. Nhưng ai cũng biết, giới tu sĩ Công Giáo Ba Lan không giống như những tu sĩ ở các quốc gia khác. Các linh mục Công Giáo Ba Lan phần lớn đều rời bỏ cái tháp ngà nhà thờ để hành đạo tận những hang cùng, ngơ hẻm và thôn xóm làng quê Ba Lan. V́ thế ảnh hưởng của họ khá rộng lớn và tiếng nói của họ có sức nặng. Do đó, cuộc vận động của giới tu sĩ Công Giáo rất hữu hiệu và có kết quả. Những tin tức về cuộc cách mạng được chuyển tới Rome và từ Rome được được chuyển tới các cơ quan báo chí truyền thông Âu Châu và Mỹ khá nhanh chóng và tạo được sức ép đáng kể với chính quyền Cộng Sản Ba Lan.
Trong phái đoàn thăm viếng Công Đoàn Đoàn Kết có mặt ông Nguyễn Minh Cần, một người từ bỏ đảng Cộng Sản và sống đời lưu vong tại Nga. Ông cũng là người theo dơi từng giờ từng phút không khí cách mạng Ba Lan lúc đó. Ông cho rằng, nhận định của Wolánska rất đúng, nhưng ông muốn nói thêm rằng, nếu muốn áp dụng bài học Ba Lan vào Việt Nam th́ phải hành động rơ rệt: cách mạng lật đổ chế độ Cộng Sản Hà Nội phải là từ trong nước, báo chí truyền thông và cộng đồng người Việt Nam ở hải ngoại chỉ giữ vai tṛ vận động, yểm trợ và quảng bá để tạo sức ép phối hợp từ bên ngoài. Không có từ trong ra ngoài và từ ngoài vào trong, chúng ta sẽ không thể đạt được mục tiêu.
Nguyễn Hưng Đạo, một cựu tù nhân cải tạo, hiện sinh sống tại Úc nói với tôi bên cạnh chiếc xe phun nước mà công an Ba Lan đă “bỏ của chạy lấy người” năm 1980: “Tôi không bao giờ nghĩ có ngày ḿnh được đặt chân lên phần đất này. Vào giai đoạn đầu tiên của cuộc khởi nghĩa của công nhân Ba Lan, tôi đang bị giam ở trại tù Xuân Phước A-20. Cuộc cách mạng này hữu ích cho những người đang tranh đấu cho tự do và nhân quyền ở Việt Nam, nếu như họ rút ra được những bài học”.
Ông Nguyễn Cao Quyền, một chánh án và sau đó là một nhà ngoại giao dưới thời Việt Nam Cộng Ḥa, một cựu tù nhân lương tâm, phát biểu sau khi viếng thăm khu công viên lịch sử trước xưởng đóng tàu Gdánsk: “Chúng ta phải khâm phục giới thợ thuyền và công nhân Ba Lan. Họ đă đóng góp một bài học giá trị vào phong trào nhân quyền và tự do trên thế giới, đặc biệt là vào công cuộc đ̣i tự do và nhân quyền cho Việt Nam”. Ông Trần Nhật Kim, một cựu tù nhân chính trị hiện đang sinh sống tại Virginia th́ cho rằng qua hành động của Công Đoàn Đoàn Kết, chúng ta đă có đầy đủ bằng chứng là sức mạnh tinh thần, sự đoàn kết và bất bạo động có thể thay đổi một chế độ.
