Mức độ lạc quan và bi quan trong

Trong mục đích tìm hiểu dư luận về nhân chuyến viếng thăm Hà Nội của phái đoàn Bộ Ngoại Giao Tòa Thánh Vatican, Ðài Á Châu Tự Do chúng tôi đã liên hệ với ông Ðỗ Mạnh Tri, một trí thức Công Giáo được mến trọng.

Thứ trưởng Ngoại giao Vatican Pietro Parolin (phải) và Đức ông Louis Mariano trong buổi gặp mặt Phó trưởng ban Tôn giáo Chính phủ Nguyễn Thế Danh tại Hà Nội hôm 6-3-2007. AFP PHOTO
>> Xem hình ảnh phái đoàn Vatican đến Hà Nội hôm 5-3-2007.

Ông hiện đang cư ngụ ở Paris, từng là Chủ Biên Tạp Chí "Tin Nhà" chuyên phổ biến tin tức liên quan đến hiện tình Giáo Hội Công Giáo Việt Nam. Cuộc phỏng vấn chúng tôi gửi đến quý thính giả sau đây do Nguyễn Khanh.

Khó lạc quan

Nguyễn Khanh: Tòa Thánh Vatican gửi phái đoàn vào Việt Nam nói chuyện bang giao với Hà Nội. Ông nghĩ gì trước tin này? Ông lạc quan, ông bi quan? Mức độ lạc quan hoặc bi quan của ông tới chừng nào?

Đỗ Mạnh Tri: Tôi nghĩ rằng mình vẫn phải hy vọng có những bước tiến, nhưng trong tình thế hiện tại, nhất là những vụ việc mới xảy ra trong những ngày qua thì khó có thể lạc quan, cho dù mình không bi quan.

Tôi thấy khó lạc quan vì cách đối xử của chính quyền, dù vẫn hy vọng phái đoàn Tòa Thánh sang Việt Nam có thể đem lại một cái gì mới hơn.

Đỗ Mạnh Tri: Cái mới hơn là hy vọng phái đoàn Tòa Thánh mở ra một cái viễn tượng mới cho Giáo Hội Công Giáo Việt Nam nói riêng, và cho dân tộc Việt Nam nói chung. Với Giáo Hội, điều mà người công giáo Việt Nam và cả Tòa Thánh đều mong muốn là quyền tự do tín ngưỡng và tôn giáo được hoàn toàn tôn trọng tại Việt Nam.

Khi người dân có quyền tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo, được tôn trọng thì tất nhiên những quyền khác của con người cũng sẽ được tôn trọng ở Việt Nam. Ðó là một đòi hỏi trường kỳ, luôn còn đó. Việc Tòa Thánh đi lại, thương thuyết với Việt Nam cũng chỉ nhắm vào mục tiêu này.

Từ trước đến giờ, dù đã có những bước tiến nhỏ, nhưng ở Việt Nam quyền tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo và các quyền tự do khác của con người vẫn bị hạn chế, và có thể nói rằng trong nhiều trường hợp cụ thể, đã bị chà đạp trắng trợn tại Việt Nam.

Tạo điều kiện thuận lợi

Nguyễn Khanh: Có nhiều người nói rằng tiến trình bang giao giữa Tòa Thánh với Việt Nam là điều đương nhiên sẽ đến và sẽ tạo các điều kiện thuận lợi hơn cho Giáo Hội Công Giáo Việt Nam. Ông có đồng ý với nhận định này hay không?

Đỗ Mạnh Tri: Bảo tiến trình bang giao giữa Hà Nội và Tòa Thánh Vatican đương nhiên sẽ xảy ra là điều tôi không có chắc, là vì cuộc gặp gỡ mà người ta thường hay gọi là cuộc gặp gỡ lịch sử giữa Thủ Tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng và Ðức Giáo Hoàng Biển Ðức XVI hôm 25 tháng Giêng vừa qua tuy rằng rất nổi ở bề ngoài, nhưng khi xét đến thực chất thì lại không được như vậy.

Vì ngay sau khi cuộc họp đó xong thì phía Việt Nam đưa tin cho biết Ðức Hồng Y Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh Tarcisio Bertone -tức là vị Thủ Tướng của một quốc gia- muốn thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức giữa đôi bên, thì Thủ Tướng Việt Nam đồng ý điều đó, nhưng lại nói để tiến tới bang giao thì hai bên phải tiếp tục đàm phán.

Ðàm phán những gì? Ðàm phán về lộ trình của những cuộc thương thuyết dẫn đến bang giao. Như vậy, phía Tòa Thánh muốn có quan hệ chính thức, nhưng phía Việt Nam thì vẫn muốn giữ nguyên như cũ.

Bởi vì tìm ra lộ trình đàm phán dẫn đến thiết lập bang giao là điều Tòa Thánh Vatican đã làm với Hà Nội từ năm 1990, khi Ðức Hồng Y Etchegaray chính thức dẫn phái đoàn Tòa Thánh sang tiếp xúc với Hà Nội.

Thứ trưởng Ngoại giao Vatican Pietro Parolin trong buổi gặp mặt Phó trưởng ban Tôn giáo Chính phủ Nguyễn Thế Danh tại Hà Nội hôm 6-3-2007. AFP PHOTO *

Như thế chúng ta thấy sau khi Việt Nam thu được kết quả tốt sau chuyến viếng thăm Vatican của Thủ Tướng Dũng, sau khi được báo chí, mọi người chú ý đến, thì họ bỏ rơi luôn việc thiết lập bang giao giữa hai bên. Thành ra theo tôi nghĩ, phía muốn có quan hệ chính thức là Vatican chứ không phải là Việt Nam.

