“TA LÀM GÌ CHO HẾT NỬA ĐỜI SAU ?”

GIAO CHỈ LẤY THƠ CAO TẦN VIẾT CHUYỆN YẾN ĐỖ

Giao Chỉ – San Jose 2006

 

      Gần 30 năm trước, có lẽ vào dịp Tết 1977 hay 1978 gì đó.  Lâu ngày quá nên quên mất rồi.  Tôi có dịp gặp nhà báo Đỗ Ngọc Yến lần đầu tiên.  Từ San Jose, chúng tôi lên chơi Santa Rosa, bên kia cầu Golden Gate.

     Peter Nhơn Trần lúc đó là người lo một chương trình định cư tỵ nạn tại địa phương.  Ông Nhơn tổ chức một buổi họp mặt cho bà con Việt Nam vui Xuân.  Gặp một người đàn ông ngoài 30 tuổi, đeo kính cận, dáng dấp hiền lành ngơ ngác.  Anh Nhơn giới thiệu:  Đây là anh Đỗ Ngọc Yến, đã làm cho nhiều tờ báo tại Sài Gòn.  Còn anh này, ông ta chỉ tôi, là nhà binh.  Tôi nói rằng:  “Nhà binh, nhà báo bây giờ là nhà quê, chỉ có Peter làm sở Mỹ, trước sau vẫn ngon."

     Hỏi thêm chuyện được biết anh Yến đang đi làm lao động lăng nhăng chẳng đâu vào đâu.  Nói thật ra là rửa chén cho nhà hàng.  Tương lai mờ mịt.  Chúng tôi bèn nói chuyện quá khứ.  Phần tôi khả năng báo chí chỉ biết tờ Chính Luận nên khoe rằng ngày xưa có viết vớ vẩn gửi cho anh Từ Chung ký tên là Lính Chiến.  Anh Yến nhớ ngay:  “Chúng tôi có đọc bút hiệu này, nhưng về sau không thấy ông viết nữa?”  Trả lời:  “An ninh quân đội hành quá, ở quân đội mà viết lách khó lên lon, nên đành thôi.  Qua đây tôi có viết lẩm cẩm cho tờ Bút Lửa của ông Lê Tất Điều.”  Bỏ chuyện báo chí Sài Gòn chúng tôi xoay ra nói chuyện thơ Cao Tần, coi như một hiện tượng thơ di tản mới xuất hiện.  “Thơ thằng cha này kinh thật.”

     “Còng lưng gánh nốt đời lưu lạc, nặng chĩu ngàn cân nhớ nước non...”

     Năm hết, Tết đến, mấy anh trung niên tráng sĩ chợt gặp nhau trong thời kỳ đầu đời di tản, ai mà chẳng nhớ nước non.

     Nhà thơ lại còn hạ thêm một câu chết người:

     “Ta làm gì cho hết nửa đời sau?

     Ông Yến hỏi chúng tôi:  “Các ông lớn tuổi hơn tôi, coi như đàn anh. Các ông có biết Mỹ nó đem mình sang đây làm gì không?”

     Peter Nhơn Trần vốn là tài tử vai phụ xuất sắc nhất của phim Chúng Tôi Muốn Sống, người có tên Mỹ từ khuya nói ngay:  “Anh Yến làm gì mà không biết, Mỹ nó đưa mình di tản để sống cho qua ngày rồi đến 60 tuổi là lãnh tiền già.”

     Quả thật, vào năm 77 hay 78 mà nói được như thế đúng là tiên tri.  Đỗ Ngọc Yến thở dài:  “Tôi còn lâu quá.  Phải 30 năm nữa mới lãnh tiền già.  Thôi, xin phép các ông, tôi về.  Vừa mới hết ca dọn dẹp nhà hàng, ghé qua đây để gặp quý vị.  Tết nhất nhưng ngày mai vẫn phải đi làm.”

