Từ Điển Nhân Danh, Địa Danh & Tác Phẩm Văn Học Nghệ Thuật của Bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh

Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh

Trong cuộc đời của tôi, có ba cuốn tự điển tôi được sở hữu và trân trọng giữ trong tủ sách qúy. Cuốn tự điển đầu tiên mà tôi có, nhưng không thật trân qúy là cuốn tự điển Pháp ngữ "Petit Larousse Illustré" mà phần lớn những người đứng tuổi trong chúng ta ai cũng biết. Nó chỉ giúp chúng ta học tiếng Pháp cũng như cuốn tự điển Webster's hiện nay giúp chúng ta viết và đọc Anh ngữ. Cuốn tự điển đầu tiên đã thực sự gây cho tôi niềm hứng khởi và tiện dụng cho tôi hàng ngày trong suốt khoảng thời gian mười lăm năm khi tôi còn ở quê nhà là cuốn "Danh Từ Khoa Học" của giáo sư Hoàng Xuân Hãn. Cuốn sách này chỉ dầy có 198 trang nhưng đã mở đường cho tôi thấy là tiếng Việt, cộng thêm những danh từ bổ túc từ chữ Hán, đã đủ phong phú để cho chúng ta dạy học và viết những sách về khoa học và toán học bằng tiếng nước nhà. Cuốn sách đã giúp cho tôi dậy toán một cách lưu loát bằng tiếng Việt ở những trường Trung học Võ Tánh, Petrus Ky và Chu Văn An và viết 4 cuốn sách giáo khoa mà đôi khi gặp học sinh cũ nơi đất khách vẫn còn được các bạn nhắc nhở đến. Cuốn tự điển thứ hai đã mở rộng tầm kiến thức cho tôi về chữ Hán là cuốn "Hán Việt Tự Điển" của học giả Đào Duy Anh. Cuốn này thực sự chỉ dùng để tra nghĩa của những chữ Hán đã được đọc theo âm Việt và đồng thời được biết chữ đó viết theo Hán tự ra sao mà thôi, còn khi muốn dịch từ một văn bản viết bằng chữ Hán để ra tiếng Việt thì phải tra cứu mất công, phải dùng những bộ tự điển như cuốn "Hán Việt Tự Điển" của Trần Trọng San, hay nếu chỉ cần hiểu nghĩa không thôi thì có thể dùng những bộ tự điển nổi tiếng như cuốn "Chinese-English Dictionary of Modern Usage" của Lin Yu Tang. Nói đến tên tác giả là Lin Yu Tang, thì nghe xa lạ với chúng ta, nhưng nếu đọc theo âm Việt thì đó là ông Lâm Ngữ Đường, một nhà văn và cũng là một học giả có tiếng trên thế giới. Tôi dịch được ra như vậy là nhờ cuốn tự điển thứ ba mà tôi rất trân qúy vì nó rất có ích lợi cho tôi từ khi nhận được sách. Đó là cuốn "Từ Điển Nhân Danh, Địa Danh & Tác Phẩm Văn Học Nghệ Thuật Trung Quốc" của bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh.

Sau khi Thế chiến II kết liễu, dân Việt phải tiếp súc với một siêu cường quốc là Hoa Kỳ và dần dà tiếng Anh và sách viết bằng Anh ngữ đủ loại đã tới với chúng ta như là tiếng Pháp khi xưa. Đối với thế hệ trẻ, rồi đây tiếng Anh sẽ là ngoại ngữ chính, đôi khi còn được coi như là ngôn ngữ chính đối với những em sinh trưởng ở Hoa Kỳ. Những điều nhận định ở đây cũng đúng với các thanh thiếu niên gốc Việt hiện sống ở Âu châu, tại các nước Anh, Pháp, Đức, ... . Một ngày nào đó, các em có thể về nhà hỏi cha mẹ rằng trong một bài học ở trường nói về lịch sử Trung Quốc, các em dược biết vào thế kỷ đầu tiên của Công lịch, có một ông tướng Tàu tên là Ma Yuan, tuy đã 70 tuổi còn đánh dẹp được một đạo quân hùng mạnh nổi loạn chống nhà Hán và cầm đầu bỡi hai phụ nữ tên là Zheng Ce và Zheng Er, và hỏi bố mẹ có biết chuyện này hay không. Câu hỏi rất dễ trả lời nếu ta có cuốn sách của bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh trong tay vì tra trong cuốn tự điển đặt theo vần mẫu tự chúng ta thấy ngay Ma Yuan là Mã Viện, và có kèm theo cả Hán tự. Không cần tra cứu thêm ở phía dưới ta cũng biết ngay là hai vị nữ vương oanh liệt, đã hy sinh cho đất nước, là hai bà Trưng Trắc và Trưng Nhị. Nếu cha mẹ không trả lời được những câu hỏi này thì cái hố ngăn cách giữa hai thế hệ, và giữa hai nền văn hoá lại càng cách xa thêm.

