Dân quyền

Dân quyền, Nhân quyền và Xã hội dân sự

Công cuộc tranh đấu cho phẩm giá và quyền con người là một cuộc tranh đấu liên tục, sôi nổi và không hề khoan nhượng như đã diễn ra khắp nơi trên thế giới, đặc biệt trong vòng 40-50 năm gần đây. Đáng kể nhất là cuộc tranh đấu cho dân quyền của người da đen ở Mỹ với biểu tượng lẫy lừng là mục sư Luther King, ở Nam phi với Nelson Mandela. Tiếp theo, kể từ khi có hiệp ước Helsiki năm 1975 thi phong trào tranh đấu cho nhân quyền đã bùng nổ ở nhiều nơi, đặc biệt là ở Đông âu, Liên xô và Châu Mỹ La tinh. Và kết cục đã đưa đến sự sụp đổ của hệ thống Xã hội chủ nghĩa ở toàn Đông Âu và ở cả Liên xô, vốn được người Cộng Sản ca tụng là "thành trì của xã hội chủ nghĩa". Và kể từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, chiến tranh lạnh đã kết thúc và cục diện của thế giới đang bước sang một trang sử mới với nhiều phấn khởi cho toàn thể nhân loại ở thế kỷ XXI ngày nay.

Nói chung thì trong suốt thế kỷ XX, đặc biệt là kể từ sau khi thế chiến thứ 2 chấm dứt vào năm 1945 thì công cuộc giải phóng dân tộc thoát khỏi ách nô lệ thuộc địa về cơ bản đã hoàn thành trên khắp thế giới vào đầu thập niên 1960. Tiếp theo là cuộc tranh đấu chống kỳ thị chủng tộc ở ngay nước Mỹ và đặc biệt ở Nam Phi với thắng lợi dứt khoát vào thập niên 70-80. Rồi sau cùng là sự giải phóng khỏi chế độ cộng sản ở Đông Âu, và cả toàn thể Liên Xô vào đầu thập niên 90.

Những thắng lợi mặc dù rất to lớn đó, thực ra mới chỉ là một giai đoạn phá đổ nền chuyên chế áp bức vốn được áp đặt trên con người, nhân danh những ý thức hệ lac hậu, lỗi thời như là "sứ mệnh khai hóa" của phương tây đồi với các dân tộc kém phát triển ở Á Châu, Phi Châu, "sứ mệnh tranh đấu giai cấp để dành thắng lợi cho giai cấp vô sản, được củng cố bởi nền chuyên chính vô sản" của hệ thống xã hội chủ nghĩa do Liên xô lãnh đạo...
Vấn đề còn lại là làm sao xây dựng được một quốc gia để cho mọi công dân đều được ấm no, hạnh phúc thực sự, trong đó phẩm giá và quyền con người được bảo đảm tôn trọng, mỗi người được tự do sinh sống, với những lựa chọn chính đáng riêng tư của mình. Đây chính là trách nhiệm của mọi người, đặc biệt là của tầng lớp sĩ phu ưu tú của đất nước, trong công cuộc kiên trì xây dựng một xã hội dân sư, với khả năng kiềm hãm được sự khống chế của quyền lực nhà nước, vốn thường bị cám dỗ đi đến độc tôn, lạm quyền và lại hay cấu kết với giới tài phiệt để áp chế, bóc lột đa số người dân thấp cổ bé miệng.

Như ta đã biết, xã hội dân sự là một thành tố của cái không gian xã hội (social space) được biểu thị bằng:

- Khu vực nhà nước (the state)
- Khu vực thị trường (the market place)
- Xã hội dân sự (the civil society)

Trên nguyên tắc thì trong một xã hội lý tưởng, cả ba khu vực này đều tương tác, hỗ trợ, bổ túc lẫn nhau để phục vụ con người sao cho tất cả đều được sinh sống an vui, trong một cộng đồng xã hội được tổ chức ổn định, điều hòa, thuận thảo với nhau. Ở nơi đó con người đối xử với nhau bằng sự tử tế, lễ độ, văn minh, lịch sự và dứt khoát không còn cái cảnh con người khinh chê, hận thù và hà hiếp lẫn nhau, không còn có chuyện kể có quyền thế "cả vú lấp miệng hũ" đối với người dân thân cô, thế cô nữa.

