BẢO   TRỢ   PHÁP   LÝ   CHO NGƯỜI   YẾU  KÉM

 

                                                                                                                NGUYỄN HỌC TẬP

 

"Đối với những ai không có khả năng, bằng các cơ quan liên hệ sẽ được thiết lập, các phương tiện để khởi tố và tự vệ đều được bảo đảm  trước bất cứ phiên toà nào".

 

Đoạn văn vừa được trích dẫn là điều 24, đoạn 3 Hiến Pháp 1947 Ý Quốc, liên quan đến việc bảo trợ pháp lý cho những ai nghèo khổ, yếu kém không có phương tiện để khởi tố hoặc tự vệ hay được biện hộ, để bênh vực các quyền lợi chính đáng của mình.

Quyền được bảo trợ pháp lý để khởi tố hay tự vệ của mọi công dân được đặt trên nguyên tắc bình đẳng mà Hiến Pháp 1947 đã long trọng tuyên bố nổi bậc ở những điều khoản đầu tiên của Hiến Pháp: 

" Mọi công dân đều có địa vị xã hội ngang nhau và được bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt phái giống, chủng tộc, ngôn ngữ, tôn giáo, chính kiến, các điều kiện cá nhân và xã hội " ( Điều 3, đoạn 1 Hiến Pháp 1947 Ý Quốc). 

Và rồi trong một quốc gia, muốn cho người dân được hưởng cuộc sống Nhân Bản và Dân Chủ thực sự, lý tưởng trên đó Quốc Gia được xây dựng, Hiến Pháp không chỉ giới hạn tuyên bố bình đẳng thuyết lý,  tuyên bố để mà tuyên bố, mà còn phải tiên liệu Quốc Gia có bổn phận phải chu toàn và quy trách cho chủ thể xác định phải chịu trách nhiệm, qua các điều khoản như là những đạo luật thực định ( lois positives) có hiệu lực bắt buộc: 

 " ...bằng các cơ quan sẽ được thiết lập...". 

Đó là ý nghĩa của những gì Hiến Pháp Ý Quốc tuyên bố trong đoạn kế tiếp của cùng một điều khoản: 

" Bổn phận của nền Cộng Hoà Dân Chủ là dẹp bỏ đi những chướng ngại vật về phương diện kinh tế và xã hội, là những chướng ngại, trong khi giới hạn thực sự tự do và bình đẳng của người dân, không cho phép họ triển nở hoàn hảo con người của mình và tham dự thiết thực vào tổ chức chính trị, kinh tế và xã hội của xứ sở" (Điều 3, đoạn 2, id.).

 " Bổn phận của nền Cộng Hoà..." là từ ngữ diển tả tính cách " luật thực địn h" ( lois positive) của đạo luật sắp được tuyên bố và quy trách cho ai là chủ thể phải chịu trách nhiệm.

Hiến Pháp Nhân Bản và Dân Chủ Ý Quốc không tuyên  bố khơi khơi, tuyên bố để tuyên bố trên lý thuyết ( formelle), mà tuyên bố có hiệu lực bắt buộc của một đạo luật thực định và quy trách cho ai phải chịu trách nhiệm trước Hiến Pháp, cũng như trước luật pháp sau nầy.

Cũng trong tinh thần đó, Hiến Pháp 1949 Cộng Hoà Liên Bang Đức tuyên bố một cách siết chặt hơn nữa khi đề cập đến các quyền bất khả xâm phạm của con người: 

- " Những quyền căn bản sẽ được kể sau đây có tính cách bắt buộc đối với lập pháp, hành pháp và tư pháp, như là những quyền có giá trị đòi buộc trực tiếp" ( Điều 1, đoạn 3 Hiến Pháp 1949 Cộng Hoà Liên Bang Đức). 

