HỮU LOAN
NHÀ THƠ COI TRỜI BẰNG VUNG
Hồ Nam

Đầu  năm1949, Nguyễn Đ́nh Thi nói với Tố Hữu trong đoàn quân Nam Tiến có một người làm thơ ghê gớm lắm; đó là Hữu Loan tác giả bài Đèo Cả; trong đó có những câu thơ rất ấn tượng như  "Mây trời Ai Lao sầu đại dương"... Tố Hữu là một anh "nhà quê" vô học lên tiếng chê thơ của tác giả Đèo Cả là "tạch tạch sè" làm dáng;  nhưng bài thơ Đèo Cả vẫn được giới thưởng ngoạn nghệ thuật truyền nhau đọc và cái tên Hữu Loan lan tỏa khắp giới thưởng ngọan văn học nghệ thuật. Ít tháng sau Xuân Diệu khoe với mọi người là tác giả Thơ Thơ mới được Hoàng Trung Thông đọc cho nghe một bài thơ đó là bài Mầu Tm Hoa Sim một bài thơ mà Xuân Diệu  gọi là "hiện tượng thơ".

Theo Hoàng Trung Thông th́ Hữu Loan là một cán bộ Việt Minh từ trong bóng tối người đă tham gia cướp chính quyền ở Thanh Hóa nhưng nhất định không chịu vô đảng và khi Nam bộ kháng chiến đă nhập ngũ liền. Hữu Loan là một trong những người Thanh Hoá  đầu tiên tham gia đoàn quân Nam Tiến. Hữu Loan rất được Tướng Nam Long phục  v́ có nhiều kiến thức quân sự nên được tướng Nam Long chọn làm trợ ly.ù Khi Tướng Nguyeăn Sơn làm Tư lệnh hai liên khu 4 và 5 th́ Hữu Loan được Tươùng Nguyễn Sơn mời về làm "trợ lư" nhưng Hữu Loan nhất định đ̣i đi chiến đấu.

Hữu Loan đă tham gia nhiều chiến dịch cả chiến dịch Điện Biên Phủ. Khi ḥa b́nh lập lại Hữu Loan về Hànội tham gia nhóm Nhân Văn Giai Phẩm vieát truyện trào phúng chửi "xéo"  lung tung. Nhóm Nhân Văn Giai Phẩm bị đàn áp Xuân Diệu tới gặp Hữu Loan thuyết phục Hữu Loan viết bài "đấu tố"  anh em Nhân Văn Giai phẩm; nhưng Hữu Loan đă từ chối và xin "phục viên" về Thanh Hóa làm thợ đập đá sống một lèo mấy chục năm với núi đá cho tới "thời kỳ đổi mới"  giữa thập niên  80 thế kỷ hai mươi; Hữu Loan bực bội trước những o ép của đám cộng sản "lóc chóc" ở quê nhà ông xách xe đạp đạp một lèo vô Saigon kiếm Nguyễn Sĩ Trinh [Hà Thượng Nhân] đi giang hồ.

Vào Saigon, Hữu Loan nay ở nhà người này mai ở nhà người khác; ông tới đâu cũng đều được coi như thượng khách. Đám cộng sản "lóc chóc" ở Thanh Hóa thấy Hữu Loan biến mất th́ một mặt đi t́m, mặt khác o ép gia đ́nh phải nhắn Hữu Loan về không có thi sẽ làm khó dễ vợ con.
Con người Hữu Loan là con người vốn coi trời bằng vung thay v́ đạp xe đạp về Thanh Hóa đă đáp xe lửa "hồi hương" và ngay khi về tới quê đă hiên ngang tới gặp đám cộng sản "lóc chóc" hỏi chúng làm cái gi cứ nhặng cả lên? Đám này cuống quít nói rằng "đổi mới" rồi, Hội Nhà văn muốn trả lại hội tịch cho Hữu Loan và xây nhà "t́nh nghĩa" cho Hữu Loan

Hữu Loan trả lời thẳng thừng ông không muốn làm nhà văn cầm "cạc" nên đâu cần hội tịch Hội nhà văn nhưng nếu cất nhà "t́nh nghĩa" cho ông th́ ông nhận

Để ve văn Hữu Loan, cộng sản cho người tới mua bản quyền chỉ riêng bài thơ Mầu Tím Hoa Sim thôi với giá một trăm triệu; Hữu Loan thấy được tôn vinh lại có tiền tiêu nên chấp nhận bán bản quyền bài Mầu Tím Hoa Sim với giá một trăm triệu và hiện tượng này được ghi vào sách kỷ lục thế giới Guinness nhưng sau chúng lân la đ̣i mua thêm ông đă dứt khóat từ chối và nói rằng ông dành bản quyền thơ ông cho con cháu

Hữu Loan sống tuổi ǵa ở quê nhà với vợ con và không lúc nào ông rời cây bút và ông thường nói với vợ con rằng ông là một trong hai nhà thơ đựoc Hội nhà văn ở Hà nội phục hồi hội tịch nhưng ông và nhà thơ Phùng Quán đă từ chối chức danh nhà thơ "cầm cạc" bởi v́ theo ông nhà thơ không phải con rối để cho thiên hạ giật giây; thơ mà dính líu tới quan trường th́ thi sĩ chỉ c̣n là tên "hề" không hơn không kém; ông không muốn làm tṛ cười cho thiên hạ oâng chỉ muốn làm thơ khi có "hứng" và chỉ thế thôi không ǵ khác hơn
 

Hồ Nam

(Trích trong "100 Khuôn Mặt Văn Nghệ Sĩ" của Hồ Nam và Vũ Uyên Giang
- Sắp phát hành)