Vì thế, phái đoàn Tòa Thánh lần này sang Việt Nam chỉ để tiếp tục thương thuyết như cũ, và đòi hỏi của Tòa Thánh vẫn là quyền tự do tôn giáo, tự do tín ngưỡng không chỉ cho người Công Giáo mà còn cho tất cả những người Việt Nam. Ðó là điều Hà Nội không thể chấp nhận được, vì mâu thuẫn với cái đòi hỏi, các mục tiêu của Hà Nội là độc quyền cai trị.

Mối bang giao Vatican và Việt Nam

Nguyễn Khanh: Nghe ông trình bày, tôi có cảm tưởng là bang giao giữa Tòa Thánh Vatican và Việt Nam sẽ không thành. Có phải ý ông như vậy không?

Đỗ Mạnh Tri: Có thể thành hình, nhưng hiện thời tôi thấy đường còn dài lắm. Chính quyền Hà Nội không ước muốn gì hơn là kéo dài thời gian thương thuyết. Thứ hai là Hà Nội thấy Vatican cần củng cố hàng giáo phẩm ở Việt Nam, điều chủ yếu là bổ nhiệm các giám mục, truyền chức linh mục, tuyển chọn chủng sinh.

Những điều này Hà Nội họ đâu có cần, nhưng phía Giáo Hội Công Giáo thì lại cần, và vì cần nên cũng phải nhượng bộ phần nào. Chẳng hạn như tuyền chọn chủng sinh, truyền chức linh mục thì phải qua chính quyền, nhưng nhất là việc bổ nhiệm Giám Mục thì từ trước đến giờ trên nguyên tắc Tòa Thánh bổ nhiệm Giám Mục nhưng vị Giám Mục đó có được chấp nhận hay không là tùy ý Hà Nội. Ðó là một thí dụ.

Thí dụ thứ hai là ở Việt Nam bây giờ nhà thờ, chùa chiền được xây nhiều lắm, lễ lạc tôn giáo vẫn phải xin phép nhưing được khuyến khích, thành ra đứng ngoài nhìn vào thì thấy có vẻ tự do lắm.

Chúng ta phải hiểu là họ để cho những khoảng cách khá lớn về tự do tôn giáo, nhưng họ vẫn tìm cách kiểm soát, và họ cũng tìm cách vận dụng quốc tế để thế giới thấy là Việt Nam có tự do tôn giáo, và về phía tín đồ Việt Nam thì họ thấy cũng thoải mái, và khi thấy thoải mái thì họ để cho chính quyền yên.

Vì thế phận sự của phái đoàn Tòa Thánh nói riêng và của Cộng Ðồng Công Giáo nói chung là phải làm sao để cuộc thương thuyết dù không thành công ngay, nhưng vẫn mở ra được những bước tiến vừa có lợi cho Giáo Hội Công Giáo Việt Nam, đồng thời vừa có lợi cho dân tộc Việt Nam.

Nếu Giáo Hội Công Giáo được một điều gì có vẻ như được ưu đãi trong khi về thực chất, quyền tự do tín ngưỡng, quyền tự do ngôn luận, hay nói chung nếu công lý vẫn còn bị chà đạp thì những gì Công Giáo được hưởng như một thứ ơn huệ người ta ban cho sẽ gây bất lợi cho chính Công Giáo nói riêng và cho đất nước Việt Nam nói chung.

Cộng Ðồng Công Giáo

Nguyễn Khanh: Ông vừa nói đến Cộng Ðồng Công Giáo. Thưa ông, Cộng Ðồng Công Giáo Việt Nam phải làm gì?

Đỗ Mạnh Tri: Trước hết, Cộng Ðồng Công Giáo Việt Nam phải là một Cộng Ðồng Công Giáo. Tôi nói như thế thì có thể quá mạnh, nhưng vấn đề của người Công Giáo không phải là đông hay không đông, cũng chẳng phải là mạnh hay là yếu, mà là sống trong niềm tin của mình.

Hồi năm 1980, trong thư của Hội Ðồng Giám Mục Việt Nam có viết là "Sống Phúc Âm Giữa Lòng Dân Tộc". Có nhiều cách hiểu về câu này lắm, riêng theo tôi, tôi hiểu "Sống Phúc Âm Giữa Lòng Dân Tộc" có nghĩa là sống với đòi hỏi của Tin Mừng trong nơi mình sống, ở hoàn cảnh mình sống, và sống Tin Mừng trong thời điểm mình sống.

Sống Tin Mừng hôm nay ở Việt Nam thì tôi thấy có những việc rất đáng thán phục, chẳng hạn như lo cho các em bé bệnh tật, mở cô nhi viện, lo cho những người bị xã hội đẩy ra rìa.

Những điều đó rất đáng thán phục. Mình phải có cái lòng tha thiết với những người bị đau khổ, nhưng chính mình còn phải làm thế nào để thay đổi cái căn nguyên của đau khổ. Mình phải thương những nạn nhân của đàn áp bất công, nhưng nếu chỉ thương mà không nghĩ đến làm cách nào để xã hội có công bằng, công lý, thì chính mình có lỗi.

Tôn giáo sẽ chỉ là một liều thuốc xoa dịu con người, và nếu xoa dịu con người thì chính nạn nhân sẽ dễ dàng tiếp tục chịu đựng những bất công. Làm như vậy là hoàn toàn bất công với chính nạn nhân, bởi vì mọi người phải làm việc để tẩy trừ căn nguyên gây nên bất công. Phải thẳng thắn nói ra những điều phi lý, bất công ở Việt Nam. Ai có quyền đàn áp trong xã hội Việt Nam lúc này?

Ðàn áp là công an, quân đội, đàn áp là lực lượng cua chính quyền. Vấn đề không phải là của riêng người công giáo, mà là của cả xã hội. Khi chính quyền làm bậy, mọi người đều phải lên tiếng.