Trong thời gian soạn thảo Hiến Pháp 1947 Ý Quốc, các vị trong Quốc Hội Lập Hiến đã thừa biết ở Ý lúc đó vẫn đang được " tổ chức luật sư đoàn biện hộ miễn phí cho người nghèo", biện hộ miễn phí với tính cách bác ái và được coi là hành động vinh dự của giới luật sư (ufficio onorifico e obbligatorio della classe forense), có từ năm 1923 ( La Rocca, Atti Ass. Cost., V, 2535-2536).

Nhưng với tinh thần quy trách cho tổ chức Quốc Gia của hai đoạn của điều 24 vừa trích dẫn, các vị soạn thảo Hiến Pháp 1947 Ý Quốc không chỉ có ý ủy thác số phận của người nghèo cho lòng nhân đạo của giới luật sư.

Bởi lẽ một Quốc Gia muốn được coi là Quốc Gia Nhân Bản và Dân Chủ thực sự, Quốc Gia không thể chỉ giới hạn tuyên bố suông các nguyên tắc Nhân Bản và Dân Chủ bảo vệ quyền và tự do của người dân, mà còn phải có trách nhiệm tiên liệu các phương tiện thực hữu để biến các nguyên tắc trên thành sự thật, công nhận thực sự cho mọi người có quyền hành xử các quyền tự do tích cực ( liberté à...) của mình  ( Commissione La Pira , Togliati, Basso e Mastrojanni, La Costituzione della Repubblica nei lavori preparatori, VI, 467).

Đó là ý nghĩa của việc Hiến Pháp quy trách trực tiếp cho nền Cộng Hoà có nhiệm vụ tạo điều kiện thích hợp để người dân hành xử quyền tự do và bình đẳng của mình: 

" Bổn phận của nền Cộng Hoà  là dẹp bỏ đi các chướng ngại vật về phương diện kinh tế và xã hội, là những chướng ngại, trong khi giới hạn thực sự tự do và bình đẳng của người dân, ...".   

Trong chiều hướng đó, ý kiến tiên khởi của các vị trong Quốc Hội Lập Hiến là thiết lập "luật sư đoàn Quốc Gia" để biện hộ miễn phí cho người nghèo ( La Rocca e Persico, Atti Ass. Cost., V, 2532-2535).

Nhiều buổi tranh cải xãy ra trong thời gian soạn thảo đoạn 3, điều 24 đang bàn.

Một số khá đông thành viên không chấp nhận " luật sư đoàn Quốc Gia " để biện hộ cho người yếu thế, bởi lẽ trong trường hợp chính các cơ chế Quốc Gia vi phạm quyền và lợi thú của người dân, các " luật sư của luật sư đoàn Quốc Gia", được Quốc Gia trả lương, sẽ  có thái độ nào để bênh vực người yếu thế?

Không lẽ các luật sư " ăn lương Chính Phủ " lại đứng ra tố cáo Chính Phủ? Coi chừng số lương trong tháng tới và coi chừng có được " nhập ngạch, đề cử thăng cấp" hay không ! Con đường " thăng tiến chức nghiệp có thể nằm y tại đó! ".

Bởi đó cuối cùng các vị đã đồng thuận bằng cách tuyên bố " bằng các cơ quan liên hệ sẽ được thiết lập", để tránh việc chính tổ chức Quốc Gia can thiệp trực tiếp vào việc bảo trợ pháp lý cho người yếu thế ( Falzone, Palermo e Cosentino, La Costituzione della Repubblica, 91-92). 

Như trên đã nói, " tổ chức nhân đạo của giới luật sư biện hộ miễn phí cho người nghèo" đã có từ năm 1923, nhưng các trường hợp làm việc tắc trách không hiệu nghiệm, thể thức biện hộ lấy có lầy rồi, được đút lót, giả tạo và lường gạt, không thể làm cho lương tâm ngay chính của những ai muốn đem lại nền Nhân Bản và Dân Chủ thực sự cho đất nước được yên ổn.

Luật sư biện hộ không được trả lương, biện hộ miễn phí cho người nghèo chỉ vì nghề nghiệp bị pháp bắt buộc và vì vinh dự của giới luật sư !