Chuyến đi hoàn hảo, ngoại trừ điều chúng tôi không có cái duyên gặp gỡ người hùng của dân tộc Ba Lan Lech Walesa tại nhà riêng v́ ông ngă bệnh bất thường. Trên đường về, mọi người tiếp tục câu chuyện bỏ dở và thỉnh thoảng xe ghé lại các trạm xăng. Giá xăng ở Ba Lan chỉ bằng nửa giá xăng ở Hoa Kỳ. Ở mỗi trạm xăng là một siêu thị nhỏ và khá tối tân, mặt hàng thực phẩm chế biến và ăn liền rất đa dạng. Trần Ngọc Thành cho biết, việc phát triển các siêu thị nhỏ ở các trạm xăng mới nở rộ cách đây 2 năm do một số các nhà kinh doanh Ba Lan thiết kế rập khuôn theo Hoa Kỳ. Các siêu thị nhỏ này không chỉ phục vụ cho hành khách di chuyển trên xa lộ mà c̣n phục vụ cho cư dân ở các xóm làng phụ cận.
Trước khi đến Ba Lan, tôi đă có cơ hội đọc tác phẩm “Heart of Europe - The Past in Poland's Present” của Norman Davies. Cuốn sách bán chạy nên đă phải tái bản lần thứ hai với phần bổ túc quan trọng về “cái chết của đảng Công Nhân Thống Nhất tức đảng Cộng Sản Ba Lan”. Tác giả cuốn sách đưa ra những dữ kiện dẫn đến một nhận định khá mới mẻ. Đó là: chính ư định của Liên Xô định đưa quân vào Ba Lan để dẹp tan phong trào công nhân của Công Đoàn Đoàn Kết đă là nguồn gốc của sự sụp đổ của chế độ Cộng Sản Ba Lan và kéo theo cả Liên Xô, Đông Đức, Tiệp, Hungary.
Norman Davies cho biết, trong giai đoạn đầu tiên sau khi Công Đoàn Đoàn Kết Ba Lan thắng lợi và được chính quyền Cộng Sản Ba Lan công nhận là một công đoàn độc lập với từ 8 đến 10 triệu đoàn viên, Liên Xô nhận ngay đây là một sự đe dọa nghiêm trọng. Cho nên họ muốn giải thể tổ chức công đoàn này bằng bạo lực. Đầu Tháng Mười Hai năm 1981, Liên Xô triệu tập một phiên họp khẩn cấp các nước trong Hiệp Ước Warszawa để bàn tính kế hoạch đưa quân đội vào Ba Lan. Nhưng Tướng Jaruzelski Chủ Tịch Hội Đồng Nhà Nước Ba Lan hiểu rằng kế hoạch của Liên Xô rất nguy hiểm v́ chắc chắn cuộc kháng chiến chống Liên Xô sẽ nổ ra. V́ vậy Jaruzelski yêu cầu Moscow để cho quân đội Ba Lan dẹp bỏ Công Đoàn Đoàn Kết, thay v́ Liên Xô phải đưa quân vào rất bất lợi. Khi trở về nước sau phiên họp của Khối Warszawa, Tướng Jaruzelski họp Hội Đồng An Ninh Quốc Gia và ban bố “t́nh trạng chiến tranh và thiết quân luật” vào ngày 13 Tháng Mười Hai, 1981. Một hội đồng “Cứu Nguy Dân Tộc” được thành lập để tiếp nhận bộ máy chính quyền đương tại lúc đó.
Lực lượng công nhân Ba Lan lập tức phản ứng bằng một cuộc biểu t́nh ngày 16 Tháng Mười Hai, 1981 của công nhân mỏ than “Wujek” tại tỉnh Katowice. Bạo lực đă diễn ra khi lực lượng công an và quân đội bắn chết 9 công nhân. Tiếp theo Katowice, nhiều thành phố khác như Lublin, Krakow, Gdansk, Tarnow, Siedlce... cũng có các cuộc đ́nh công, băi thị và tuần hanh chống lại quyết định của Hội Đồng Cứu Nguy Dân Tộc. Ngày 18 Tháng Mười, 1982, Quốc Hội Ba Lan ra lệnh giải tán Công Đoàn Đoàn Kết, bắt giam hầu hết các cán bộ công đoàn và các cán bộ cơ sở thuộc công đoàn này, các cơ sở vật chất của công đoàn từ trung ương đến địa phương đều bị tịch thu. Đặc biệt, tất cả phương tiện in ấn của Công Đoàn Đoàn Kết đều bị tịch thu và phá hủy. Tuy nhiên, một cán bộ tuyên huấn cao cấp của công đoàn là ông Miroslaw Chozecki đă trốn được sang Pháp. Trong những ngày lưu vong ở đây, ông đă được bạn bè quốc tế trợ giúp để in và đưa tờ Công Đoàn trở vào trong nước. Chính tờ báo này đă trở thành một món ăn tinh thần nuôi dưỡng cuộc cách mạng Ba Lan đi đến thành công.