     Nói rồi anh em bắt tay nhau, Yến Đỗ xách một bịch nylon có vẻ như mới ghé chợ về, lau lại cái kính cận rồi đi bộ ra trạm xe Bus.  Tôi ngó theo, không thể đoán được cái ông nhà báo Sài Gòn đó sẽ làm gì cho hết nửa đời sau.  Mà ngay cả cái nửa đời trước của ông, tôi cũng không thật sự biết rõ ràng.  Tôi nghĩ có lẽ số anh này sẽ vất vả.  Ở Mỹ mà báo bổ cái gì.  Danh ca Việt Nam ở San Jose cũng đang làm Assembly.

     Vài năm sau, Yến Đỗ từ miền Nam lên miền Bắc Cali thăm anh em.  Dáng dấp đã linh hoạt hơn nhiều.  Không còn vẻ ngơ ngác của thời kỳ Santa Rosa.  Bây giờ ông bắt đầu làm báo thật.  Như con cá bơi trong nước.  Tờ báo đã có danh thiếp.  Cơ quan thiện nguyện của chúng tôi lúc đó có sưu tầm các sách báo.  Từ Văn Nghệ Tiền Phong, Hồn Việt đến Trắng Đen.  Báo Trắng Đen in bìa màu.  Các báo khác thì bìa đen trắng.  Ông Yến và các bạn như Hoàng Khởi Phong, Cao Xuân Huy thích lắm.  Mò mẫm tìm tài liệu.

     Cả một chân trời Việt ngữ và truyền thông bắt đầu nở hoa từ đó.  Từ bản tin ra báo tuần.  Báo tháng đuổi theo báo ngày.  Rồi Radio TV đủ cả.  San Jose thi đua với Quận Cam.  Suốt hai thập niên, chúng tôi gặp nhau lai rai.  Liên hệ chập chờn.  Biết nhau nhiều hơn qua văn chương và công việc.  Lâu lâu hiểu nhau kỹ hơn vì những dao động chống đối từ bên ngoài.  Đường lối hiền lành và chịu đựng thường được coi là gần gũi với hòa hợp hòa giải.  Vì vậy ở trong nhà cũng được đội nón mà ra ngoài đường cũng bị chụp mũ.  Nhưng thời gian cũng đã làm phai nhạt căm hờn.  Anh em biểu dương chống đối bắt đầu nhìn nhau cười.

     Tháng 4-2004, chúng tôi kỷ niệm 50 năm họp khóa quân trường tại Phòng Sinh Hoạt Người Việt mới có dịp gặp lại ông Đỗ Ngọc Yến một cách lâu dài hơn là trên điện thoại.  Ông đang ở thời kỳ chữa bệnh.  Cũng giống như anh bạn cùng khóa của chúng tôi là Trung tá Trần Văn Tước tại San Jose.  Mấy năm nay bạn ta cứ đi lọc máu hàng tuần.  Bệnh tật gì mà thật lạ lùng.  Chuyện thật cứ như đùa.  Tuần nào cũng phải thay máu mới sạch sẽ trong người.  Máu của ta chạy ra, rửa sạch rồi lại chạy vô.

     Gặp nhau nhắc lại chuyện xưa, ông Yến nói rằng, ngay từ Santa Rosa thì chỉ mơ mộng nhưng chưa bao giờ dám nghĩ đến chuyện trở về nghề báo.  Sau này khi trở lại San Jose đi tìm tài liệu thì anh Yến mới thú thật là lúc ra về có “thuổng” một số tài liệu của cơ quan IRCC.  Ông Yến nói rằng:  “Lúc đó các ông có nhiều tài liệu định cư tốt quá.  Không có máy Copy lớn như bây giờ, lại sợ mất thì giờ nên máu nhà báo thèm tài liệu là  cứ lấy luôn.  Để lại, các ông cũng chẳng có ai khai thác, thật uổng phí.  Bây giờ đã hơn 20 năm rồi, nhân tiện gặp lại xin báo cáo ông Giao Chỉ rõ.”

