HỔ HAY HỒ HẬU

HỔ HAY HỒ HẬU

Băng Đình

Nhớ quê chàng lại tìm đường thăm quê

Ai chẳng biết đó là thơ Kiều. Sau 32 năm (1950-2002) bỏ làng, tôi liều mạng đổi một chữ VÀNG của bậc tiền bối, Đại Thi Hào Dân Tộc:

Nhớ quê chàng QUYẾT tìm đường thăm quê

Lẽ ra bà xã cùng đi, trước là thăm nơi chôn rau cắt rốn của tôi, sau là ra mắt bên chồng sau hơn 40 năm làm dâu. Rất tiếc nhà tôi nhuốm bệnh bất ngờ cần ở lại điều trị. Thế là bạn già đồng hương Đinh Tiến Lãng bị vợ con tôi cậy nhờ tháp tùng làm cái hãm kẻo tôi bốc bậy. Vả lại chúng tôi đều tới giai đoạn xa trời. Ngoài ra, theo Nguyễn Bính thì:

Không sang là chẳng đường sang đã đành...

Đúng mười giờ sáng 14-2-2002 tức Mùng Bốn Tết Nhâm Ngọ, chân tôi chạm đất Phi Trường Nội Bài. Giữa trăm mối xúc cảm, bỗng thoáng lo âu, liệu có sao không...

Đón tôi là những đứa cháu ra đời sau năm 1954, năm tôi rời đất Bắc. Rất tiếc chỉ còn hai trong số năm cháu từng được tôi bồng ẵm nô đùa dưới mái nhà xưa, Thái Bình (một mất xác ở chiến trường miền Nam, hai yểu mệnh). Lần đầu các cháu được tay bắt mặt mừng với cậu, với chú lưu lạc. Nhất là hai trong số ba chị và anh tôi không còn, nên chi các cháu đã cho tôi trọn vẹn tâm tình cha con, mẹ con.

Dẫu mệt mỏi sau những giờ bay nửa vòng trái đất, trước khi vào Hànội tôi đòi cho được ghé thăm phần mộ vợ chồng chị Ngà, bà chị kế tôi. Tiếp đó đến một nghĩa trang khác thắp hương cho chị Loan, bà chị cả mà tôi coi là bà mẹ thứ hai, người đã đùm bọc tôi ăn học trong thành khi gia đình ngộ nạn thời thế.

Bạn già Lãng giao món hàng là tôi cho cánh Hànội rồi theo ông anh về Hải Phòng không quên rỉ tai nhau có nắp thì đậy. Tóm lại mỗi đứa đi một ngả quê hương, hẹn tái ngộ Sàigòn.

Hôm sau, 15-2-2002. Đúng 52 năm tôi mới được về làng. Vẻ xuân vẫn còn thấp thoáng đó đây.

Làng và phố Cầu Nại bây giờ đã nối liền bằng những căn nhà quay ra mặt tiền buôn bán. Miễu xưa đành không còn mà luỹ tre xanh cũng biến mất.

Chú thím tôi chợt khóc chợt cười khi đón cháu. Chú là trai út ngành thứ, bám trụ quê hương. Nhờ vậy nên mồ mả tổ tiên và bố mẹ tôi không bị siêu lạc. Nhất là bàn thờ dòng tộc không bị hương tàn khói lạnh. Có điều vắng bóng Thánh Giá, mặc dầu giấy tờ hộ tịch vẫn ghi Thiên Chúa Giáo.

Hai ông bà già cười vui vì ngành trưởng còn được thằng út biệt xứ quay về. Nhưng lại khóc vùi thương cảm cho một gia đình đông đầy nay chỉ còn vẻn vẹn một chị một em -chị Yến tôi lấy chồng làng bên, cũng thuộc diện địa chủ, cứ nhắc đến bố mẹ chị lại nghẹn ngào. Nay là một bà già lụm cụm đón em, theo em Hànội, Tuyên Quang, Thái Bình- tàn tạ chiều đời.

Thôn Nại xưa, Làng tôi xanh bóng tre... Với nếp đình tân tạo đen lim đỏ ngói, ngôi chùa cổ kính trầm mặc, đền trên biệt lập bên con cừ cộc giáp làng Ngừ còn được gọi là đền Bà Chúa Châu (?). (Đền trên là cơng trình do ơng nội tơi khi về trí sĩ, ngồi ghế tiên chỉ, kêu gọi dân làng đĩng gĩp khởi cơng). Đền dưới dựng bên đình cạnh gốc đề cổ thụ. Ngoài ra, mỗi xóm Đông, Tây và phố Cầu đều có một miếu thổ thần. Không có nhà thờ, nhà nguyện vì cánh Công Giáo chỉ có hai gia đình mà một đã bị xoá sổ. Nữ thần được thờ phượng ở đền dưới là một lương y. Tương truyền, khi được vời cung chẩn bệnh cho hoàng hậu, bà phải ngồi ngoài cửa phòng bắt mạch bằng một sợi dây tơ. Thay vì quấn dây vào cổ tay bệnh nhân, nhà vua ra lệnh quấn vào chân cột.

-Muôn tâu, đây là mạch gỗ chết chứ chẳng phải mạch người sống.

Không hiểu do cơ duyên nào làng tôi lại thờ cúng bà là một trong hai nữ thần và vị thành hoàng là Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng. Tàn nhang, nước lã của đền dưới là thuốc trị bá bệnh cho dân Nại và vùng phụ cận !

Trừ ngôi đền trên, mọi thần từ, Phật tự , am miếu cùng cây cối cổ thụ đều không còn. Trên nền những kiến trúc ấy kể cả ngôi trường tổng với cây bàng , cây gạo cao cả nay đã thay bằng những căn nhà dân giả ngó nhau xa lạ...

Chú tôi thắp đèn nhang bàn thờ gia tiên cho tôi vái lậy rồi dẫn tôi lên đền trên niệm hương trước khi viếng mộ thân nhân rải rác trên mấy cánh đồng. Ngôi đền vẫn nguyên vẹn, duy có xây thêm cổng mới trên gắn bức hoành đề hàng chữ sơn đỏ: Đền Linh Từ Quốc Mẫu. Cạnh đền là một nhịp cầu cong bắc qua con cừ cộc sang làng Ngừ nơi có Lăng Thái Sư Trần Thủ Độ...

Tôi lại đi trên những bờ ruộng quanh co của những cánh đồng mang tên Nền Nhà, Nội Cao, Cánh Cốc và Hàm Rồng như xưa từng theo bố tảo mộ. Điều khác biệt là nay bố, mẹ, anh và cháu tôi đã nghỉ yên dưới lòng đất tại nghĩa trang Hàm Rồng. Lần đầu tiên tôi được nhỏ những giọt lệ bất hiếu ngay trên phần mộ đấng sinh thành. Đó cũng là nước mắt khóc cho những nỗi thất bại suốt cuộc đời tôi, thân phận bi thảm của những người sống dưới vĩ tuyến 17 sau năm 1975.

