Hoằng Danh

1.

Việc mới đây cả hai viện Quốc hội Hoa Kỳ thông qua PNTR cho Việt Nam (và có lẽ đương nhiên Tổng thống Bush sẽ ký thành luật) có thể xem như hồi kết thúc của câu chuyện APEC 2006. Món quà mà ngài Bush dự định mang theo đến Hà Nội vào trung tuần tháng 11 cuối cùng cũng đã có vào một tháng sau đó.

Mức độ hoành tráng của sự kiện ngoại giao có một không hai cho đến lúc này của Việt Nam, truyền thông trong nước đã thả sức mô tả. Mặt trái của nó, những phiền toái và sự “hy sinh” cưỡng bức của người dân, cùng những lượm thượm đáng xấu hổ (mà lẽ ra phải không được có ở tầm mức của một quốc gia hoàn hảo về chính trị, văn hóa, xã hội như Việt Nam) đã được chính những người trong cuộc nói ra trên các blog và forum. Cũng mặt trái đó, hành xử đến độ dã thú đối với dân oan và những người đấu tranh cho dân chủ, đã được truyền thông đối lập và truyền thông nước ngoài nói đến ^[1] . Còn lại đây chỉ là vài… chuyện tếu chính trị mà có lẽ không thể cười được.

2.

Trước ngày APEC diễn ra, người ta nhận thấy dường như phía Việt Nam chạy đua với những hứa hẹn có tính đổi chác.

Thông tin về việc sẽ hoàn tất đàm phán gia nhập WTO với Mỹ và việc sẽ nhanh chóng cấp PNTR.
Vụ thả (với từ mỹ miều “trục xuất”) Đỗ Thành Công.
Vụ chạy nước rút để xử và “trục xuất” Nguyễn Cúc Foshee.
Tin về đợt giảm án bổ sung vào cuối tháng 10 với sự hứa hẹn có Nguyễn Vũ Bình trong đó.

3.

Điều bất ngờ, không thấy trong những hứa hẹn và dự báo, là Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, ngay trước APEC khai diễn, đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước quan tâm đặc biệt về tự do tôn giáo (CPC). Đây là cái mà êkíp ở Nhà trắng dùng để bù cho PNTR hay đã tính toán từ trước?

Không thể phủ nhận rằng ở Việt Nam hiện nay, nhang khói mù mịt ở chùa chiền và những buổi lễ tràn người nơi cửa nhà thờ, nhưng không lẽ tầm nhìn chính trị là chỉ nên nhìn vào cái bề mặt đó thôi?

Tại sao, khi mà điều nên có, là PNTR, chỉ thuần về mặt kinh tế và “tất cả đều thắng”, thì không, nhưng lại có cái mà chỉ chính quyền Việt Nam là thắng, mà là thắng về mặt chính trị, trong khi những người hiện nay tại Nhà trắng, hơn bất kỳ êkíp nào khác, được cho là ủng hộ viên mạnh mẽ nhất cho tự do, dân chủ toàn cầu, mà trước nhất chính là tại các nước cộng sản? Nếu không phải phía sau động thái này là cả một kịch bản hay thỏa thuận chính trị rộng lớn hơn, việc trao quà chính trị thay cho quà kinh tế bị hụt, từ vị thế của Hoa Kỳ, là một chuyện tếu chính trị có thật, phản ánh một sự hời hợt khi nhận thức và đối ứng với hành xử của những người toàn trị Việt Nam.

4.

Có thể nói toàn bộ diễn biến quanh APEC lần này, phía của Bush chỉ đem lại toàn chiến thắng cho Việt Nam. Không phải sao? PNTR nay cũng đã chắc có, WTO chỉ đợi đến tháng sau là chính thức, lại còn thêm không vướng vào CPC nữa. Ngược lại, những mặc cả mà những người trông đợi đổi thay có được là gì, dù chỉ là ở tầm ngắn hạn nhất ở thời điểm vừa qua?

