(VietNamNet) - Dự thảo báo cáo chính trị Đại hội Đảng X đặt ra yêu cầu: ''Xây dựng cơ chế bảo vệ Hiến pháp, định rõ cơ chế, cách thức bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và luật trong đời sống kinh tế - xã hội''.

Gần đây thực tế có một số vấn đề mà dư luận phản ánh có nhắc đến 2 chữ ''vi hiến''. Chẳng hạn như Bộ Công an quy định ''mỗi người chỉ được đăng ký một xe gắn máy'' là không phù hợp với Hiến pháp, đã phải tự huỷ bỏ.

Sổ hộ khẩu với nhiều thứ ''đòi'' và ''ăn theo'', được cựu Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Đình Lộc cho là vi hiến, hạn chế quyền tư do đi lại, cư trú của công dân đã được ghi nhận trong Hiến pháp.

Ngoài ra, việc làm luật của Quốc hội không phải là không chứa đựng các nguy cơ vi phạm Hiến pháp, đưa ra đạo luật trái với các quy định của Hiến pháp. Thực tiễn pháp lý thế giới đã cho thấy không ít ví dụ về các đạo luật do nghị viện ban hành trái với Hiến pháp và bị bãi bỏ.

Cả về thực tiễn và lý luận đã đặt ra yêu cầu xây dựng cơ chế bảo hiến. Dự thảo báo cáo chính trị trình ra Đại hội Đảng X cũng có nội dung nêu rõ: ''Xây dựng cơ chế bảo vệ Hiến pháp, định rõ cơ chế, cách thức bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và luật trong đời sống kinh tế - xã hội''.

TS. Lê Minh Thông, Viện trưởng Viện khoa học Tổ chức, Ban Tổ chức Trung ương, tổng hợp nghiên cứu về cơ chế bảo hiến của các nhà khoa học pháp lý đã nêu 3 phương án:

Phương án 1: Quốc hội thành lập Uỷ ban giám sát Hiến pháp trực thuộc Quốc hội để giúp Quốc hội thực hiện việc bảo hiến đối với các văn bản dưới luật do Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, chính quyền địa phương ban hành. Uỷ ban này có trách nhiệm trình kết quả giám sát để Quốc hội xem xét, quyết định.

Tuy nhiên, nhược điểm của phương án này là các đạo luật do Quốc hội ban hành vẫn nằm ngoài sự giám sát tính hợp hiến của chúng. Còn nếu trao cho Uỷ ban này quyền giám sát các đạo luât, thể hiện của quyền lập pháp của Quốc hội, thì không tương xứng và khách quan khi đây chỉ là một cơ quan giúp việc cho Quốc hội.

Phương án 2: Thành lập Hội đồng bảo hiến hoặc Toà án Hiến pháp độc lập, không thuộc Quốc hội, thực hiện quyền bảo hiến tất cả hoạt động nhà nước, trong đó có cơ quan lập pháp là Quốc hội. Người đứng đầu Toà án Hiến pháp sẽ do Quốc hội bầu ra trong số các đại biểu Quốc hội, thành viên của cơ quan này có thể do Quốc hội hoặc Uỷ ban Thường vụ Quốc hội phê chuẩn theo đề nghị của Chủ tịch Nước.

Đây là một phương án khá phổ biến trong nhiều mô hình nhà nước pháp quyền trên thế giới. Tính độc lập của cơ quan bảo vệ Hiến pháp được đảm bảo bởi tính cân bằng trong quan hệ quyền lực giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp.

Tuy nhiên, cơ quan bảo hiến độc lập tất yếu sẽ làm thay đổi các quan hệ tổ chức quyền lực nhà nước, trong đó vai trò của Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất sẽ phải được nhận thức lại.

Phương án 3: Trao quyền bảo vệ Hiến pháp cho toà án tối cao. Toà án rõ ràng ''có nghề'' nhưng lại vướng ở chỗ, toà án chỉ là một nhánh của quyền lực. Toà án giám sát, phán xét tính hợp hiến các đạo luật của Quốc hội đường như mâu thuẫn với ''Quốc hội là cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất, thực hiện quyền giám sát tối cao''.

TS. Lê Minh Thông đi đến kết luận: ''Dù cơ quan bảo hiến sẽ được thiết lập theo mô hình nào chăng nữa, thì việc xuất hiện một cơ quan bảo hiến sẽ làm thay đổi nội dung và phương thức thực hiện quyền giám sát tối cao của Quốc hội''.

Dư luận mong đợi ý kiến của những quan chức chịu trách nhiệm nhưng chưa thấy ai lên tiếng

. Phóng viên: Thưa ông, dưới cái nhìn của một chuyên gia kinh tế, ông đánh giá sự việc này như thế nào?

- TS Lê Đăng Doanh: Sự việc cho đến nay chưa được phân tích đầy đủ, chưa bộc lộ hết và cũng chưa có kết luận cuối cùng. Tuy nhiên, với những gì báo chí đã nêu, cơ quan điều tra thông báo thì bước đầu cho thấy quản lý Nhà nước và quản lý kinh tế của PMU 18 có những nghi vấn rất lớn và những lỗ hổng cần được nghiên cứu một cách nghiêm túc, rút kinh nghiệm chung, tránh dẫn đến những trường hợp tương tự.

Tại sao PMU 18 lại được giao nhiều dự án đến như vậy? Việc giao dự án có thông qua một quy trình công khai minh bạch và có được lý giải rõ ràng, thuyết phục về năng lực quản lý hay không? Người ta thấy có những lỗ hổng không lý giải được.

. Từ lỗ hổng lớn trong công tác quản lý để xảy ra sai phạm ở PMU 18, trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu được định đoạt như thế nào, thưa ông?

- Theo quy định của Chính phủ, cấp dưới làm sai thì cấp trên trực tiếp phải chịu trách nhiệm. Còn ở quá trình thi công, ai ký biên bản nghiệm thu, giám sát thì người ấy chịu. Ngoài quản lý Nhà nước, bên Đảng cũng phải xem xét. Nhân đây càng nên xem xét lại bệnh thành tích. “Ông” PMU 18 chắc phải có thành tích gì thì mới được nhận nhiều dự án như vậy!

. Từ sai phạm này cần rút kinh nghiệm gì trong công tác quản lý cán bộ và quản lý kinh tế, thưa ông?

- Cần phải báo động đỏ về tình trạng quản lý lỏng lẻo. Dư luận rất mong đợi ý kiến của những quan chức chịu trách nhiệm trước người dân, trước Quốc hội và cử tri nhưng chưa thấy ông nào lên tiếng về sự việc này cả.

Tôi đề nghị cơ quan điều tra sau khi có kết luận rồi nên công bố và lập một hồ sơ nghiên cứu phân tích đầy đủ về cả quy trình để nêu bài học kinh nghiệm về trách nhiệm, về quản lý Nhà nước của tất cả các bên liên quan. Rút kinh nghiệm về giám sát nội bộ. Tất cả gói gọn trong một bộ, do một bộ trưởng chỉ đạo thì bài học kinh nghiệm trong và ngoài nước đều đã thấy: Thiếu sự giám sát một cách cân bằng và có đối trọng về quyền lực sẽ dẫn đến lợi dụng quyền lực.

Trước hết, tư cách pháp nhân, vị trí pháp lý, quyền hạn, trách nhiệm, nghĩa vụ của PMU 18 là gì thì cho đến nay hình như chưa được rõ lắm. PMU 18 là một đơn vị quản lý dự án thì không phải một doanh nghiệp, cũng không phải một đơn vị hành chính sự nghiệp. Vậy tư cách pháp nhân của PMU 18 là gì, trách nhiệm tài chính ra sao?

Đây có phải một ví dụ thuyết phục về quản lý và sử dụng vốn Nhà nước lỏng lẻo hay không? Hãy so sánh mức thất thoát của PMU 18 với từng đồng bạc các cháu thiếu nhi góp lại từ việc nhặt giấy vụn để có được 6.000 đồng hỗ trợ cho mỗi bệnh nhân nghèo hay 200.000 đồng biếu mỗi bà mẹ VN anh hùng thì sự thất thoát lớn ấy buộc ta phải day dứt lương tâm.

. Các chuyên gia kinh tế đã bàn nhiều đến việc mở cửa cho tư nhân tham gia vào quá trình đầu tư, xây dựng hạ tầng, nhất là điện và công trình giao thông nhưng thực tế chưa mở được bao nhiêu?

- Vấn đề này đã đặt ra từ lâu rồi. Đầu tư khép kín sẽ có sự câu kết chia sẻ lợi ích với nhau. Không thể để vốn vay quốc tế lại rót vào dự án cho một bộ làm. Khi đưa ra bàn vấn đề này, chính Bộ GTVT là người phản đối và cho rằng đây là lĩnh vực đặc thù, người ngoài không đủ năng lực. Nếu có làm cũng không kiểm soát được, chỉ doanh nghiệp giao thông mới gánh được (!?).

Nhưng ở đây cũng không hẳn là khép kín trong một bộ, còn có cả cơ quan chức năng nữa. Kiểm toán đâu, quy định của Nhà nước thế nào, phải đối chiếu. Tôi nghĩ cần phải phân tích rất rõ, có căn cứ khoa học để rút kinh nghiệm. Ở Mỹ, sau vụ Enrron, họ phát hiện công ty kiểm toán Aduthur vi phạm rất nhiều nguyên tắc kiểm toán. Ngay sau đó, công ty kiểm toán này đã phải phá sản, biến mất khỏi thị trường.

. Theo ông, có thể cho phép tư nhân lập các ban quản lý dự án chuyên nghiệp và đấu thầu cạnh tranh với ban quản lý dự án của các bộ, ngành?

- Phải xác định rõ quy chế quản lý của các ban quản lý dự án mới biết tư nhân được làm hay không. Nếu chỉ là một ban quản lý thực thi một số nhiệm vụ được giao, có trách nhiệm rõ ràng thì không sao.

Bộc lộ nhiều nghi vấn, lỗ hổng

Theo quy định sử dụng vốn ODA, mỗi dự án đã được phê duyệt được tạm thời sử dụng một số ô tô nhất định nhưng sau khi quyết toán dự án phải thanh lý ô tô để chuyển giao cho ngân sách Nhà nước, đưa vào công sản. Tại sao PMU 18 có thể mua nhiều ô tô và cho mượn tràn lan như vậy? Về mặt lý thuyết thì quy trình, thủ tục tài chính doanh nghiệp vô cùng chặt chẽ. Các doanh nghiệp nhỏ lại giám sát tài chính rất gay gắt, ngành thuế truy thu từng đồng nhưng không hiểu sao việc này người ta không thấy hình bóng của sự giám sát. Sự việc này chưa có cơ sở kết luận nhưng đã bộc lộ rất nhiều nghi vấn, lỗ hổng.