Khai bút đầu xuân

Xuân đến trao nhau niểm hy vọng

Vẫn lòng son sắt, chí hăng say

Hàm Tân 1994-95

Lòng yêu thương trong xã hội dân sự

Đoàn Thanh Liêm

Cuộc sống con người tại thế được diễn ra trong cái không gian xã hội được biểu thị bằng ba khu vực:

- Khu vực nhà nước

- Khu vực thị trường

- Xã hội dân sự

Cả ba khu vực này, bổ túc, tương tác với nhau, nhằm tạo dựng một cuộc sống trật tự, hài hòa, thịnh vượng và nhân ái cho mỗi cá nhân cũng như cho tập thể xã hội. Đó là nói về phương diện nguyên tắc, lý tưởng. Nhưng trong thực tế hàng ngày, thì phần đông dân chúng là nạn nhân của những áp bức, bóc lột do sự cấu kết của tầng lớp thống trị (kẻ nắm giữ quyền hành trong tổ chức nhà nước) với kẻ có tiền (trong giới tài phiệt ở khu vực thị trường kinh tế) khiến gây ra bao nỗi thống khổ, lầm than cơ cực cho đa số thầm lặng là quần chúng nhân dân thấp cổ bé miệng, thân cô, thế cô.

Như ta đã biết, tổ chức nhà nước được điều hành thông qua sự cưỡng chế (coercion), bắt buộc người dân phải đóng góp tài lực, vật lực vào ngân sách quốc gia do cơ quan thuế vụ đảm trách (như IRS: Internal Revenue Service của Mỹ). Rồi đến sự dòm ngó của cảnh sát công an (như FBI: Federal Bureau of Investigation ở Mỹ). Rồi đến tòa án để truy tố, buộc tội những người vi phạm luật pháp.... Trong một chế độ độc tài chuyên chế, thì nhà nước toàn năng, toàn quyền thâu tóm mọi quyền lực trong tay, để tha hồ mà tác oai, tác quái trên đầu trên cổ của thần dân dưới những chiêu bài, nhãn hiệu này nọ, với đủ kiểu mị dân, giả hình, dối trá, lừa lọc.

Còn trong khu vực thị trường kinh tế do giới kinh doanh điều hành, thì động cơ thúc đẩy họ ngày đêm hoạt động đó là do “lợi nhuận cá nhân” (self interest), lòng ích kỷ tham lam (greed). Thường thì giới tư bản “cá mập” rất khôn khéo giảo hoạt, họ cấu kết với quyền lực trong guồng máy nhà nước để mưu lợi cho cả hai bên của kẻ có tiền vốn nhiều mưu lược và của ke có tiền cũng lại hay tham lam, ưa thích sống giàu sang phú quý hoặc dùng tiền bạc để mua chuộc, củng cố địa vị quyền hành cho cá nhân hay cho tập đoàn của mình.

Sự cấu kết giữa hai quyền lực của guồng máy nhà nước với thế lực tiền bạc của khu vực thị trường đã lên đến mức cao độ tuyệt chiêu trong các chế độc tài toàn trị (totalitarian dictatorship), như trong chế độ phát xít, chế độ cộng sản. Và như ta đã thấy trong suốt thế kỷ XX vừa qua, các chế độ độc tài chuyên chế đã gây ra không biết bao nhiêu tội ác, bao nhiêu cuộc chiến tranh, nạn đói khổ, nạn tiêu diệt hàng chục triệu người nơi các trại tập trung, các trại tù đày...

Và xuyên qua những tai họa triền miên do chính con người gây ra (man made disaster), một số các bậc thức giả và các nhà hoạt động tôn giáo đã tìm cách liên kết với nhau trong các cuộc tranh đấu chống lại cuộc thi đua võ trang làm đe dọa nền hòa bình thế giới, chống lại nạn kỳ thị chủng tộc, chống lại nạn buôn người (human trafficking)... Mặt khác giới Đại Học cũng như các tổ chức tôn giáo đã sát cánh với nhau trong công cuộc phục hồi và phát triển xã hội dân sự, nhằm bảo vệ phẩm giá và quyền con người, chống lai sự áp chế bóc lột do các guồng máy nhà nước cấu kết với giới tài phiệt, tư bản cá mập gây ra đối với đa số quần chúng nhân dân thầm lặng, không thể tự bảo vệ cho mình được.