Hơn nữa " tổ chức nhân đạo của giới luật sư "  chỉ bắt buộc các thành viên đứng ra biện hộ trong các phiên xử kiện, người nghèo không có khả năng thù lao để được cố vấn ngoài phiên toà để biết được mình có lý hay không, có thể thắng kiện hay không.

Do đó tập tục miễn phí cho người nghèo chỉ còn là hình thức lấy có lấy rồi, hơn là phương thức thực sự giúp cho người nghèo được hưởng quyền bình đẳng của mình trước pháp luật.

Còn nữa, các thủ tục rắc rối cũng như các tiêu chuẩn phải có để được định chuẩn ai là  "người nghèo " thực sự, được hưởng quy chế bênh vực miễn phí của giới luật sư, làm cho việc được " bênh vực miễn phí " trở thành khó khăn và người nghèo hiện diện ở phiên xử gần như chắc chắn thua kiện đối với phía bên kia có tiền tài, nhà cửa, địa vị ( Capelletti Mauro, Processo ed ideologie, Il Mulino, Bologna, 1969, 547).

Điều đó cắt nghĩa tại sao các vị soạn thảo Hiến Pháp 1947 Ý Quốc không tin tưởng vào " tổ chức nhân đạo của giới luật sư biện hộ miễn phí cho người nghèo" ( assistenza caritativa e munus honorificum della professione forense) ( Capelletti Mauro, id.).

Và đó cũng là  lý do quy trách cho  

" Bổn phận của nền Cộng Hoà Dân Chủ là dẹp bỏ đi những chướng ngại vật về phương diện kinh tế và xã hội, là những chướng ngại trong khi giới hạn thực sự tự do và bình đẳng của người dân..., ", 

bởi lẽ nền Cộng Hoà Dân Chủ được hình thành trên đất nước là Chủ Thể trực tiếp được Hiến Pháp  quy trách để bảo đảm tự do và bình đẳng của người dân, dựa trên nguyên tắc bình đẳng và liên đới hổ tương trong tổ chức cuộc sống cộng đồng của đất nước ( Capelletti Mauro, Processo ed ideologie, id. 547).

Tuy nhiên tuyên bố câu  "các  cơ quan liên hệ sẽ được thiết lập ", các vị soạn thảo Hiến Pháp 1947 Ý Quốc không có ý đứng ra giải quyết, xác định  phương tiện nào  phải có để thực hiện việc bảo trợ pháp lý cho người yếu kém.

Các vị chỉ nêu lên nguyên tắc lý tưởng trong thể chế Cộng Hoà Nhân Bản và  Dân Chủ của đất nước, và để lại nhiệm vụ cho ngành Lập Pháp Thường Vụ ( Quốc Hội) sau nầy, đề thảo ra  pháp luật " de lege ferenda " sẽ xác định thể thức thực hiện " các cơ quan liên hệ sẽ được thiết lập" nêu trên. 

Từ năm 1968 trở đi, nhiều nghị định của Hành Pháp cũng như đạo luật của Quốc Hội được ban hành nhằm giải quyết tình trạng không hiệu quả của " tổ chức nhân đạo của giới luật sư " và  đẩy mạnh việc thực thi điều khoản hiến pháp đang bàn, điều 24 đoạn 3: 

a) thù lao cho luật sư biện hộ và chuyên gia cố vấn cho người nghèo trong các phiên toà,

b) đương sự có quyền chọn luật sư hay chuyên gia tùy ý,

c) đơn giản hoá thủ tục để được hưởng quy chế bảo trợ pháp lý cho người yếu kém (Comoglio Luigi Paolo, La garanzia costituzionale dell'azione, Cedam, Padova, 1970, 359-360). 

Nhưng con đường đi đến thực thi  hoàn hảo điều khoản  đang bàn  ( điều 24, đoạn 3) của Hiến Pháp còn dài và còn nhiều thiếu sót, nhứt là xác định các yếu tố  để chuẩn định ai là "người không có khả năng tài chánh" để được hưởng quy chế, còn không có gì chính xác và dễ tạo bất công.