Từ ngày những người Âu Mỹ chú ý dến nền văn học Trung Quốc, và viết về địa dư và sử liệu Trung Hoa, cùng dịch những bộ sách nổi tiếng như Tam Quốc Chí, Đông Chu Liệt Quốc Chí, Thủy Hử, Nho Lâm Ngoại Sử, ... , thì họ dùng mẫu tự La Tinh để viết những nhân danh và địa danh, mới đầu thì theo hệ thống Wade-Giles khởi xướng bởi hai học giả Hoa văn, là những nhà truyền giáo người Anh ở miền Nam Trung Hoa vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Hệ thống này phản ảnh cách phiên âm ở những miền thuôc phía Nam sông Dương Tử. Vào năm 1953, chính phủ Cộng Hoà Nhân Dân Trung Hoa cho xử dụng một hệ thống mới trong các văn kiện và trong các tác phẩm viết về Trung Hoa bằng các ngôn ngữ của Tây phương. Đó là hê thống phiên âm Pin-Yin hiện nay rất phổ thông và cũng được dùng rất nhiều trong các tài liệu dạy tiếng Quan Thoại cho người Âu Mỹ. Lấy thí du, về địa danh Bắc Kinh thì hệ thống Wade-Giles viết là Pei Ching, còn hệ thống Pin-Yin mới thì viết là Bei Jing. Về nhân danh, chẳng hạn nói đến Bao Chung, mà người bình dân thường gọi là Bao công, thì theo hệ thống Wade-Giles tên ông được viết là Pao Cheng và theo hệ theo hệ thống Pin-Yin thì viết là Bao Zheng. Dù là viết theo hệ thống nào chăng nữa thì khi chúng ta đọc những sách báo bằng tiếng Anh, Pháp hay Đức ... , khi gặp những địa danh, hay tên những nhà chính trị xưa và nay, tên những tài tử điện ảnh có tiếng tăm lừng lẫy thì chỉ thấy những danh từ theo vần La Tinh xa lạ mà không biết đọc theo âm Việt ra sao. Như trên tôi đã nói, cuốn tự điển của bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh có tính chất thực dụng vì giúp ta giải quyết dễ dàng vấn nạn này. Để thiêùt lập cuốn tự điển, tác giả đã phải sưu tầm những địa danh chính, và danh sách các nước được phân chia ở Trung quốc qua các triều đại, danh sách những nhân vật chính trong lịch sử, và những nhân vật chính trong các truyện tiêu biểu cho nền văn học cường quốc ở phương Bắc mà trải qua hơn hai ngàn năm đã có nhiều liên hệ tới đất nước chúng ta. Tất cả những nhân danh và địa danh ấy được xếp theo vần mẫu tự Pin-Yin, rồi ở dưới có danh từ tương đương theo hệ thống Wade-Giles và kèm theo là chữ Hán dể giúp ta nhận mặt chữ. Phần dưới nữa là tên đọc theo âm Việt và mấy giờng chữ chú thích. Nhờ có những phần chú thích này mà cuốn tự điển có thể coi như là một pho sách tài liệu văn học, sử liệu Trung Hoa rất phong phú. Ngoài việc dùng để tra cứu như một tự điển, người đọc có thể mở cuốn sách ở bất kỳ trang nào và đọc một vài đoạn để biết một vài điều kỳ thú cho sự hiểu biết thêm của mình.

Lấy một thí dụ là tra cuốn tự điển như là đọc một cuốn sách văn học, ta mở thấy mục nói về Ji Kang, là tiếng theo Pin-Yin, và ở giòng tiếp theo là Chi K'ang theo lối viết Wade-Giles cùng với hai chữ Hán chỉ nhân danh này. Đọc tiếp giòng sau ta thấy những danh từ đó và hai chữ Hán là chỉ nhân vật Kê Khang với lời chú thích:

Người đất Trác, nước Ngụy, tự là Thúc Dạ. Sống vào cuối đời Tam Quốc (223-263), là mộït trong "Trúc Lâm Thất Hiền".

Tính tình ngông cuồng, bị Tư Mã Chiêu ghét, cho người sát hại. Ông giỏi âm nhạc, bài ca khúc nổi tiếng của ông là "Quảng Lăng Tán".

Để tả tài gẩy đàn của Kiều, cụ Nguyễn Du cũng có câu:

Kê Khang này khúc Quảng Lăng,

Một rằng Lưu Thủy, hai rằng Hành Vân.