Cái đặc điểm của phong trào xây dựng đang diễn ra trên thế giới trong 40-50 năm qua, chính là phương thức tranh đấu bất bạo động (non-violent strungle) mà tiêu biểu lẫy lừng là thánh Gandhi ở Ấn Độ, Mục sư Luther King ở Mỹ, Luật sư Nelson Mandela ở Nam Phi. Một khuôn mặt nổi danh khác là Mẹ Teresa ở Calcutla. Vị nữ tu đơn sơ, mộc mạc nhỏ bé này là hiện thân của lòng từ bi trắc ẩn đối với các đồng loại bị xã hội khinh chê, ruồng bỏ ở tiểu lục địa Ấn Độ. Và bà đã hiến thân suốt cuộc đời của mình cho những người bất hạnh đó. Và cho đến hôm nay, 10 năm sau ngày bà từ giã cõi thế này, mẹ Teresa vẫn là biểu tượng của lòng yêu thương tuyệt vời đối với người cùng khổ trên thế giới. Teresa chính là một chiến sĩ gương mẫu trong cuộc tranh đấu cam go để xây dựng xã hội dân sự bằng tình người, bằng lòng nhân ái bao la, bằng sự hy sinh liên lỉ, quên mình đi để mà chăm lo hạnh phúc của người khác đang bị đày đọa, khinh chê ruồng bỏ trong xã hội xung quanh mình.

Xã hội Dân sự bắt đầu được xây dựng nơi mỗi cộng đồng sinh hoạt nhỏ bé trong xóm làng, trong các khu ổ chuột, nơi các ngõ hẻm chật chội giữa lòng những đô thị lớn, nơi các khu phố nhớp nhúa dơ bẩn, mà thường có mức độ phạm pháp rất cao. Xây dựng xã hội dân sự trong môi trường phức tạp đen tối như vậy, đòi hỏi một sự dấn thân tuyệt đối của những người tự nguyện, để hàn gắn lại những rạn nứt, đổ vỡ đã xảy ra lâu ngày trong cộng đồng, khiến cho sự thù hằn, giận dữ vẫn còn âm ỉ nơi tâm hồn của các thành viên. Ta không ngạc nhiên khi thấy cái khẩu hiệu “Hận thù giai cấp” mà người Cộng sản thường rêu rao đề khích động quần chúng trong các cuộc đấu tố thời kỳ “cải cách ruộng đất” hồi 50-60 năm trước đã lôi cuốn không ít số người tham gia, nhập cuộc với họ trong cuộc phiêu lưu “cách mạng tàn bạo, đẫm máu” chưa từng thấy trong lịch sử 4000 năm của Đất nước Việt Nam chúng ta.

Nữa thế kỷ sau, những cuộc “phát động hận thù, lấy oán trả oán” như trong chiến dịch cải cách ruộng đất ở Việt Nam, ở Trung Quốc noi theo gương của chế độ Stalinit ở Liên xô, dân tộc chúng ta đã rút ra được một bài học, đó là phải trở về với cái truyền thống nhân ái xưa của ông cha chúng ta. Đó là phải “Đem đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo”, “lấy đức báo oán, oán ấy tiêu tan”....

Chế độ độc tài chuyên chế toàn trị đã tiêu diệt tận gốc rễ tầng lớp sĩ phu hào kiệt trên đất nước vốn có 4000 năm văn hiến. Nay trong giai đoạn phục hồi, xây dựng lại đất nước, sau trên 60 năm hủy loại tan hoang cái xã tắc qui mô truyền thống đó, ta phải thật lòng nhân hậu, bao dung, xóa bỏ mọi hận thù, mặc cảm hiềm khích của mỗi cá nhân, cũng như của cộng đồng xã hội.

Những người chuẩn bị tái kiến thiết đất nước thời kỳ hậu cộng sản cần phải có tấm lòng “lượng cả bao dung” rất mực đó.

Costa Mesa, đầu Xuân Đinh Hợi

Đoàn Thanh Liêm