Điều 24, đoạn 3 Hiến Pháp Ý Quốc đã nêu lên một lý tưởng cao đẹp, nhưng việc thực thi còn bất toàn sau trên 50 năm Hiến Pháp được ban hành.

Chúng tôi nghĩ rằng lý tưởng cao cả trên, có thể được thực hiện khả quan hơn theo gương những gì đã đạt được ở các Quốc Gia Anh Quốc và Hoa Kỳ, theo tổ chức Legal Aid của các Quốc Gia vừa kể ( Jolowicz, in Fundamental Guarantees of the Parties in Civil Litigation, 153):

Hành nghề luật sư là lãnh vực nghề tự do ( thay vì luật sư đoàn quốc gia ăn lương Nhà Nước, làm việc tắc trách).

Nghề luật sư tự do khiến các luật sư hành nghề cạnh tranh nhau, cung ứng cho khách hàng phẩm chất tài biện hộ của mình, tạo được uy tính và thu hút được nhiều khách hàng.

Quốc Gia tạo " các cơ chế liên hệ sẽ được thiết lập" công cộng, có khả năng bảo đảm pháp luật cho người yếu kém, bằng công qủy thù lao tương xứng nghề nghiệp, thù lao tương xứng cho các luật sư biện hộ và cho cả các chuyên gia cố vấn người yếu kém ngoài phiên toà ( trước các phiên toa, để thẩm định khả năng thắng cuộc, nếu định khởi tố hoặc chấp nhận thách thức đơn khởi tố của phía bên kia),

- Thẩm định theo nguyên tắc hợp lý,

- thẩm quyền của toà án liên hệ và hợp lý,

- cũng như đơn giản hóa tiến trình người nghèo khỗ,  được chấp nhận hưởng quyền bảo trợ pháp lý cho người yếu kém của Quốc Gia, sau khi xét thấy có đủ tiêu chuẩn luật định      ( Montesano Luigi e Mazziotti Fabio, Controversie del  lavoro e della sicurezza sociale, Jovene, Napoli, 1974, 276), 

Tổ chức nhân đạo của giới luật sư biện hộ miễn phí cho người nghèo, nếu còn được các luật sư cung ứng, vẫn là một trợ giúp khác để tăng thêm khả năng bảo trợ luật pháp  cho người yếu kém.

 Nhưng không phải là nguyên cớ để Quốc Gia thối thoát bổn phận của mình, được Hiến Pháp quy trách dựa trên nguyên tắc quyền bình đẳng của người dân và lý tưởng  Nhân Bản và Dân Chủ, nền tảng trên đó thể chế và cơ chế Quốc Gia được xây dựng ( Điều 3, đoạn 1 và 2 Hiến Pháp 1947 Ý Quốc).

Thái độ loại bỏ  suông tổ chức nhân đạo của giới luật sư biện hộ miễn phí cho người nghèo và thiết lập  tổ chức bảo trợ pháp lý của Quốc Gia cho họ, không suy tính  định lượng bao nhiêu tốn kém các tiến trình xử kiện và cung cấp vô điều kiện các việc bảo trợ luật pháp không cần cân nhắc hữu lý, sẽ biến lý tưởng cao cả " Bảo Trợ Pháp Lý Cho Người Yếu Kém" của điều 24, đoạn 3 Hiến Pháp 1947  Ý Quốc đang bàn, thành ảo tưởng, lường gạt và vô vọng cho những ai không có khả năng, cần được Hiến Pháp bảo vệ ( Denti Vittorio, Patrocinio dei non abbienti e accesso alla giustizia: problemi e prospettive di riforma, Foro it., 1980, V, 126-136).

Còn nữa, không lập được " quỹ bảo trợ pháp lý cho người yếu kém " và không có luật sư hành nghề tự do, kết quả của các phiên xử chỉ là hậu quả tất nhiên được " Đảng và Nhà Nước " tiền liệu.