     -    Ôi, ông Yến ơi!  Sao tôi đi đâu cũng nghe nói ông là người ngon lành đứng đắn mà sao lại làm như thế?  Tôi nói đùa như thế chứ thật ra có mất mát gì đâu.

     -    Nghề nghiệp mà ông.  Hỏi xin mà nhỡ ông không cho thì hỏng hết.  Tôi cứ lấy rồi báo cáo sau.  Chỉ có điều báo cáo hơi muộn.

     Xem ra nhà báo Đỗ Ngọc Yến cũng không phải là người toàn hảo.  Không biết lúc dạy cho đám trẻ làm báo ông có chỉ cách lập mưu lấy tài liệu như thế không?  Nhưng mà, nếu con người đôi lúc phải làm điều sai lầm thì đây là sự xấu dễ chịu và đẹp đẽ nhất.  Một ông tòa ở San Francisco đã tha bổng cho anh chàng ăn cắp sách của thư viện.  Bởi vì ông gọi đây là tội lỗi của thiên thần.

     Qua năm 2006, anh em Người Việt bảo tôi có kỷ niệm gì với ông Đỗ Ngọc Yến thì viết để cho vào tuyển tập.  So với những giây mơ rễ má của quý vị đối với ông Yến thì cái chuyện vớ vẩn của tôi có xá gì.  Làm sao lại có thể viết về cái kỷ niệm tào lao vào mùa Xuân viễn xứ năm xưa ở cái nơi hẻo lánh ấy.

     Chuyện Rừng Mắm của Bình Nguyên Lộc tả miền Cà Mau dân nghèo bỏ kẻ chợ xuống miền cực Nam vỡ đất hoang làm ruộng.  Như những cây tràm cây đước làm nền đất cho cam quýt mọc lên.  Lại nói đến truyện ngắn Những Giọt Mực trong lọ mực của Lê Tất Điều.  Những giọt mực bên trên theo đầu ngòi bút chảy ra thành những bài văn bài thơ làm rung động con người.  Những giọt mực chết dưới đáy lọ mực là không làm nên công trạng gì.  Nhưng đó là những giọt mực hy sinh đội các lớp mực bên trên đi xây dựng cuộc đời.  Qua 30 năm, Đỗ Ngọc Yến đã làm tròn công việc của những giọt mực đáy bình, những cây tràm cây đước cho thế hệ Việt Nam tiếp theo.  Bởi vì nghề báo của ông chỉ sản xuất một tác phẩm lớn là chính cuộc đời.

     Tháng 8 năm nay Yến Đỗ qua đời, sau gần 10 năm cầm cự với bệnh tật và vẫn còn điều hành nhiều công ty. 

     Tờ cáo phó đăng danh sách phía dưới không phải một cơ sở mà tổng cộng 10 cơ sở.  Nhật báo, tuần báo, nguyệt báo, online, đài phát thanh và thêm cả hội đoàn A hay B gì đó, một tay ông xây dựng.  Vâng, đó chính là cái anh chàng xách mấy bịch Plastic đi chợ, leo lên xe bus ở Santa Rosa gần 30 năm về trước.  Tương lai lúc đó mờ mịt.  Chỉ là tay rửa chén nhà hàng ăn lương tối thiểu.  Tôi với Peter ở San Jose ngồi nói về chuyện Yến Đỗ ra đi.  Bạn bè, văn hữu, thân hữu, độc giả, thính giả khắp bốn phương trời cũ và mới đều thương tiếc và chia buồn.  Không có một người nào được các viên chức Hoa Kỳ và báo chí Việt Nam đề cập đến nhiều như thế.  Từ thống đốc, dân biểu, thị trưởng, nghị viên.  Các hàng thông tấn Hoa Kỳ đều có loan tin.