Tất cả mồ mả của dòng họ đều nguyên vẹn và được tu tạo, chăm sóc hàng năm. Phần lớn các ngôi mộ đều đặt giữa ruộng nước, trước kia là điền sản gia đình, nay về tay người khác. Tôi phải lội bùn mới tới được từng ngôi để dâng lễ vật và thắp hương. Tôi không quên xin lỗi chủ ruộng khi lỡ chân làm nghiêng ngả mấy cọng mạ non mới cấy. Tôi vốn sợ đỉa đến độ thời chiến tranh Việt Pháp gặp phi cơ oanh tạc, thà nằm trên miệng tăng xê còn hơn xuống hầm bị đỉa bám. Ngày xưa theo bố tảo mộ tôi chỉ đứng trên bờ. Thời cải tạo làm ruộng, làm rừng hoá ra bị làm quen đỉa vắt. Nhưng ruộng quê giờ không còn đỉa, hoá chất từ phân bón đã tiêu diệt chúng và cũng làm biến mất đám cua ốc, nguồn thu nhập thiên nhiên của dân nghèo...

Con vật bị đòn, bị thương kêu rú, rên rỉ một lúc là hết. Tôi, con người, niềm đau cứ dai dẳng khôn nguôi. Nó giữ chân tôi không cho bước vào làng nhìn lại vạt thổ cư, hơn nửa thế kỷ trước qua ba lần cổng là toà ngang dẫy dọc, tổ ấm của gia đình tôi.

Trên đường bao quanh làng, tôi gặp chị Thi, hàng xóm cũ, là một trong những người được chia đất và ruộng của nhà tôi. Chị ôm chầm lấy tôi, mắt dưng dưng... Chị đã già khiến tôi cứ tưởng là bà cụ Thi, mẹ chị. Cụ ông Thi ngày xưa là phần thu, một hương chức khi bố tôi là tiên chỉ. Sau cải cách, đấu tố bị đuổi ra khỏi nhà chờ nhập trại Lý Bá Sơ, Thanh Hoá. Bố tôi tay chống gậy tay cầm chiếc điếu cầy mặt cúi gầm, ra đi. Cụ ông Thi chỉ dám lẳng lặng ngó theo, mắt đẫm lệ.

Có một sự trùng hợp kỳ lạ, ngày 1-5-1975 tôi cũng rời Nha Báo Chí Phủ Tổng Thống, số 1 Lê Quý Đôn, Sàigòn sau khi bàn giao cơ quan cho phe chiến thắng với vẻn vẹn chiếc điếu cầy để chờ ngày tập trung cải tạo. Khác chăng là tôi mới ngoài bốn mươi và chưa bị rách rưới...

Sắt, con trai một của cụ Thi cùng tuổi vối tôi. Chúng tôi chơi thân với nhau. Mỗi khi bà cụ Thi gặp cả hai, thế nào cũng nhắc từng thằng lên xem ai nặng ký hơn. Sắt cũng hiền lành như bố mẹ. Ở trường Sơ Học Hội Đồng tôi trên Sắt một lớp. Sắt hay bị bạn bè bắt nạt, trong đó có cả tôi. Gặp những trường hợp bị xử ép, Sắt hay thu xếp bằng tiền và mang nợ. Do đó Sắt có ngoại hiệu Chúa Chổm.

Một lần hai đứa chơi bên cạnh hố vôi, vô tình Sắt làm vôi văng trúng mắt trái tôi. Tôi thét lên, con mắt sưng vù, phải dùng tay bịt lại. Sắt hoảng hồn.

-Lần này tớ đền cậu hai đồng.

Máu tham khiến tôi dịu cơn đau.

-Cộng với nợ cũ là bao nhiêu?

-Bẩy đồng cả thẩy.

-Ừa.

Sắt mắc nợ lung tung. Thỉnh thoảng chúng tôi hè nhau lục cặp lục túi anh chàng. Được bao nhiêu chia đều. Sắt chỉ biết thút thít khóc. Gặp lại, chúng tôi đã là hai ông cụ và Sắt là y sĩ đã nghỉ hưu. Sắt dè dặt gọi tôi là ông...

Được biết, đất cũ của nhà tôi không mấy thịnh vượng đối với các chủ mới. Vào những đêm mưa gió sụt sùi thường có bóng người vất vưởng. Nên chi nhiều người bán xới đi chỗ khác. Nghe nói nền cũ của ngôi nhà tây khá kiên cố dù bị Pháp đóng bốt rồi đặt mìn khi rút lui vẫn còn trơ trơ với những huyền thoại. Họ bắn tiếng với chú tôi sẵn sàng bán lại cho cố chủ với giá phải chăng.

Tôi cũng không dám đến chỗ ven sông, nơi bố mẹ tôi chui rúc trong những ngày tàn dưới một túp lều. Mẹ tôi sống cô đơn thêm gần hai năm sau khi bố tôi qua đời. Ngay khi còn trẻ trong lần thai sản đầu tiên, cô đỡ vườn lỡ tay đã khiến bà bị tật di tiểu, mỗi ngày phải tắm rửa mấy lần. Kế đến, bị ung nhọt ở nách trái vỡ ra nhiều miệng, cả chục năm chạy đủ thuốc thang mới hết. Pháp đã chiếm nhà tôi đóng đồn. Khi rút lui chúng lại đốt sạch phá sạch. Một mẩu tường xót lại đã xụp đổ trúng chân lúc bà cuốc đất trồng rau. Bà phải vừa bò lết vừa lao động mới kiếm đủ miếng ăn cho hai vợ chồng già. Những năm cuối cùng lại mọc thêm một nhọt lớn nơi cổ, máu mủ rịn ra suốt ngày đêm. Bà có nuôi một con chó cún, không phải để giữ nhà, mà người phải giữ chó chờ lớn đem bán. Ở quê tôi những người cùi hủi hoặc bệnh hoạn trầm kha thường bị cách ly trong những túp lều. Bố mẹ tôi mắc bệnh thời đại nên cũng phải sống ngoài lề xã hội. Nhờ hiền lành và có chút uy tín ở địa phương nên được tha tội chết chỉ phải đền tội sống ! Chủ lều chết đi lều sẽ bị đốt cho hết vi trùng, vạt trống sẵn sàng dành cho bệnh nhân khác. Mẹ tôi chết già. Chị Loan tôi chôn cất mẹ xong, đốt lều, trả đất cho làng. Di sản nghèo mạt của người quá cố chưa đầy một gánh nhẹ. Một ngày cuối thu 1969, chị tôi, cựu hoa khôi của huyện Hưng Nhân, bản thân đương kim địa chủ quảy một gánh sầu trở về cũng một túp lều ở thôn Kênh. Chị đã goá bụa, con gái công tác xa, con trai đang ở chiến trường. Chị thất thểu đi trong nắng chiều, theo sau là con chó cún. Hoạt cảnh này đã khiến dân làng rơi lệ...