Sau đợt tảo thanh vừa kể, Công Đoàn Đoàn Kết bị đẩy vào t́nh thế khó khăn v́ phải rút vào hoạt động trong bí mật, tiếp tục tổ chức những cuộc biểu t́nh, đ́nh công. Nhà cầm quyền Cộng Sản Ba Lan bắt được một vài cán bộ của Công Đoàn Đoàn Kết nào th́ lập tức có người thay thế. Nhà cầm quyền dẹp được cuộc đ́nh công nào th́ lập tức sau đó Công Đoàn Đoàn Kết âm thầm tổ chức các cuộc đ́nh công khác. Cuối vào Tháng Bảy, 1983, Hội Đồng Cứu Nguy Dân Tộc đành phải tuyên bố chấm dứt t́nh trạng chiến tranh và thiết quân luật. Sau đó hội đồng này bị giải thể. Công Đoàn Đoàn Kết không bỏ lỡ cơ hội, lại ra hoạt động công khai.
Tôi đă có dịp nói chuyện với Chozecki nhân chuyến tham dự Hội Nghị Warszawa vừa rồi. Ông nói tiếng Anh chen lẫn với tiếng Pháp, nhưng cũng khiến cho người đối thoại có thể hiểu được những ǵ ông muốn tŕnh bày. Đây là con người đầy bản lănh và những kinh nghiệm hoạt động bí mật trong giai đoạn lưu vong là những bài học hết sức quư giá. Theo ông, khi Công Đoàn Đoàn Kết phải vào hoạt động bí mật, giới công nhân Ba Lan phải đối phó với t́nh trạng c̣n khó khăn hơn trước thập niên 1980 rất nhiều. T́nh trạng thiết quân luật khiến cho các cán bộ công đoàn bị bắt gần hết. Những cán bộ mới thay thế lại non nớt và dễ ngă ḷng. Trong t́nh thế ấy, những cán bộ công đoàn lưu vong giữ vai tṛ rất quan trọng. Họ phải là những cái loa cho những người trong nước và đồng thời lại là cầu nối để nuôi dưỡng tinh thần tầng lớp công nhân đang đấu tranh. Ông nói: “Tôi đă cố gắng đưa những ấn bản về nước và lập được một đài phát thanh bí mật, hàng ngày loan báo những diễn biến trong và ngoài nước cho dân chúng Ba Lan. Cái phao mà chúng tôi phải nắm lấy chính là trên 10 triệu kiều dân Ba Lan sống tại Mỹ. Họ đă là nguồn tài nguyên chính giúp chúng tôi củng cố lại tinh thần công nhân và dân chúng Ba Lan trong nước. Chúng tôi khai thác triệt để đề tài ĐỪNG SỢ, bởi v́ khi người trong nước không c̣n sợ chính quyền cộng sản khủng bố th́ chúng tôi không c̣n ǵ để phải thua nữa cả. Muốn làm được điều ấy, mặt trận tuyên vận phải tốt và chúng ta phải nói năng sao cho người trong nước thấy rằng không c̣n ǵ ngoài sự hy sinh của chính họ mới tự cứu được ḿnh. Dân chúng Ba Lan đă nghe và tin chúng tôi”.
(C̣n tiếp)