     Đặc biệt nhất là các bài báo viết về Đỗ Ngọc Yến.  Bạn thời xưa viết về sinh hoạt hướng đạo thanh niên.  Con gái thì viết cho bố.  Tuổi trẻ thì viết cho bác Yến.  Có người viết về ông Yến là nhà quản trị.  Có người viết ông Yến như một nhà sáng lập.  Có người viết về ông Yến, người của cộng đồng.  Ông Yến với âm nhạc.  Ông Yến với hội Phật học, với hoạt động thiện nguyện, với hội họa, đủ cả mọi ngành nghề.  Và rất nhiều người viết về ông Yến như là một người bạn, như một ân nhân.

     Có người viết nhẹ nhàng, có người viết cay đắng, nhưng tất cả đều gọi ông là một người tử tế.  Đôi khi quá tử tế.  Và để cho có đủ vị gừng cay muối mặn, cũng có một vài lời phát biểu mắng mỏ trên mạng điện toán.

     Ngoài đám tang chính thức của gia đình còn có nhiều buổi tưởng niệm do đồng nghiệp tổ chức.

     Hình ảnh xe tang đi ngang qua tòa báo Người Việt để các cộng sự viên của ông đi vòng quanh quan tài là một hình ảnh hết sức đẹp đẽ.  Chưa hết, trên con đường Moran độc đáo của Westminster, xe tang lần lượt đi qua tòa báo Viễn Đông rồi Việt Báo.  Tại mỗi nơi, nhân viên, bạn bè đồng nghiệp đều xếp hàng tiễn đưa.

     Rồi trong bài báo đầy đủ nhất từ gia đình ra đến xã hội của Yến Đỗ, ông Hoàng Khởi Phong kể tên một danh sách dài các anh hùng hào kiệt của riêng cánh văn nghệ sĩ di tản đã xếp hàng đón chào Yến Đỗ:  Nguyễn Tất Nhiên, Trầm Tử Thiêng, Phạm Đình Chương, Mai Thảo, Trần Đại Lộc, Nguyên Sa, Lê Đình Điểu, Trần Đình Quán, Tô Thế Liệu, Lê Hưng, Long Ân v.v...

     Kể tên các danh sĩ đứng chờ như thế có vẻ đã làm giảm bớt nỗi thương đau của chuyến xe về miền vĩnh cửu.  “Anh đi đâu mà kẻ đón người đưa?”

     Tuy nói vậy thì biết vậy, thật sự mà biết chắc được có anh em ta đứng đón chào ở phía bên kia vườn địa đàng thì bên này, ta đã kéo nhau đi từ lâu rồi.  Phải không các bạn?

*   *   *

     Ba mươi năm trước gặp Yến Đỗ ở Santa Rosa, trên bàn bạn bè ngồi chơi có tờ báo Mỹ đăng tin anh thống đốc Cali không muốn nhận thêm người tỵ nạn. 

     Vâng, đúng như vậy.  Ông thống đốc thời đó bây giờ đang làm thị trưởng Oakland, vốn là người nổi tiếng chống dân tỵ nạn Đông Nam Á.  Nhưng ghét của nào trời trao của đó.  Tỵ nạn Việt Nam đổ về Cali từ 50 ngàn đến 500 ngàn.  Rất nhẹ nhàng.  Trong đó có gia đình họ Đỗ từ Texas.

     Ba mươi năm sau, ông tỵ nạn Yến Đỗ đã làm những công việc gì mà khi ra đi, anh thống đốc Cali năm 2006 lại viết thư chia buồn nói là rất tiếc thương ông. 

     “Còng lưng gánh nốt đời lưu lạc...”

     ........................

     Ta biết làm gì cho hết nửa đời sau?”

     Câu hỏi 30 năm đã có câu trả lời. 

     Ngàn thu vĩnh biệt.

Giao Chỉ – San Jose 2006