Sau này người ta xây nhà gạch trên nền túp lều cũ. Khi đào móng họ gặp một bộ xương. Đây là nơi từng bị máy bay Pháp oanh tạc, bị Tây đóng đồn và cũng là vùng hoạt động của đội Thái Hùng chuyên thủ tiêu người trong đêm tối thì xác người bị vùi dập đâu có gì khó hiểu. Dân làng thường kháo nhau là bố tôi cứng bóng vía, dưới tay có nhiều âm binh -ngành trưởng họ tôi có điện thờ Thái Thượng Lão Quân chuyên trừ trùng tang niên táng- nên oan hồn không dám xách nhiễu. Khi mẹ tôi chỉ còn một thân mới bị người chết không mồ phá phách khiến đau đớn rên la suốt mấy tháng trời trước khi rũ sạch nợ đời. Mà đấy mới chỉ là cái đau của thân xác. Còn cái đau tinh thần? Mẹ tôi tuổi Thân (1896), gái đầu lòng của vị lý trưởng bá hộ giầu nhất làng Bùi Quang Chiêm. Thời trẻ trung, nhan sắc bà vào hạng khá đẹp nên đám con cái là chúng tôi đều có khuôn mặt dễ coi. Ông bà tôi thương con gái, ngày đám cưới cho đưa theo mấy gánh tiền đồng, tiền kẽm làm của hồi môn. Riêng áo cưới mớ ba, mớ bẩy mấy bộ, sau này tôi còn thấy treo đầy tủ. Mẹ tôi không biết chữ quốc ngữ, chỉ võ vẽ ít chữ Nôm Hán mà thuộc hầu hết truyện cổ văn, đặc biệt là cuốn Kiều nhờ ông ngoại truyền khẩu. Tôi được mẹ ru bằng Kiều nên cũng thuộc gần hết áng thơ này trước khi đi học. Khi bị đưa ra miền Bắc cải tạo, buồn quá tôi đã gom mọi thứ giấy lộn chép lại Đoạn Trường Tân Thanh, lỡ quên câu nào nhờ anh em động não bổ túc. Kiều thành bạn thiết của cải tạo viên Trại 1 Liên Trại 3 Yên Bái, Hoàng Liên Sơn.Thi hào Nguyễn Du quả đã an ủi mẹ tôi suốt cuộc đời đau khổ thiệt thòi. Người lại cứu một vài anh em chúng tôi. Sau tháng 6-1978, đáo hạn 3 năm, chúng tôi tuyệt vọng. Trước đó đã có mấy anh tự tử, trong số này nhiều nhất thuộc cánh dược sĩ, các anh sẵn thuốc độc. Nay chúng tôi, mấy anh em chí cốt quyết định tìm cách chấm dứt cuộc sống vì trốn trại cũng khó thoát. Mỗi người nghĩ một cách riêng cho mình. Anh dược sĩ nào cũng có thuốc nhưng chỉ giữ riêng cho mình theo đạo đức nghề nghiệp. Tôi cũng muốn chết nhưng không dám tự thực hiện, chỉ buông theo khổ giá, đói không cải thiện, bệnh không xin nghỉ, mong sẽ tắt như ngọn đèn hết dầu. Bỗng tôi nghĩ đến bói Kiều. Sẵn cuốn thơ chép tay, một chiều Chúa Nhật mấy đứa rủ nhau ra một góc sân trại. Nước trà và mấy tán đường làm của lễ, que củi làm hương. Tôi làm dấu, đọc kinh xin Chúa Thánh Linh và Đức Mẹ dẫn đưa anh hồn Tố Như giáng thơ hướng dẫn chúng tôi trong cơn tuyệt vọng. Tôi xin bốn câu ở phía cuối trang bên trái. Quẻ bói được đọc lên:

Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu

Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ

Đòi phen nét vẽ câu thơ

Cung cầm trong nguyệt nước cờ dưới hoa

Tôi vỗ đùi đánh đét.

-Sống rồi, đừng có tính quẩn nữa. Ai dè Nguyễn Tiên Điền cũng xài ngôn ngữ nhà báo thế kỷ 20. Này nhé, viết phiếm về nước Mỹ chúng tớ thường gọi là Cờ Hoa. Vậy tương lai chúng mình sẽ đi Mẽo như lời đồn. Nhớ nhé hôm nay là ngày 24-6-1978, cũng là ngày nhà báo Huy Vân lìa đời buổi sáng.

(Mấy bạn tù tham dự bói Kiều hôm ấy xin liên lạc với tác giả để nhận một cuốn Còn Một Chút Này)

Mẹ tôi sống được 74 tuổi với bốn tang em ruột. Em gái mất trong túng quẫn vì chồng cờ bạc, lúc ngoài 40 tuổi. Ba em trai chết dữ, cậu trưởng thắt cổ vì một cuộc tình, cậu thứ vì đạn pháo Pháp, cậu út bị xử bắn thời cải cách ruộng đất. Ngoài ra còn năm trai non yểu và tôi, lìa mẹ lang bạt kỳ hồ từ năm mười sáu tuổi. Tôi được đi nhiều nơi trên thế giới nhưng chưa tìm được bà mẹ nào khổ như mẹ tôi...

Tôi biết làm thơ, một trong những bài đắc ý nhất là bài:

MẸ

Mẹ mười ba tuổi đã long đong

Thói cũ thời xưa sớm gả chồng

Cơm áo hai vai oằn gánh nặng

Đường dài chẳng một bước thong dong

Bẩy mươi tư tuổi Mẹ qua đời

Còm cọm riêng mình cay đắng thôi

Mắt nhắm mới khô dòng nước mắt

Hơi tàn mới cạn suối mồ hôi

Một trai ngược Bắc một xuôi Nam

Non yểu năm trai sớm lạc đàn

Nuôi Mẹ không ngày cơm bữa cháo

Thiệt thòi Mẹ chẳng một lời than

Lòng Mẹ như trăng vẹn vẹn tròn

Trăng đầy toả ánh xuống chồng con

Hỡi ơi chất ngọc hy sinh ấy

Đâu biết canh chầy đã héo hon

Làm dâu Mẹ đã là dâu thảo

Làm vợ càng thơm tiếng vợ hiền

Làm Mẹ đất trời còn chật hẹp

Bây giờ con Mẹ nhớ hay quên?

Về bố tôi, cái rủi là không bị bắn tức khắc như em rể và em vợ mà phải kéo dài cuộc sống như chết trong một xã hội hoàn toàn không thích hợp. Và cái may vớt vát là được đi trước mẹ tôi gần hai năm. Nhưng cái may của bố tôi lại là cái rủi của mẹ tôi. Không còn người chồng đầu gối tay ấp ấm lạnh ngọt bùi suốt một hoa giáp, không còn đối tượng để hy sinh, mẹ tôi cũng mất luôn lẽ sống và đời sống. Về mẹ, tôi thú thật không đủ chữ nghĩa để nói cho hết bốn chữ ĐAU KHỔ THIỆT THÒI...