Thả Đỗ Thành Công và Nguyễn Cúc Foshee ư? Đối với công dân Hoa Kỳ, với những lý lẽ và hành xử tư pháp đến độ tự bôi tro trát trấu mặt mình như thế của Việt Nam ^[2] , thả người là việc không tránh khỏi.

Thả Phạm Hồng Sơn ư? Đây chỉ là sự “khoan hồng” theo định kỳ, chỉ theo đúng “chuẩn” của Việt Nam thôi ^[3] , chỉ có điều là họ biết tận dụng để biến cái bình thường thành cái khác thường, để to son trát phấn vào những dịp đặc biệt.

Đương nhiên nói như vậy không có nghĩa là phủ nhận những nỗ lực có hiệu quả từ nhiều phía, mà là để thấy rằng không nên cả tin, để cho nhà cầm quyền Việt Nam đưa vào câu chuyện tiếu lâm chính trị làm trò tiêu khiển cho họ.

5.

Những người đối lập, trước, trong và sau APEC, phải hứng chịu sự bao vây ngặt nghèo nhất, bất chấp mọi mặt về pháp lý, lý lẽ và đạo lý bình thường nhất. Nay vẫn thế. Hành xử thú tính công khai rõ ràng đang hình thành như chuẩn mực trong hành động của giới cầm quyền.

Đối với Nguyễn Vũ Bình, tin rò rỉ bán công khai nào đó đã tung ra rất lâu, về việc nhà dân chủ này sẽ ra chung đợt tháng 9, rồi sau đó là đợt bổ sung vào tháng 10, nhưng rốt cuộc đều không có.

Rõ ràng, dù phải đổi chác, nhà cầm quyền Việt Nam vẫn đứng ở thế thượng phong và giữ trong vòng chi phối toàn trị, không xâm phạm đến bất cứ nguyên tắc bất di bất dịch nào của họ. Chỉ có sự ngây thơ của các giới chức bên ngoài nào đó (có liên quan), của truyền thông và một bộ phận không nhỏ người Việt hải ngoại quan tâm đến chính trị trong nước, là bị điều đó khiến xâm phạm, xúc phạm mà thôi!

Ở đây, với những diễn biến quanh APEC, người muốn “đổi” thì có đổi, nhưng người muốn “chác” thì chỉ có “trác”. Cũng tếu!

6.

Tại sao, dù có những cái đầu chiến lược tầm cỡ toàn cầu, nội các của Bush lại đi “đổi trác” như vậy? Có lẽ, đó là sự ngây thơ chính trị trước một đối tác như chính quyền Việt Nam, do không hiểu hết về cái văn hóa chính trị của họ, mà một đặc điểm của nó là chỉ có sự đánh tráo hay tráo trở chứ không thay đổi hay nhân nhượng thực chất, chừng nào mà bản chất toàn trị còn chưa đi vào quá trình thanh tẩy.

Người ta có thể nói những gì Việt Nam thắng được hôm nay cũng chỉ là nằm trong tiến trình được hoạch định cho tương lai? Có thể đúng, mà cũng có thể đó lại là một chuyện tếu chính trị nữa, một ngây thơ chính trị nữa tặng cho Việt Nam trước kỹ năng điêu luyện trong việc hành xử vô hiệu hóa của họ, như đã thấy. Dân chủ đương nhiên có khi vỗ béo cho chủ nghĩa cộng sản là điều mà giới học giả dân chủ trên thế giới đã và đang phải xét lại!

7.

Chuyện quá sức nực cười, ngay sát nách của Bush là các nhà bất đồng chính kiến hoàn toàn bị giam hãm; điện thoại của họ, từ bàn đến di động đều bị cắt hoặc phá sóng; đầu ngõ nhà họ là các tấm biển không chụp ảnh, người nước ngoài không vãng lai; con trẻ của họ muốn ra ngõ ăn miếng sáng cũng bị làm cho phát khiếp; vợ của họ thì bị hăm bắn bỏ nếu tiếp xúc với người nước ngoài; bản thân họ bị hành hung, mà bạn của họ cũng bị câu thúc… (đó là còn chưa kể ở trong Nam, người thì bị cưỡng bức vào nhà thương điên, người thì bị xích cửa nhà từ phía ngoài, người bị truy đuổi, người phải “làm việc” với công an liên tục); vậy mà ngài Tổng thống lại có thể đăng đàn để APEC nói đến dân chủ tại Thái Lan và Miến Điện (cũng như có lần phía Mỹ kêu gọi Việt Nam can dự nhiều hơn về… tiến trình dân chủ của Miến và vấn đề Bắc Hàn!) trong khi không một lời nào về “nền dân chủ triệu lần hơn tư sản” của Việt Nam, ngoài vài câu chữ thuần túy ngoại giao trong Tuyên bố chung.

Thái Lan, dù vừa có đảo chính, không phải là dân chủ hơn Việt Nam cả trăm lần sao? Miến Điện, dù nay phe độc tài quân sự nắm quyền, nhưng không phải cũng đã từng gấp chục lần dân chủ hơn Việt Nam khi họ có phe đối lập mạnh và từng tổng tuyển cử tự do sao?

8.

Nghe dư luận Việt Nam kháo rằng những gì diễn ra với phái đoàn Mỹ giống như là sự tiếp đón giữa người nhà với nhau. Việt Nam hẳn rất tự hào về một APEC mà dân tộc này tỏ rõ với thế giới về sự đồng thuận và hiếu khách đến không tưởng: không có lấy một bóng người giương biểu ngữ phản đối bất kỳ ai, từ chủ đến khách (điều mà không bao giờ không diễn ra ở bất kỳ hội họp lớn nhỏ nào, ở bất cứ đâu, trừ những nuớc cộng sản cuối cùng còn sót lại); thay vào, chỉ có rợp cờ hoa và nụ cười!

Chuyện tếu ở đây là ngài Tổng thống, trong khi không mở miệng lấy một lời để khen tặng khoảnh khắc bình yên ngàn vàng, có thể nói không bao giờ lặp lại đó, trong thời gian tại vị của mình, mà tự dưng thốt ra câu nói, đại để rằng biểu tình chống ông (ở Indonesia) là biểu hiện của sự trưởng thành dân chủ. Woh, cái gì lạ vậy, vừa rời khỏi đất chủ nhà APEC bình yên và hiếu khách mà lại đi cổ vũ cái chuyện thiếu bình yên và thiếu hiếu khách ngay (điều mà trước nay các nguyên thủ cũng chẳng cần phát biểu làm gì, vì nó hoàn toàn bình thường), chẳng khác nào tát nước vào mặt những người hiếu khách là “mấy người không có dân chủ” à?

9.

Cũng cái sự nói của Tổng thống, người ta chắc đã phì cười như gặp phải chuyện tiếu lâm khi tự dưng ông đem chuyện chẳng dính dáng gì đến APEC hay ngoại giao, chính trị… của người khác ra nói, long trọng và chính thức, trước bàn dân thiên hạ, rằng ngài Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng của chúng ta có các con đang du học ở Mỹ, trong đó một cháu đã kết hôn với một người Mỹ gốc Việt! (phải dừng lại ôm bụng cười đây…).

Đây không phải là chuyện ngài Tổng thống buông lời “gà tồ”, cần nhìn vào những diễn biến xung quanh để xem những khả năng có thể của việc này là gì.

10.

Có nhiều nhận định cho rằng Việt Nam đang đu dây giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Đây là điều có thể. Mà nó cũng phản ánh hai khuynh hướng khả dĩ, hiện chưa phân thắng bại rõ rệt trong giới cầm quyền Việt Nam: thân Tây phương hay thân Trung Quốc. Thực tế thì phe thân Trung Quốc không phải là vì… thân Trung Quốc (người Việt từ ngàn xưa đến nay đều không có xu hướng xem phương bắc như người bạn tối hậu, người Việt hiện đại và hiện thời lại càng có khuynh hướng nhìn về phía Tây) mà đơn giản xem đó là chỗ dựa quốc tế cho nền toàn trị, hoặc đơn giản hơn nữa, cho sự “ổn định chính trị” trong thời gian mình nắm quyền.

Trước APEC không lâu, đã có những chuyến công du của lãnh đạo Việt Nam sang Trung Quốc. Còn ngay trước khi APEC chính thức khai mạc thì phái đoàn của Hồ Cẩm Đào đã sang Việt Nam từ sớm, và theo đó là những đón rước linh đình và hoạt động hoành tráng, thấm đẫm tình anh em, khiến có cảm giác ngọn gió chính trị đã có hướng thổi ít nhiều cố định. Phái đoàn của George W. Bush đến sau, trong bối cảnh quà cáp và vị thế đều có phần sút giảm, dường như trở nên lép vế. Thế nhưng cái sự “người nhà”, quan hệ “sui gia” mà Tổng thống Bush hoan hỉ loan báo dường như đã làm một sự cân bằng, thậm chí có phần làm lệch cán cân so với cái quan hệ anh em thường tình kia.

11.

Có đúng cái sự “trực ngôn” của ngài Bush là để ngầm loan báo về một quan hệ mật thiết đã được thiết lập giữa Washington với Hà Nội, hay giữa cá nhân các lãnh đạo hay không, không ai biết ngoài ngài Bush và ngài Dũng; nhưng có một điều ai cũng có thể thấy được khi xem lại đoạn phim ngài Dũng đón ngài Bush tại Phủ Thủ tướng: cái bắt tay chủ động siết thật chặt và giữ lại lâu đến bất thường của Thủ tướng tương phản với Tổng thống ^[4] .

Có phải đòn miệng của Tổng thống là để ngầm đáp lại các chiêu liên hoàn của Chủ tịch phương bắc trước đó hay không, chẳng ai rõ ngoài người đã tung đòn; nhưng có điều ai cũng có thể biết là truyền thông trong nước, sau khi tập trung cho phái đoàn của Trung Quốc lúc ban đầu, thì sau đó thái độ lại có sự mờ nhạt hơn so với hoạt động của đoàn Hoa Kỳ, dù đoàn Trung Quốc vẫn hoạt động trong thời gian APEC.

Và có chuyện góp phần cùng Việt Nam trong việc bạch hóa thu nhập và quan hệ thân nhân của lãnh đạo hay không, qua lời công bố của Tổng thống, không ai có thể đoan chắc ngoài chính ông; nhưng có điều ai cũng đoán được là với những thông tin như vậy, các phe phái trong bộ sậu ở cấp cao nhất của Việt Nam sẽ có dịp để “nói chuyện phải trái” với nhau đằng sau vẻ ngoài hoàn toàn đoàn kết nhất trí.

Dù chuyện “gà tồ” này thực tế là gì đi nữa, nó vẫn đương nhiên không phải là vô cớ, và trở thành cái chiêu lạ trong ngoại giao: tiếu lâm làm nên động thái chính trị.

12.

Ngay sau APEC người ta lập tức chú ý đến Chỉ thị số 37 của Chính phủ về báo chí, gắn với tên của Thủ tướng Dũng. Không khỏi ngạc nhiên khi có những tờ báo chạy tít đại loại là: “Truyền đạt ý kiến của Ban Bí thư, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định không cho phép…”. Tại sao việc của Ban bí thư mà Tổng Bí thư hay Thường trực Ban Bí thư không làm mà để cho Thủ tướng làm? Tại sao việc báo chí không để cho Bộ Văn hóa Thông tin làm mà Thủ tướng đích thân phải làm? Kiểu tít như vừa rồi là để nói rằng Thủ tướng chỉ là người phải nói lại, hay để khẳng định quyền uy của Thủ tướng trong Ban Bí thư? Tại sao ngay thời điểm vừa kết thúc APEC?

Có thể có nhiều khả năng, tuy nhiên một khả năng có thể là xâu kết với chuyện “gà tồ” của Tổng thống Bush. Phải chăng Thủ tướng Dũng phải làm chuyện vượt cấp về mặt Đảng, hạ cấp về mặt chính quyền như vậy, như là cơ hội cấp thời để chứng minh với mọi phe trong Đảng và nhà nước, rằng mình vẫn là “người con trung thành của dân tộc” dù có cả ba con đi tiếp thu văn minh Mỹ và lập gia đình với người Mỹ để Mỹ hóa và tính “nước hậu”? Và phải chăng ông muốn tái khẳng định quyền lực thật sự của mình khi đã bắt đầu nổi lên những xì xào sau câu chuyện của các cháu như thế?

Tất cả những câu hỏi như vậy thật khó mà trả lời với những người chỉ biết đứng ngoài nhìn vào sự kiện như chúng ta đây. Thôi đành xem nó cũng là những câu hỏi tếu vậy!

13.

Vẫn còn một chuyện tếu nữa vào lúc hậu APEC này: một Đại sứ Mỹ tại Việt Nam thời cộng sản lần đầu tiên công khai ủng hộ (chứ chưa phải hậu thuẫn) cho những người đối lập và kêu gọi Đảng Cộng sản Việt Nam cởi mở hơn về chính trị. Ông Michael Marine mạnh miệng như thế vào ngày 13.12 tại Hà Nội, ngay sau khi PNTR được thông qua.

Báo chí Việt Nam đưa tin hoan hỉ về các ý kiến của Đại sứ quanh triển vọng của Việt Nam và quan hệ Việt - Mỹ, tuyệt nhiên không nhắc gì đến những nhận định chính trị của ông. Cái đó gọi là tự do báo chí, là bảo đảm quyền được thông tin của người dân mà Đảng và nhà nước ta xác quyết 1000% (một ngàn, không viết lộn) là có tự do, là bảo đảm mọi quyền của công dân: thật chuyện tếu chỉ có ở Việt Nam và các nước cộng sản còn lại!

© 2006 talawas

^[1]Cùng với nhiều trang khác, http://www.doi- thoai.com, http://www.danchimv iet.com, http://www.thtndc. net... thường xuyên cập nhật tình hình và tiếng nói của những người đối lập. Bạn đọc trong nước bị tường lửa, vào Google hay Yahoo tìm kiếm với từ khóa là “vượt tường lửa”, hoặc có thể hỏi về cách thức này ở ngay chính người nhà hay người quen ở độ tuổi thanh thiếu niên, là những người vẫn thường xuyên tiếp xúc với internet.
^[2]Đỗ Thành Công là “kẻ” định khủng bố Tổng lãnh sự Hoa Kỳ tại Sài Gòn, lại rất vui mừng và được chào đón khi về lại đất Mỹ. Còn với Nguyễn Cúc Foshee thì giam cầm đã 12 tháng trời vẫn không có bất kỳ một hành động tư pháp nào, cho dù chỉ là công bố việc bắt giữ, để cho thấy tính chính đáng tư pháp của mình, là điều không thể chấp nhận được trong đời sống văn minh ngày nay, đặc biệt khi có liên hệ với các nước dân chủ.
^[3]Đối chiếu với Nguyễn Vũ Bình ta sẽ thấy ngay điều này. Cho đến tháng 10 vừa qua, Bình chưa ở tù đến 2/3 mức án (7 năm, bị bắt ngày 25.9.2002). Cùng với sự kiên cường của anh, đây chính do lý do “chính thức” vì sao Bình vẫn còn bị cảnh lao tù.
^[4]Người viết bài này sẽ thừa nhận mình bị hố nếu động tác của Thủ tướng Dũng đơn giản chỉ là ngài hơi quá lố khi thực hành bài học ngoại giao hình thể, là nắn gân và giành thế thượng phong so với đối thủ ngay bằng cái bắt tay.