Phát Triển Bền Vững 
 

Trần Khải 
 

Điều chúng ta vẫn mong múôn là kinh tế quê nhà có thể kịp tăng tốc để tạo việc làm cho ngừơi dân, và thúc đẩy thêm các sinh hoạt bên ngòai lĩnh vực nhét cho đầy bao tử - nghĩa là các sinh hoạt trí thức hơn, và các nhu cầu nhân bản hơn, văn hóa hơn ngòai cơm gạo, thí dụ như tự do dân chủ, như quyền bầu cử ứng cử…Nói theo kiểu thời thượng của các thầy bàn sân golf quốc tế: đất nước cần xây dựng giai cấp trung lưu để đòi hỏi và thiết lập các định chế dân chủ. Nhưng cũng phải tiên liệu, rằng cũng y hệt như mọi chuyện trên đời này, kinh tế Việt Nam trong khi hiện đang tăng tốc, thì cũng thấy có nhiều u ám đáng lo ngại. 
 
Nghĩa là, nhu cầu thì cần một nền kinh tế được phát triển bền vững. Nhưng thực tế, Việt Nam mình vẫn nằm trong một vòng xóay quốc tế, và mang cả các cản trở nội tại, và do vậy vẫn có những khu vực dao động. Đó là chưa nói tới chuyện cố ý phá hoại kinh tế: chính mình hại mình, chính mình tàn phá rừng dân mình, và chính mình đổ ngập hóa chất các con sông ở quê nhà... và rồi thế hệ tương lai không biết sẽ bắt đền ai, không lẽ lại kiện tụng chuyện hóa chất da cam.  
 
Nhìn về mặt lạc quan, thực sự VN vẫn làm nhiều lân bang lo ngại (hiển nhiên, không có anh Cả Đỏ trong danh sách giang hồ kiêng nể này). Và điều này có làm cho tự ái dân tộc chúng ta được vuốt ve chút xíu, nhưng cũng có cơ nguy làm mất cảnh giác. 
 
Thí dụ, báo Bangkok Post hôm 10-8-2006 có bài "Local firms feel heat from China, Vietnam" (Các Hãng Địa Phương Bị Sức Ép Từ Trung Quốc, Việt Nam) của phóng viên Aranee Jaiimsin, ghi nhận rằng các xưởng đồ gỗ gia dụng Thái Lan đã mất 50% thị phần của họ tại các thị trường Mỹ và Nhật về cho các hãng đối thủ Trung Quốc và VN. Một yếu tố chính như thế vì giá gỗ cao su tăng vọt - đây là nguyên liệu chính cho các hãng đồ gỗ Thái. 
 
Theo báo này, giá gỗ cao su tăng 35% để tới 310 baht/cubic foot, trong khi hồi đầu năm chỉ là 230 baht. Thế là trong 6 tháng đầu năm 2006, khỏang 50% thị phần của đồ gỗ gia dụng Thái Lan tại Mỹ và Nhật, 2 thị trừơng xuất cảng lớn nhất, bị mất về tay các hãng đồ gỗ TQ và VN, theo lời ông Wanthana Jaroennawarat, chủ tịch Hội Kỹ Nghệ Đồ Gỗ Gia Dụng Thái Lan (TFIA). 
 
Có nghĩa là, một bài học trong kinh tế thị trừơng: giá hàng rẻ sẽ chiếm thị trừơng. Đồ Việt rẻ hơn đồ Thái. 
 
Bài học này còn được ghi nhận ở một lĩnh vực khác, theo trang tin kỹ nghệ Supply Chain Digest ngày 9-8-2006, bản tin "Is Rise in Chinese Costs Causing Slide in Foreign Manufacturing Investment?" (Có Phải Phí Tổn Ở TQ Tăng Đã Làm Tụt Giảm Đầu Tư Sản Xuất Từ Nứơc Ngòai?), cho thấy sau nhiều năm tăng tốc phát triển, đầu tư trực tiếp từ nứơc ngòai tại Trung Quốc đã chậm lại thê thảm. 
 
Vấn đề tóm gọn, rằng chi phí về tiền đất và tiền lương thợ tăng vọt ở Trung Quốc đã làm anh khổng lồ này mất ưu thế. Do vậy, Việt Nam, Mã Lai và các nứơc lương rẻ, chi phí thấp đã tăng vọt sức thu hút. 
 