Trong HỔ HAY HỒ tôi đã nói về Miễu Nại. Trung tâm đất miễu xưa nay là nghĩa trang liệt sĩ với tường bao quanh. Đất còn lại biến thành ruộng lúa. Phía tây, xưa là bụi tre thờ nay là... phần mộ bà Trần Thị Dung. Do bà con nông dân lấn đất làm ruộng, phát hiện cỗ quan tài, mới biết đó chính là Linh Từ Quốc Mẫu chứ không phải mộ Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng, đối thủ số một của chồng sau bà, Trần Thủ Độ.

Các thư tịch Đại Việt Sử Ký Toàn Thư của Ngô Sĩ Liên, Danh Tướng Việt Nam của Nguyễn Khắc Thuần, Bà Chúa Ngừ của Bút Ngữ... đã soi sáng một sự lầm lẫn kéo dài từ thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 20 của dân Nại.

Bà Trần Thị Dung (? - 1259), người thôn Lưu Gia, Hải Ấp (nay là Lưu Xá huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình), con Trần Lý, em gái Trần Thừa (bố Trần Cảnh tức vua Trần Thái Tôn). Năm 1209, Thái Tử Lý Hạo Sảm (vua Lý Huệ Tôn), 15 tuổi, chạy loạn tới đây đã nạp bà làm phi. Năm 1210, Thái Tử Sảm nối ngôi cha. Thoạt tiên bà được sách phong Nguyên Phi. Năm 1213, vì nghi ngờ lòng trung thành của một người anh khác của bà là Trần Tự Khánh nên bà bị giáng xuống hàng Ngự Nữ. Đầu năm 1216, được sách phong Thuận Trinh Phu Nhân và cuối năm ấy đạt ngôi vị cao nhất, Hoàng Hậu. Tuy được nhà vua sủng ái song bà lại bị Đàm Thái Hậu, mẹ vua, ghét bỏ dèm pha.

Cũng năm 1216, bà hạ sinh Công Chúa Thuận Thiên. Vị Công Chúa này được gả cho Trần Liễu (cha của Trần Quốc Tuấn, anh của Trần Cảnh). Năm 1237, dù đã có thai ba tháng (Trần Quốc Khang, anh cùng mẹ khác cha với Thái Tử Trần Hoảng tức Trần Thánh Tôn sau này) vẫn bị cải hôn với Trần Cảnh.

Năm 1218, bà lại hạ sinh Công Chúa Chiêu Thánh tức Lý Chiêu Hoàng, vua cuối cùng của triều Lý. Được vua cha, Lý Huệ Tôn nhường ngôi năm 1224, lúc mới 6 tuổi. Do sự sắp đặt khôn khéo của Trần Thủ Độ, năm sau 1225, Lý Chiêu Hoàng kết hôn với Trần Cảnh, cũng mới 6 tuổi và nhường ngôi cho chồng, vua Trần Thái Tôn và nhận tước hiệu Hoàng Hậu của tân triều. Khi ngôi Hoàng Hậu về tay Thuận Thiên, vị cựu Nữ Hoàng, cựu Hoàng Hậu bị giáng làm Công Chúa.

Năm 1226, Trần Thủ Độ bức tử Lý Huệ Tôn (đã xuất gia tu hành tại chùa Chân Giáo, phía ngoài hoàng cung), truất ngôi Hoàng Thái Hậu triều Lý của bà, người chị họ và cưới bà làm vợ.

Bà qua đời năm 1259, thọ khoảng gần bẩy chục tuổi. Ở địa vị Phu nhân của Thái Sư Trần Thủ Độ bà còn được nhà Trần ban tước hiệu Linh Từ Quốc Mẫu. Thời Trần, vinh từ Quốc Mẫu chỉ dành riêng cho Hoàng Hậu. Vả lại đó cũng là tôn hiệu cũ của bà khi là Hoàng Hậu của Lý Huệ Tôn và Hoàng Thái Hậu của Lý Chiêu Hoàng...

Bà an nghỉ tại cánh đồng làng Nại. Một nấm mồ đất với những bụi tre đằng nga, tổ ấm của đàn cò vạc suốt bẩy trăm năm. Nhân đây cũng xin đính chính lập luận của nhà văn Bút Ngữ cho rằng bà được táng tại cánh đồng làng Ngừ.

Thực ra, chồng sau của bà , Thái Sư Trần Thủ Độ (1194-1264) mới có lăng tại đây với những cú, cáo, dần, sàng, nong, nia... Nay đã được trưng bầy tại viện bảo tàng thị xã Thái Bình. Đặc biệt lăng Ngừ vẫn còn được cội đa cổ thụ. Dưới tàn đa, một am nhỏ bằng chiếc điếm canh đê sông Hồng có hàng chữ Lăng Thái Sư Trần Thủ Độ.

Theo giáo sư Nguyễn Khắc Thuần, bà đã góp phần quan trọng trong việc hàn gắn những vết rạn nứt trong hàng ngũ quý tộc họ Trần (anh em Trần Liễu, Trần Cảnh do vụ đoạt hôn ) tạo cơ sở sức mạnh cho chính triều đại này. Bà đã tổ chức thành công việc di tản hoàng tộc, các gia đình tướng soái và toàn bộ kho tàng ra khỏi Thăng Long trước khi quân Mông Cổ tiến chiếm năm 1258. Bà còn thu gom vũ khí của các tư gia đi lánh nạn để dùng vào việc quân. Bà đã thực sự góp công lớn trong cuộc kháng Nguyên lần thứ nhất và có biệt tài về tổ chức hậu cần...

Sử gia Ngô Sĩ Liên nhận xét: "Công của bà giúp nội trị của nhà Trần nhiều hơn là báo đáp cho nhà Lý. Thế mới biết trời sinh ra bà Linh Từ là để mở mang cơ nghiệp cho nhà Trần vậy". (Đại Việt Sử Ký Toàn Thư). Sử gia họ Ngô còn cho bà là bất chính vì cuộc hôn nhân với Thái Tử Sảm thiếu nghi thức (trên đường chạy loạn). Lấy Trần Thủ Độ là thất tiết theo luân lý Đông Phương.

Một tài liệu khác cho biết, nằm gọn bên trong động Thiên Hương - một trong những phong cảnh đẹp ở Ninh Bình - là ngôi miếu thờ Linh Từ Quốc Mẫu Trần Thị Dung với pho tượng bà ngồi trên long ngai dưới 4 chữ Quốc Sắc Thiên Hương.Tương truyền khi theo triều đình vào Vũ Lâm lập hành cung, bà đã truyền dạy cho nhân dân thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải nghề thêu ren. Bà được dân trong vùng suy tôn là thánh tổ nghề này.