Tôi đã dùng cuốn tự điển mới có để đọc lại một câch thích thú những truyện nổi tiếng của Trung Hoa đã được nhiều học giả Hoa văn dịch sang Anh ngữ. Từ nhỏ, tôi đã đọc và hâm mộ văn Liêu Trai của Bồ Tùng Linh qua bản dịch của Đào Trinh Nhất. Nhưng Đào quân chỉ dịch có 51 truyện, mà nguyên bản gồm có 16 cuốn thư, mỗi cuốn dày chừng 160 trang, có tấùt cả hơn 400 truyện. Tôi may mắn tìm được bản dịch của Herbert A. Giles, là một trong hai học giả đã khởi xướng hệ thống Wade-Giles. Đó là cuốn "Strange Stories from a Chinese Studio", xuất bản ở Thượng Hải năm 1916, mà tôi mua được ở một hiệu bán sách cũ ở Đài Bắc. Không những cuôùn sách này gồm có 164 truyện được tuyển lựa của một học giả Hoa văn có uy tín mà lại có nhiều chú thích rất là hàn lâm. Nhưng vừa mở trang đầu đọc phần giới thiệu tôi đã gặp phải những danh xưng ngoại lai, khi đọc mất phần thú vị. Chẳng hạn ông Giles giới thiệu tác giả "Liêu Trai Chí Dị" là người quê ở Tzu-ch'uan, thuộc tỉnh Shan-tung. Ông họ là P'u tên là Sung-ling và có hiệu là Liu-hsien, và ông Giles giải thích thêm là có nghĩa là "Last of the Immortal". Ngoài ra những người hâm môï ông đã gọi ông là Liu-ch'uan có nghĩa là "Willow Spring". Với lời giới thiệu, tôi có thể nghĩ là P'u Sung-linh là Bồ Tùng Linh, Liu-hsien mà có nghiã là "last of the Immortal", thì có thể hiểu tác giả tự là Lưu Tiên, và hai chữ Willow Spring đi với Liu-ch'uan thì chỉ ngay rằng đọc theo tiếng Việt, hiệu của ông là Liễu Tuyền. Nhưng còn hai chữ Shan Tung thì tuy là chỉ tỉnh Sơn Đông, nhưng rất có thể nghĩ nhầm là Quảng Đông, và còn theo học giả Herbert Giles, quê nhà của ông là Tzu-ch'uan , thì tôi không đoán được là ở đâu. Sau khi tra cứu ở cuốn tự điển thì tất cả mọi tên Việt đã đến với tôi, và tôi hiểu ngay rằng Bồ Tùng Linh người đất Tri Xuyên. Giờ đây đọc những truyện "Tam Quốc Chí" hay "Thủy Hử" qua những bản dịch mới sang tiếng Anh mua được từ Hoa Lục tôi thấy thích thú như khi hồi còn nhỏ đọc những truyện Tàu dịch ra tiếng Việt vì có thể dễ dàng đọc danh từ viết theo Pin-Yin nhưng hiểu theo âm Việt những nhân danh và địa danh trong truyện.

Bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh là vào hàng niên trưởng của tôi vì vào năm 1950, khi tôi ghi danh vào học năm đầu tiên ở "Faculté Mixte de Médecine et de Pharmacie" ở Hà Nội thì bác sĩ đã sắp tốt nghiệp y khoa. Ông từng là giảng sư ở các Trường Đại học Y khoa Huế, Minh Đức và Saigon và đã từng tu nghiệp ở Trường Đai Hoc North Carolina và vào những dịp khác, cũng đã được công cử đi khảo sát về ngành y tế Hoa Kỳ, cũng như dự nhửng hội nghị quốc tế về y khoa. Từ ngày sang định cư cùng gia đình vào năm 1990 ở Houston, giáo sư đã nhiều lần viết bài văn học đăng trên nhiều báo, và thuyết trình tại những buổi họp của Hội Cựu Giáo Chức ở Houston. Cùng một lúc ông miệt mài làm việc để cho chúng ta một cuốn tự điển dầy 718 trang trong có nhiều tài liệu qúy giá, mở đuờng cho chúng ta tìm hiểu thêm về văn học Trung Hoa qua những sách viết bằng những tiếng Anh, Pháp, Đức, ... , mà vẫn giữ được phong vị Việt Nam qua những danh xưng quen thuộc.

Những hoạt động văn hóa có tầm vóc bao giờ cũng cần phải có sự trợ giúp tài chánh tương xứng mới thực hiện được. Như học giả Lâm Ngữ Đường, dù có tài năng vượt bực đến đâu, mà không được ông Phó viện trưởng của Hương Cảng Trung Văn Đại Học tận tình giúp đỡ, xin cho được một sự tài trợ ngân khoản của nhiều cơ sở thương mại và ngân hàng ở Hương Cảng, như Butterfield & Swire Ltd., Lee Hysan Estate Co. Ltd., ... , rồi lại thêm những sự trợ giúp của Asia Foundation và Reader's Digest Association từ Hoa Kỳ để cùng một số nhân viên căm cụi làm suốt 4 năm trời từ mùa Xuân năm 1967 cho tới ngày Giáng sinh năm 1971 mới hoàn thành bản thảo, thì không bao giờ cuốn tự điển râùt phổ thông của ông có ngày được thấy trên kệ sách của mọi thư viện trên thế giới. Nếu chúng ta biết được rằng bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh đã làm việc đơn độc, không có một nguồn tài trợ nào từ bên ngoài, và chỉ có tâm nguyện duy nhất là hoàn thành được một công trình văn hóa giúp ích lợi cho người Việt, thì khi cầm cuốn Từ Điển Nhân Danh Điạ Danh trên tay chúng ta sẽ càng thấy cảm phục sự hy sinh của ông và gia đình.