Đầu tư trực tiếp từ nứơc ngòai tại Trung Quốc lên đỉnh cao khỏang 60 tỉ đô trong năm 2004, và 2005 cũng thế, theo thống kê nhà nứơc TQ, vậy mà tính tới tháng 6 năm 2006, chỉ mới nhận có 23 tỉ đô. Nghĩa là, đồng tiền này đã thấy lạnh cẳng từ xa ngàn dặm, mặc dù chủ tịch Hồ Cẩm Đào liên tục đi thăm các nứơc năm nay và ký nhiều hợp tác qúôc tế. Con số đó tính tất cả đầu tư từ tòan bộ các hãng ngọai qúôc, đặc biệt giảm nhiều là từ các nứơc Châu Á như Nhật, Đài Loan và Nam Hàn. Còn các hãng Mỹ đã liên tục giảm đầu tư vào TQ từng năm kể từ 2003 rồi. 
 
Vấn đề trở lại rất căn bản: kinh tế thị trừơng đòi hỏi hàng tốt, giá rẻ mới cạnh tranh nổi với người. 
 
Bài phân tích này còn kể rằng báo Wall Street Journal còn ghi về một công ty Đài Loan về sản xuất thực phẩm chế biến đã dọn xưởng từ Trung Quốc sang Việt Nam để được tiết kiệm chi phí tới 35%. Nghĩa là, thợ Việt rẻ hơn thợ Tàu. 
 
Nhưng một yếu tố khác cũng ảnh hưởng tới hiện tựơng đó: nhiều công ty muốn phân tán các nguồn cung cấp hàng, đơn giản vì nếu dựa hòan tòan vào TQ thì có thể gặp cơ nguy. Nghĩa là khi chiến tranh, hay có trường hợp căng thẳng, hay khi cả một vùng đặt cơ xưởng bị bão lụt nhiều tháng, thế là nguồn cung liền bị gián đọan. 
 
Thực tế, bài tóan kinh tế nào cũng có nhiều biến số bất ngờ. Như trường hợp Việt Nam mới mấy ngày qua đã phải tăng giá xăng thêm 1.000 đồng/lít, tăng giá dầu thêm 600 đồng/lít tất nhiên là sẽ đẩy vật giá toàn quốc lên cao theo dây chuyền, và cũng có thể có ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng kinh tế… vì tòan bộ chi phí vận tải, xe cộ, tàu bè, phi cơ đều phải tăng giá. Nhưng tăng giá dầu là chuyện chung tòan cầu, thì phải chịu. 
 
Còn một thực tế khác, nền kinh tế VN rất là khác thường, nghĩa là có những yếu tố không giống ai, và có thể làm các tiên đóan khó chính xác. Không chỉ là chuyện các cán bộ đòi tiền phong bì, hay rút ruột công trình… mà còn là chuyện không ai hiểu. 
 
Thí dụ, như một trong các bí ẩn đã giải thích được lý do vì sao thị trừơng bất động sản VN trong 3 năm nay trì trệ: bản khảo sát mới đây của Mercer, công ty tham vấn nhân dụng Hoa Kỳ, cho thấy rằng Hà Nội đứng hạng thứ 29 trong 144 thành phố toàn cầu về mặt chi phí đời sống đắt đỏ (cost of living), đứng áp sau lưng Berlin và trên nhiều thành phố lớn khác như Taipei, Guangzhou, Chicago và San Francisco.  
 
Đắt đỏ quá. Như thế thì đồng lương của người dân nghèo làm sao mà sống? Cán bộ là phải tham nhũng mới nuôi được vợ con, bi thảm là thế...  
 
Chưa hết, Karl D. John, tổng quản trị của công ty The TCK Group (tckgroup.org), một công ty tham vấn đầu tư tại VN, phân tích rằng nếu tình hình nổ bong bóng ngành bất động sản tại VN, thì sẽ là cú nổ thê thảm cho ngành ngân hàng VN: khỏang 18% tổng số các khoản nợ ngân hàng là đổ vào đầu tư liên hệ tới bất động sản. Thế là mới đây, các ngân hàng đã ngừng cho vay tiền đối với các khỏan đầu tư địa ốc mới. 
 
Vào cuối năm 2005, các giao dịch bất động sản thấp 70% hơn là thời trứơc khi luật nhà đất có hiệu lực (luật mới về nhà đất là thông qua năm 2004, về quyền sử dụng đất). 
 
Giữa dân Việt với nhau, điều chúng ta thắc mắc nơi đây là tại sao các mua bán địa ốc tăng ào ạt, và giá đất cũng tăng ào ạt liền mấy năm, vậy mà sau khi luật nhà đất hiệu lực thì sụt giảm liền 70% lượng mua bán? Phải chăng tất cả các màn buôn bán trứơc khi ra luật là do các cán bộ biết trứơc thông tin, nên đã bơm tiền ra mua nhà đất giá rẻ vào lúc các giao dịch này chưa tăng giá và đã tạo nên cơn sốt giả tạo?  
 