Tới đây tôi bỗng hiểu một cách thật thấm thía thế nào là bé cái lầm, một sự lầm lẫn từ tổ tiên tôi. Khởi đi từ sự thất học, thất truyền. Làng tôi xưa nay không có được một tay khoa bảng. Quê nghèo trải qua biết bao thiên tai, nhân họa, lưu tán... Lớp này đến rồi đi. Lớp khác tới, thờ phượng theo nhu cầu tâm linh chẳng cần cơ sở lý giải.

Theo bố tôi kể, một năm lụt lội nào đó, dân làng vớt được hòm sắc của Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng. Thế là ngài được thờ làm Thành Hoàng với ngôi đình bề thế. Sẵn miễu tre, người ta bèn gán cho lăng mộ của ngài và tục bắt cuốc vào dịp tết hàng năm được tổ chức. Nay đình và đền dưới không còn. Vị Thành Hoàng và bà Lương Y, nhất là bà lang thần chẳng còn chút dấu tích kể cả chút tên tuổi lý lịch. Đoàn Đại Vương, bẩy thế kỷ sau lại thêm một phen thất bại thành mối sầu Đông Hải trong tôi nhân chuyến quay về. Tóm lại miễu Nại, lăng Ngừ chỉ là nơi mang hài cốt của vợ chồng Thái Sư Trần Thủ Độ.

Qua bao lớp sĩng phế hưng, nhất là chính sách tiêu thổ kháng chiến 1946, rồi hai cuộc chiến tranh kế tiếp. Mộ Thái Sư Trần Thủ Độ, một nấm đất cĩ trồng cây đa. Mộ Quốc Mẫu Trần Thị Dung, dẫu khơng cịn gị đống và bụi tre thờ, nhưng vẫn là một ngơi mộ khá bề thế. Cả hai đều tồn tại qua bẩy thế kỷ (14-21) nhờ viễn kiến của nhân vật được coi là gian hùng nhất lịch sử.

Bà Chúa Châu nào đó cũng ra đi vì bản sắc phong cho thấy đền trên chính là nơi thờ phượng Linh Từ Quốc Mẫu. Không biết bao giờ nấm mồ đất của nhân vật lịch sử này mới được tôn tạo cho xứng đáng với nắm xương của bà Mẹ Nước? Chú tôi còn cho biết ở dưới lòng con cừ cộc cạnh đền có một tấm bia đá bị vùi lấp. Dân làng đang tìm cách vớt lên. Xin Quốc Mẫu phù hộ cho dự định này được thực hiện. Tôi nghĩ nếu được chính quyền địa phương và nhất là ngành khảo cổ tiếp tay chuyện này sẽ không khó.

Trong hai ngày ở cố hương, tôi đã đến lăng vua Lê tức lăng Đầu. Giếng vua vẫn còn. Ngôi đền cũ với cặp tượng nô lệ Chiêm Thành chầu hầu cùng tấm bia đá cổ kính và mấy lớp hào luỹ xưa bao quanh vạt đất rộng đã biến mất. Tất cả không thành nương dâu mà hoá ra ruộng lúa. Thay cho ngôi đền cũ là một am nhỏ cỡ đền Trần Thủ Độ dựng bên bờ giếng. Cũng còn một vạt đất thuộc phạm vi lăng cũ được dành cho Xí Nghiệp gạch ngói địa phương.

Qua huyện lỵ Hưng Nhân cũ, công đường quan huyện cùng ngôi trường Kiêm Bị đều đã bị xoá không còn dấu vết. Cả đến nhà buôn Maison Thọ Xuân và biệt thự cô Giáo Dĩ cũng hoá thành những căn nhà nhỏ bé.

Tôi cũng về quê ngoại, thôn Bùi Quang Chiêm, để không tìm ra tháp cổng, nhà thờ, nhà tế, nhà gác... nơi mẹ tôi cất tiếng chào đời. Có chăng gặp mấy chú em họ ngoại, những cụ già sống trong những nhà gạch kiểu chuồng chim. Nhà gạch mái ngói hoặc tôn vì quê tôi nay không còn tre và nhất là rơm rạ, vật liệu cần thiết cho nhà tranh vách đất truyền thống. Tre được thay bằng cây ăn trái, lúa ba trăng không đủ độ dài để lợp nhà.

Tôi cũng tới Lưu Xá, quê ngoại của mẹ tôi để thăm cô em họ duy nhất bên mẹ. Cô là con một của cậu trưởng tôi, lấy chồng về quê ngoại của bố. Nay đã ngoài bẩy chục và bắt đầu lú lẫn. Nhan sắc diễm lệ của cô em tôi cũng biến mất cùng những lầu các của mấy ông cậu, anh em của bà ngoại tôi. Cả đến ngôi từ đường dòng tộc có bài vị của viễn tổ Trần Hấp ( bỏ quê Tức Mạc, Nam Định qua định cư Lưu Xá, Thái Bình và là thân sinh của Trần Lý), niềm hãnh diện của họ ngoại mẹ tôi cũng chẳng còn lấy một mẩu gạch. Tất cả họ hàng nội ngoại của tôi xa cũng như gần đều bị mắc nạn thời đại, địa chủ. Nạn nhân đương nhiên của chế độ. Rất điển hình trong thơ Trần Dần:

...những ngày ấy bao nhiêu đau xót...

Bên cạnh Hải Ấp (Lưu Xá) là Hải Hồ nay là Hải Triều có tên nôm là Hới Chiếu vì dân làng chuyên dệt chiếu. Gần hai trăm năm sau Linh Từ Quốc Mẫu Trần Thị Dung, cô thôn này cũng xuất hiện một bậc nữ lưu...

Xưa cũng như nay, chiếu là vật dụng không thể thiếu trong các gia đình Việt Nam. Bó chiếu là cái chết tàn mạt của người nghèo, không thể nghèo hơn được nữa.

Bến Mỹ Đại bên bờ sông Luộc kế làng Hới neo những chiếc thuyền đinh. Ra cửa Luộc gặp sông Hồng, thuyền xuôi vào tận Ninh Bình mua vật liệu gồm cói và đay gai. Qua bàn tay khéo léo của dân Hới, đủ loại chiếu được sản xuất cung ứng cho từ trong triều ra ngoài nội. Sản phẩm bây giờ được chất đầy khoang, thuyền lại ra cửa Luộc. Ngược một ngày sông là tới Kinh Kỳ, Kẻ Chợ hoặc Thăng Long. Thuyền ghé cửa sông Tô Lịch, trên bờ làø một phường buôn còn tên Phố Hàng Chiếu của Hànội ngày nay. Ngoài những thương điếm bán buôn bán lẻ, dân Hới còn cho con em gánh hàng đi bán khắp Ba Mươi Sáu Phố Phường. Đó là những gánh chiếu bé nhỏ gọn nhẹ, chiếu gon. Một trong những cô lái chiếu này mang tên Nguyễn Thị Lộ, người được coi là tác giả mẩu thơ ứng khẩu (nếu có):

Tôi ở Tây Hồ bàn chiếu gon...