Nhưng trong thực tế hàng ngày, thì luôn luôn có sự áp đảo của giới có quyền và có tiền đối với "đa số thầm lặng", là khối lượng đông đảo quần chúng nạn nhân vốn không mấy khi được tổ chức chặt chẽ với lãnh đạo tài ba, hấu đối phó với tầng lớp thống trị thường luôn lấy bạo lực ra mà trấn áp người dám cưỡng lại quyền của kẻ ỷ thế có sức mạnh để bóc lột đè nén kẻ yếu đuối, không biết nưong tựa vào đâu.

Xã hội dân sự bao gồm: (1) Mọi tổ chức phi chính phủ, (NGO: non-governmental Organizations), (2) mọi nhóm người gắn bó với nhau để theo đuổi một mục đích xã hội, văn hóa, thể thao hay tâm linh tôn giáo. (3) Mọi tổ chức ở cộng đồng địa phương nhằm cải thiện môi trường sinh hoạt của mình trong một quốc gia thực sự từ do, dân chủ thì người dân được khích lệ đứng ra thiết lập những tổ chức, những nhóm sinh hoạt muôn màu muon vẻ, như trong một vườn hoa tranh nhau đua nở, tao thành một xã hội phong phú, đa dạng và lành mạnh tử tế. Và chính đây là hạ tầng cơ sở, nơi các cộng đồng địa phương được tư do phát huy sáng kiến xây dựng cụ thể và tích cực của mình, để chăm sóc cho mọi thành viên về các mặt công ăn việc làm, về bảo hiểm y tế, về môi sinh lành mạnh, về sinh hoạt giải trí, văn hóa thể thao, về săn sóc người già yếu, chăm lo đúng mức cho phụ nữ và trẻ em... Phải củng cố các cộng đồng địa phương như vậy mới xứng đáng là đã "phát huy quyền làm chủ của quần chúng nhân dân", bắt đầu ngay từ đơn vị cơ bản nhất của xã hội mới, các xóm làng, các khu phố, nhất là nơi các con hẻm tối tăm chật hẹp của các thành phố mà thường có mức độ phạm pháp rất cao. Cụ thể hóa chuyện xây dựng xã hội dân sự bằng phương sách "phát triển cộng đồng" (Community development) chính là vừa đem lại sự cải thiện vật chất của môi trường sống ở mỗi địa phương, vừa gầy dựng được tình nghĩa gắn bó thân mật giữa mọi người trong xóm làng, thông qua những việc làm cụ thể thiết thực, tương thân, tương trợ lẫn nhau, cùng nắm tay nhau thực hiện những dự phông tươi đẹp của mộr cộng đồng địa phương cơ sở, của mọi người và của mỗi người.

Riêng đối với quê hương đất nước Việt nam chúng ta thì kinh nghiệm tranh đấu thắng lợi của các nước Đông âu là một bài học thất quí báu, bởi lẽ nó tạo cho chúng ta một sự hào hứng, phấn khởi trước một viễn tượng sáng sủa tốt đẹp của một dân tộc biết gắn bó, liên kết với nhau bằng tình người, bằng truyền thống nhân ái của cha ông ta ngày xưa vốn thường dạy là "Đem đại nghĩa thắng hung tàn", "lấy chí nhân thay cường bạo".

Giai đoạn phá đổ nền độc tài đã hoàn tất ở Đông Âu. Rồi giai đoạn phục hồi và củng cố xã hội dân sự ở Đông Âu cũng đang được tiến hành 15 năm nay. Tuy còn nhièu chập choạng, lần mò vấp ngã nhưng cho đến nay sự tiến bộ về tự do hóa, dân chủ hóa ở Đong Âu đã có được những thành quả tích cực, dứt khoát. Và quá trình tốt đẹp này nhất định là không thể đảo ngược được, để trở về với chế độ cộng sản độc tài chuyên chế hủ lậu như xưa nữa.
Đó là một tia nắng tươi đẹp cho tương lai dân tộc Việt nam chúng ta vậy.

Đoàn Thanh Liêm.