Thực sự, nếu nhìn từ thời điểm năm 2005 thì kinh tế VN lạc quan hơn bây giờ nhiều, về sức tăng. Như bản phân tích từ năm 2005 của Jephraim P. Gundzik viết: "Xuất cảng VN tăng 32% năm 2004. Mức tăng xuất cảng dẫn đầu là dầu thô, may mặc và hàng dệt, và giày, đều tăng thứ tự 48%, 17% và 15%. Tổng cộng, các mặt hàng này chiếm 48% của tổng xuất cảng năm 2004." 
 
Nghĩa là trong quá khứ, đầy những con số đẹp mắt. Điều hết sức bi thảm luôn luôn kèm bên các đỉnh cao, là sau đó phải tụt giảm. Vì không nền kinh tế nào tăng liên tục như thế nổi. Lý do tăng ào ạt như thế chỉ là vì các ngành này trứơc đó đã bị kềm hãm bởi các yếu tố nào đó, và khi gỡ rào được thì liền tăng -- nhưng đó là yếu tố một lần xảy ra (one-time factor). Nhưng sang năm sau là thôi chứ, phải chậm lại. Muốn tăng nữa, thì phải gỡ cái rào khác chứ. 
 
Một yếu tố nữa để kinh tế VN phải tăng chậm hơn, là yếu tố động cơ sức tăng. Năm 2004, tiêu xài tư nhân (tức là dân, không phải nhà nứơc) chiếm tới 67% tổng sản lượng quốc dân GDP và tiêu xài là sức thúc đẩy sản xuất ở VN. Trong khi tại Trung Quốc, tiêu xài tư nhân chỉ chiếm 43% GDP năm 2004, còn phần lớn sức tăng nhờ đầu tư. 
 
Cho nên, chỉ cần một chút dao động nơi thu nhập của người dân, là nền kinh tế VN tăng chậm lại liền. Và có thể sẽ sụt giảm nữa. 
 
Một yếu tố khác nữa sẽ ảnh hưởng tới kinh tế VN: tiền gửi về nứơc từ Việt Kiều, và từ các công nhân xuất khẩu. Năm 2004, riêng tiền Việt Kiều gửi về chính thức là 3.8 tỉ đô la, tương đương 8% GDP.  
 
Nhưng thế giới có thể xảy ra chiến tranh khu vực, nghĩa là sẽ có hàng ngàn hay hàng chục ngàn công nhân xuất khẩu phải mất việc và về nứơc, thì đây sẽ làm giảm sức tăng kinh tế, và gây bất ổn xã hội cho VN. Lúc đó, tiền Việt Kiều gửi cũng tất nhiên giảm, dù là ai cũng muốn giúp thân nhân quê nhà. 
 
Các dấu hiệu u ám có thể đang thấy lờ mờ rồi. Đài Á Châu Tự Do RFA hôm 10-8 loan tin rằng, "… chương trình 1 triệu tấn lúa chất lượng cao đề ra cho năm nay hầu như đã thất bại… Để nâng cao giá trị xuất khẩu gạo, Bộ NN&PTNT đã đề ra chương trình 1 triệu tấn lúa chất lượng cao sản xuất ra 500 ngàn tấn gạo xuất khẩu giá trị cao. 7 tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long được giao chỉ tiêu phát triển 200 ngàn hécta từ dầu tháng 5/2006 và thu hoạch trong vụ Đông Xuân 2006-2007. 
 
Tuy nhiên mới chỉ sau 3 tháng, đồng loạt cả 7 tỉnh đều xin giảm chỉ tiêu vì nhiều khó khăn khi xúc tiến chương trình, đó là vấn đề thiếu lúa giống nguyên chủng, công tác chống dịch bệnh hại lúa không thành công và chưa kể các khó khăn khác như thiếu hệ thống kho bãi kho chứa lúa hiện đại và máy móc sản xuất… 
 
7 tỉnh vựa lúa miền tây được giao chỉ tiêu 1 triệu tấn lúa chất lượng cao gồm Đồng Tháp, An Giang, Tiền Giang, Long An, Sóc Trăng, Kiên Giang và thành phố Cần Thơ. Đến nay theo tin trong nước, cả 7 tỉnh đều xin giảm chỉ tiêu có nơi giảm 2/3 như Tiền Giang từ 30 ngàn hécta xin giảm xuống còn 10 ngàn hecta. Tỉnh Đồng Tháp nhận 50 ngàn hécta nay cũng xin giảm còn 30 ngàn hecta lúa chất lượng cao…" 
 
Một lĩnh vực khác như đã nói trên, là bất động sản. Bản tin VNECONOMY hôm 11-8-2006 cho thấy rằng "…Giao dịch nhà đất sụt giảm nghiêm trọng từ ba năm qua đã làm đội ngũ môi giới vốn được xem là lực lượng gây huyên náo thị trường ngày càng teo tóp lại. Số lượng công ty và cá nhân hành nghề này ở Tp. Sài Gòn hiện chỉ còn một phần tư so với thời "sốt" đất những năm 2002-2003… Hiện nay, hoạt động của một văn phòng môi giới với năm nhân viên có doanh số bán hàng đạt khoảng 2,5 tỉ đồng/tháng. Mức doanh số này chỉ bằng một phần tư so với thời thị trường thịnh vượng…" Nên thấy, con số còn một phần tư doanh thu là xúông kinh khủng lắm. 
 
Tất cả kết hợp lại đã cho thấy vì sao kinh tế VN tăng chậm hơn dự đóan. Đài BBC hôm Thứ Năm ghi nhận, "Mức tăng trưởng kinh tế của Việt Nam chỉ đạt 7.4% trong sáu tháng đầu năm nay, trái ngược với mong chờ của nhiều người. Mức tăng trưởng năm 2005 của Việt Nam là 8.4% và nhiều nhà kinh tế, doanh nhân đã hy vọng Việt Nam duy trì đà tăng này trong 2006. Gần đây, Việt Nam đã trở thành 'con cưng' trong giới đầu tư nước ngoài, những người tin rằng dự đoán tăng trưởng 8% của năm 2006 vẫn còn là thận trọng. Vì thế, việc tiết lộ về mức 7.4% của sáu tháng đầu năm đã khiến nhiều người ngạc nhiên…" 
 
Còn những cản trở khác nữa, thí dụ sức cản của cơ chế: công chức quá đông, hành chánh thì dầy đặc kiểm soát tới mức song trùng đảng-nhà nước, tham nhũng thì không có là việc không chạy... Một thời, tham nhũng là động cơ cho sức tăng kinh tế, nhưng yếu tố này đang trở thành sức cản rồi, và rồi đang trở thành gánh nặng. 
 
Nhưng đó cũng chỉ là bàn chuyện ngắn hạn, trung hạn. Thực ra, về lâu dài, VN sẽ còn nhiều nan đề hơn là nhìn từng lĩnh vực kinh tế. Thậm chí, ngay như nếu cải tổ chính trị xong, có sớm dân chủ tự do, thì vẫn còn nhiều bệnh nan y trong người mà phải nhiều thế hệ mới chữa xong. Thí dụ, vấn đề ô nhiễm môi sinh, làm sao cho sạch các dòng sông đã bị hóa chất nhà máy đổ xuống đục ngầu như hiện nay? Hay làm sao trồng lại các cánh rừng đã bị cán bộ tàn phá ở Miền Trung? Hay làm sao sửa đổi giáo dục, từ bậc thấp nhất tới bậc cao nhất, từ người dạy tới người học? Hay là khi các khỏan vay nợ quốc tế đáo hạn, làm sao trả nổi cả lời lẫn vốn, khi cứ phải làm gia công cho các hãng giày Hàn Quốc và cứ phải xuất khẩu lao động sang Trung Đông? Và vân vân. 
 
Nếu nhà nước CSVN không chịu nhìn xa, mà chỉ chịu nhìn gần theo mô hình Trung Quốc thì các thế hệ sau sẽ lãnh đủ: bộ phổi các em sẽ đầy bụi, nước uống sẽ đầy hóa chất, học vấn sẽ đầy chuyện mánh mung chạy bằng, kinh doanh sẽ đầy chắp vá, và cán bộ sẽ bấu víu vào dân mà đục khoét vì sợ ra nền kinh tế tư nhân sẽ không bương chải nổi -- vốn quen thói nhà quan rồi. 
 
Bây giờ thực sự là lúc cần đổi mới đợt 2. Và cần đổi mới quyết liệt. Cần mở cả cánh cửa dân chủ tự do, để động viên sức toan dân, và Việt Kiều toàn cầu.  
 
Đó là chưa nói tới một viễn ảnh cuộc chiến Biển Đông, có khi chỉ cần một cớ rất nhỏ là đàn anh khổng lồ sẽ lấy cơ tràn qua, hệt như chuyện Israel đang làm ở Lebanon. Cả thế giới rồi cũng sẽ chỉ đứng ngoài mà ngó thôi…