Theo bà con họ Nguyễn ở làng Hới, nguyên văn câu này:

Tôi ở Hải Hồ bán chiếu gon...

Hiện nay dân Hới vẫn còn giữ khói hương am thờ người con bạc mệnh của họ ở ngay đầu làng. Tôi ở Hải Hồ... hợp lý hơn. Trước hết Tây Hồ chỉ là một thắng cảnh của Kinh Kỳ không phải địa danh xã ấp, nhất là không chuyên môn dệt chiếu bán chiếu như Hải Hồ.

Tôi không biết cặp tài tử giai nhân Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ gặp gỡ nhau nơi nào, khi nào tại Kẻ Chợ Thăng Long. Nhưng về Hànội rồi lại ghé làng Hới tôi cứ bùi ngùi cảm thương cho trang quốc sĩ, tác giả Bình Ngô Đại Cáo và người đẹp Hải Hồ sống cách chúng ta hơn sáu thế kỷ.

Sao Ức Trai không về thần trong những trận đánh kinh thiên động địa của mười năm kháng Minh? Và sao không được cùng với người em họ Trần Nguyên Hãn chết dưới tay Lê Thái Tổ năm 1429?

Cặp trai tài gái sắc càng gần chúng ta hơn với bài thơ mang số 236 tựa đề Ba Tiêu trong Quốc Âm Thi Tập (Một tập trong Ức Trai Di Tập do Dương Bá Cung, Nguyễn Năng Tĩnh và Ngô Thế Vinh sưu tầm và xuất bản dưới triều Tự Đức. Riêng Quốc Âm Thi Tập sau đó bị thất lạc mãi tới năm 1957 mới lại tìm thấy):

Tự bén hơi xuân tốt lại thêm

Đầy buồng lạ mầu thâu đêm

Tình thư một bức phong còn kín

Gió nơi đâu gượng mở xem

Các học giả Trần Văn Giáp và Đào Duy Anh bị cái tựa đề Ba Tiêu dẫn dắt nên cứ cho buồng lạ là buồng chuối. Cố thi sĩ Xuân Diệu nhờ giác quan đặc biệt của nòi thơ đã đính chính đó là căn buồng tân hôn.

Vậy xin lạm bình:

Vẻ đẹp lúc xuân về càng tự đẹp thêm

Thâu đêm sự kỳ lạ nhiệm mầu toả đầy buồng

Tình thư (em) một bức phong còn kín

(Chàng) gió nơi đâu (xin) gượng (nhẹ) mở xem

Và tôi hiểu được vì sao nhà thơ Ức Trai vị đại anh hùng dân tộc của chúng ta rũ áo về Côn Sơn viết Côn Sơn Ca lại không dâng hiến được hạt sương (Lộ) cho bậc quân phụ, để rồi chuốc lấy thảm kịch Lệ Chi Viên 1442 !

Thân nhân tôi, như lời cam kết, bảo đảm chuyến về của tôi được an toàn tuyệt đối đã mời bác sĩ Đ. bạn học cũ của tôi và cộng tác viên của anh, nữ bác sĩ L.H. cùng đi Thái Bình với tôi. Họ đều là bác sĩ gia đình của người nhà tôi, cũng như là bác sĩ điều trị cho chị Loan tôi. Họ đi với tôi khiến dân địa phương vô cùng ngạc nhiên, sao tôi lại quen biết ái nữ cố lãnh tụ họ Lê của họ. Đúng là một sự nhập nhằng. Ở nơi khác, một vài viên chức gãi đầu gãi tai hỏi:

-Thưa thủ trưởng, ông già ấy là ai vậy?

Một người cùng đi trả lời lấp lửng bằng cách hỏi lại.

-Ông ấy mà chúng mày không thuộc à?

Có lẽ họ lầm tưởng tôi là nhân viên ở một sứ quán Việt Nam nào tại hải ngoại về nước công cán. Kết quả, hành lý tôi không bị cân, bị khám.

Trên đường trở về Hànội, chúng tôi dừng lại Dốc Văn. Gần đó là dinh cơ của ông cụ thân sinh ra bạn tôi Trần Đức Minh. Tuy không bị phân chia manh mún, song nhà cửa, cổng ngõ bị thay thế bằng những kiến trúc kiểu xã hội chủ nghĩa bây giờ, sơn phết khá lố bịch theo sở thích của chủ mới. Cái duy nhất còn lại là chiếc bể nước có mui mà nhà giầu nào ở xứ quê khoảng 1930 cũng có. Tôi bấm liền mấy kiểu theo từng góc cạnh. Đây sẽ là một trong những món quà quê mang về Mỹ cho bạn già.

Vượt cầu Triều Dương xưa là bến phà, chúng tôi sang Hưng Yên, ghé làng Hoàng Xá thuộc huyện Phù Cừ thăm mộ bạn cũ Nguyễn Tiên Tiến, anh nằm kề cha mẹ. Ông cụ là một nhà giáo, gốc Quốc Dân Đảng, bị giết năm 1945. Đây cũng là vùng L.H. sơ tán khi Mỹ dội bom Hànội. Rồi chúng tôi ghé Phố Hiến nơi vẫn còn cây nhãn tổ có trái tiến vua và tìm dấu vết nơi chúng tôi tá túc. Với Tiến tôi còn có mấy vần lục bát:

Mày rủ tao cùng làm thơ

Nước mưa chuốc rượu giang hồ giả say

Giã từ Hànội 52

Thôn Hoàng pháo giặc ru mày ngủ luôn

Bạn về tìm dấu bạn xưa

Bốn mươi năm ấy nắng mưa đã nhiều

Đồng chiêm vẳng tiếng sáo diều

Hú hồn thơ nắng quái chiều bâng khuâng

Mảnh đạn chỉ trúng đôi chân

Tuổi xanh máu đỏ cũng ngần ấy thôi

Trả cho đất vội về trời

Ta nguôi sao nỗi đau đời bạn ta

Nhưng thôi thôi thế cũng là

Còn hơn hải ngoại tuổi già khóc nhau

Lệ tràn núi thẳm rừng sâu

Lẽ ra đạn phải xuyên đầu Ba Mươi

Khi mình ngồi khóc bạn mình

Là khi mình mất chính mình từ lâu...

Còn một nơi nữa tôi phải đến, đó là thị xã Tuyên Quang có chị dâu và mộ đứa con gái đầu lòng của chị, cháu tôi. Cháu lấy chồng được bẩy ngày thì chồng ra trận không về. Goá bụa ở vậy tới ngoài năm mươi mới theo bố và em trai vào lòng đất.

Trên đường đi, tôi dừng lại cầu Việt Trì, Ngã Ba Hạc từng là tên bài phú nổi tiếng của nhà nho Nguyễn Cư Trinh:

Vui thay Ngã Ba Hạc.

Dưới họp một dòng.

Trên chia ba ngác...

Năm 1954, đây là ải địa đầu của vùng Quốc Gia, điểm tựa Đông Việt Trì dưới quyền chỉ huy của Thiếu Úy trừ bị tân khoa Trần Đức Minh. Vị trí đã đứng vững sau 90 ngày đêm tử thủ. Tôi cố tìm tàn tích đồn xưa, chụp hình mang về cho bạn tôi nằm coi trên giường bệnh. May sao tôi còn moi được một pháo đài trong hệ thống phòng thủ De Latre trên chiến trường Bắc Việt thời ấy.

Kế tiếp là những ngày Hànội của tôi. Các cháu cứ muốn tôi đi Hạ Long cùng các thắng cảnh miền Bắc. Tôi từ chối quyết liệt với lý do là tôi về bái mộ thân nhân chứ không phải đi du lịch. Nếu nhà tôi bình phục, sẽ có ngày chúng tôi đi thăm đó đây và làm một phóng sự ảnh chuyên nghiệp Bắc Nam với sự cộng tác của tay Hán Nôm, Giáo Sư Lê Văn Ngọc và đồng nghiệp Truyền Hình Điện Ảnh, Kỹ Sư Phạm Khắc Hiệp, cho đỡ tủi thân trước những Xuất Phẩm Bạt Mạng, Chí Mạng của thiên hạ.

Tôi may mắn gặp Người Cầu Nại Nguyễn Văn Cư, anh đã ngoài tám mươi và già yếu lắm. Ngồi với anh tôi cứ ngỡ trong mơ. Anh cho tôi biết, anh vào đảng Cộng Sản từ năm 1938.

-...Chú thấy đó, anh toàn chơi với con địa chủ và bỏ đảng khi thấy rõ chân tướng.

Tôi cũng gặp bạn cũ, kỹ sư hoả xa L. Anh là con rể giáo sư Chu Bá Phượng, một lãnh tụ Quốc Dân Đảng. Anh phải chọn lựa Đảng hay vợ. Anh đã chọn vợ. Nay anh đã nghỉ hưu và bà vợ họ Chu vừa mắc ung thư gan 6 tháng. Mong quý vị Chu gia tộc ở hải ngoại mở tay chi viện cặp uyên ương huyền thoại này.

Về hình ảnh, nhờ thân nhân đưa lối, bè bạn dẫn đường, tôi chụp được hai kiến trúc còn lại từ triều Lý. Đó là Đoan Môn, một hình thức ngọ môn của các kinh đô và Hậu Lâu tức lầu Công Chúa. Tôi bồi hồi thượng thuý lâu, lòng mềm ra khi cúi xuống tìm dấu hài của một Công Chúa con vua Lý Thánh Tôn. Nhà vua từng chỉ vào nàng và phán giữa một đêm đông: "Trẫm thương dân như thương con trẫm vậy... ". Sau đó sai mở kho phát mền ấm cho tù nhân trong thiên lao. Nếu có miệng lưỡi, kiến trúc này sẽ lên tiếng nơi đây đã in gót chị em Lý Chiêu Hoàng... Rồi Huyền Trân nước non ngàn dặm... Rồi Ngọc Hân giã từ kinh khuyết khi vua cha Cảnh Hưng gần đất xa trời, dù được sánh duyên với người anh hùng áo vải Tây Sơn. Và còn biết bao Công Chúa Lý, Trần, Lê phải lên xe hoa, kiệu hoa, hoặc xuống thuyền hoa để đến những vùng biên tái, rừng thiêng nước độc vì mục đích chính trị của triều đình. Trong số có một Công Chúa nhà Trần phải cống Nguyên ngay tại cung điện Thăng Long. Tôi xin dâng một nén tâm hương cho những Công Chúa cũa chúng ta đã hy sinh cho sự nghiệp vĩ đại của dân tộc. Những đoá hoa hương sắc bị dày vò trong nỗi ngâu vầy.

Kỳ Đài là công trình của triều Nguyễn. Cả ba kiến trúc này đều nằm trong khu quân sự nên chúng ta chỉ thấy có cột cờ. Tôi cố tìm Điện Kính Thiên kiểu Điện Thái Hoà của Huế nhưng nay chỉ còn bậc thềm với cặp rồng đá.

Tôi đặt ba tấm hình Kỳ Đài, Hậu Lâu và Đoan Môn kề nhau và đặt cho cái tên dung dị là bộ tam sự Thăng Long. Chưởng môn Hà Thượng Nhân coi hình cứ than rằng ở Hànội từ nhỏ mà nay sống trên đất Mỹ mới được biết hai kiến trúc lịch sử này.

Trước 1975, đời tôi là cuộc thiên di kể cả liên lục địa. Nhưng ngày giã từ Hànội 28-2-2002 mới thật sự có ý nghĩa. Điểm tâm ở Hànội, ăn trưa ở Vinh, ăn tối ở Đồng Hới và qua đêm tại Khách Sạn Hương Giang Huế. Tôi đã gặp những địa danh lịch sử như đèo Tam Điệp, nơi Quang Trung hội quân trước khi xung trận năm 1789. Đèo Ngang với tâm sự của Bà Huyện Thanh Quan. Rồi huyện Nghi Xuân với quê hương Tiên Điền. Tôi đã ghé thăm khu lăng mộ nhà đại thi hào và quần thể đền miếu của dòng tộc Nguyễn Tiên Điền. Bên tấm bia khắc mấy dòng chữ:

Danh Nhân

Văn Hoá Thế Giới

Đại Thi Hào

Nguyễn Du

(1765-!820)

Tôi nghĩ ngay đến thân phận mẹ con tôi và áng thơ Kiều. Cùng với lễ vật là hoa, rượu, trái cây tôi kính dâng hương hồn thi sĩ:

Anh hoa kết ngọc Tiên Điền

Mà tâm sự đó "còn truyền sử xanh"

Một đời hai nẻo minh minh

Nguyễn Du chót vót cõi mình cõi thơ

Rời Nghi Xuân, chúng tôi vượt cầu Gianh, dấu ấn một thời Trịnh Nguyễn. Trên đường đi, tôi cho biết có động Phong Nha, một thắng cảnh thiên nhiên. Hai cậu cháu tôi đã có một cuộc tranh luận.

-Nếu đẹp thế lại chỉ cách quốc lộ có 30 cây số thì tội gì mình lại không vào xem.

-Nên nhớ, cậu đâu có đi du lịch.

-Cậu đừng cố chấp, chính mợ sẽ trách tụi cháu sao không dẫn cậu thăm động. Đâu phải ai cũng có điều kiện đi như thế này.

-Ừ thì cháu cứ vào, cậu chờ tại một quán nước nào đó.

-Cậu khó quá.

May quá khi tới nơi thì mặt trời đã lặn. Đường xấu, hai bên là rừng già. Tôi phạng thêm.

-Ngoài thú dữ còn có bọn cướp núi có võ trang.

-Sao mà cậu biết?

-Báo của các cháu. Không thấy lúc nào cậu cũng chúi mũi vào sách báo đó ư?

Khi qua cầu Hiền Lương, vĩ tuyến 17 chia đôi Nam Bắc, tài xế phải chiếu đèn pha cho tôi chụp tấm hình bên chiếc cầu lịch sử. Xe chỉ ngừng bên bờ sông Hương.

Sáng hôm sau 1-3-2002, vượt đèo Hải Vân với một đồn cổ trên đỉnh, xây từ thời Minh Mệnh vẫn còn trơ gan cùng tuế nguyệt. Tôi bỗng nhớ những anh em Địa Phương Quân VNCH trấn đóng trong ải lạnh này nhằm giữ an ninh cho tuyến chiến lược, Quốc Lộ 1. Qua thành phố Đà Nẵng, xe đưa tôi vào Hội An thăm lại doanh trại cũ của Đại Đội 102 Chiến Tranh Chính Trị. Năm 1966 cái đầu sống hay chết của tôi được Cộng Sản treo giá 60,000 (sáu chục ngàn). Lính Tâm Lý Chiến vốn nghèo xác sơ. Tôi phải kiếm chữ nghĩa còm cho họ vui. Nhân đơn vị bạn Công Binh yểm trợ xây ba căn nhà thuộc loại bán vĩnh viễn cho lính xa nhà bớt khổ. Một căn kề cây điệp tôi phết cho cái tên Phượng Vĩ Dinh, bên cây phi lao là Dương Liễu Trại. Tới căn chỉ có bãi cỏ cháy đành kêu đại là Thảo Nguyên Trang. Bạn tôi, Đặng Văn Mẫn, Quận Trưởng Đại Lộc ghé thăm thấy nhà vệ sinh công cộng bèn xí xoọng.

-Cho nó cái mỹ danh Hương Cố Nhân đi mày ơi.

Tới bốn chiếc Điện Ảnh Xa, chúng tôi lấy tên ba dòng sông ba miền Hồng Hà, Hương Giang, Cửu Long. Chiếc thứ tư chơi chữ Tương Ánh Hồng, trong Đường thi nhân diện đào hoa tương ánh hồng, được mấy cụ thâm nho vùng Ngũ Phụng Tề Phi tấm tắc khen...

Nay tất cả đều thay đổi ngoại trừ chiếc pháo đài chỉ huy kiên cố, nơi có lần vợ con ra thăm đúng dịp đối phương tính tiền pháo hậu xung. Tôi cho mấy mẹ con núp trong lô cốt còn mình và anh em dàn quân nghinh chiến. Hiện nay miệng châu mai phía đại lộ Trần Hưng Đạo, thành phố cổ Hội An có mọc lên một cây me đại thụ.

Đồn xưa hàng quán mọc lên

Tuyến đầu nay vẫn còn nguyên pháo đài

Lời cây rền lỗ châu mai

Đã thay tiếng đạn réo ngày xa xăm

Núi Hồng rửa nước sông Lam

Nhị Hà ới Cửu Long Giang hội thề.

Buổi chiều trở ra Đà Nẵng dùng máy bay đi Sàigòn. Thân nhân lấy phòng tại nhà khách chính phủ trong Dinh Độc Lập cho tôi cư ngụ. Trước kia khu này là cổng Nguyễn Du, trạm kiểm soát ra vào Phủ Tổng Thống. Tôi lại đứng trên thềm xưa nơi đi về làm việc. Tôi cũng chụp một pô dưới gốc cây tiên báo số phận miền Nam.

Những ngày kế tiếp, đi thăm mộ và cốt tro cha mẹ và em vợ. Tôi có đến xứ Thái Bình, đối diện nghĩa trang Quân Đội kiếm cha Vũ Quang Tuyến, bạn đồng nghiệp Truyền Hình Điện Ảnh trong chuyến tu nghiệp hải ngoại. Nhưng ngài đã qua đời trước đó mấy tháng. Tôi chỉ được bái mộ ngài đang được xây dựng. Khoá chuyên môn của chúng tôi còn có Cha Trần Văn Thông, nhà Vạn Thọ Tân Định, ngài cũng đựợc Chúa gọi về sau nhiều năm cải tạo.

Tôi kiếm được Vũ Văn Cường, thu hình viên 16 ly của Phái Đoàn Báo Chí Phủ Tổng Thống ngày xưa. Cường Méo thân thiết của tôi cứ nghệt mặt ra khi bị tôi đưa vào dinh Độc Lập.

-Này chỗ thày trò anh em mấy nhau, ông trở cờ bao giờ thế?

-Còn cờ đếch đâu mà trở. Cậu nghĩ tôi làm được việc đó à.

-Thế sao lại lạ thế này.

-Thì đã bảo nhập nhằng mà. Nhập nhằng lương thiện thôi. Người nhà muốn cho mình hoàn toàn thoải mái.

-Kể cũng vui nhỉ.

-Vui thật mà cũng nhục thật. Nhục vì lời thề tỵ nạn qua mấy cái bàn Cao Ủy ở đảo Bidong. Cái nostalgie nó quất xụm mình...

Ngày 10-3-2002, tôi trở về Mỹ với chiếc nậm cổ mang hiệu Nội Phủ. Đây là kỷ vật duy nhất còn xót lại của gia đình tôi, và là vật chứa rượu bên mâm cơm thường ngày của bố tôi. Nhà tôi Tây đóng đồn, rồi bị tịch thu. Bố mẹ tôi bị đuổi với hai bàn tay trắng. Không hiểu sau này bằng cách nào chị Ngà tôi đã tìm chuộc được nó. Các cháu tặng lại tôi. Tôi nhận quà trong nước mắt.

-Khi cậu qua đời, các em sẽ hoàn lại các cháu.

-Không, cậu cứ giữ luôn.

-Các cháu không hiểu cái quy luật của hoài niệm. Đối với cậu nó thật quý báu vì nhắc nhớ tới ông bà và mẹ các cháu. Với các cháu cũng vậy. Nhưng với các em, sinh sau đẻ muộn ở trong Nam. Chiếc nậm chỉ là chiếc nậm. Hoàn lại các cháu khi cậu không cần nữa là điều hợp lý và rất công bằng.

Tôi để quý vật ngay trong túi áo suốt chuyến bay dài. Tới nhà, nậm được đặt ngay trong tủ thờ gia tiên.

Ít ngày sau tôi nhận được thư nhà. Chú tôi đến xứ đạo Phú Lai xin tượng ảnh Thánh Tử Đạo Đa Minh Mậu gửi qua cho nhà tôi thờ phượng vì ngài thường ban ơn chữa lành cho tín hữu. Truy cứu tài liệu các Thánh Tử Đạo Việt Nam, hoá ra ngài là ngoại tổ năm đời của tôi. Điều này khiến lũ cháu nội ngoại của chúng tôi vô cùng hãnh diện.

Tôi xin kết thúc mẩu nhỏ HHHH với tâm tình: