PHƯỢNG XƯA
Băng Đ́nh
Xin được cùng nhau hoài niệm Truyền H́nh Điện Ảnh VNCH.
Cuối năm 1967, tu
nghiệp chuyên môn
ở hải ngoại về, tôi được thượng cấp cho làm chân đạo diễn kiêm viết truyện phim và lời dẫn giải cho Truyền H́nh Điện Ảnh Quân Đội thuộc Khối Kỹ Thuật, Cục Tâm Lư Chiến, Tổng Cục Chiến Tranh Chính Trị.
Văn nghệ sĩ cơ hữu của ngành chúng tôi qủa là dồi
dào cả về phẩm lẫn lượng. Cấp
bậc từ binh đến tá.
Trong số đó có tân binh quân dịch Nguyễn Tấn Thành tức Thành
mù hay họa sĩ khá nổi danh KHA THÙY CHÂU. Là công chức Bộ Thông Tin, ṭng sự tại Trung Tâm
Quốc Gia Điện Ảnh. Chẳng biết nghe ai chỉ vẽ, trong lược giải cá nhân, đương sự chỉ khai là biết đọc biết viết. Không bằng cấp
hoặc chứng chỉ th́ Thủ Đức chê v́
không thuộc
tài nguyên sĩ
quan. Đâu dè cổng Quang Trung lại rộng mở cho
chàng...đi quân dịch là thương ṇi giống... Cũng may đời c̣n có mắt xanh, sau mấy tháng ôm M16 ở Sư Đoàn 5 Bộ Binh, họa sĩ được thuyên
chuyển về Truyền H́nh Quân Đội ... để thành một cơ duyên.
Trong biến cố tết Mậu Thân 1968, ngoài công tác chuyên môn, tôi c̣n được lệnh gom anh em thuộc mọi pḥng ban làm một... Đại Đội Tác Chiến! Với những Nhật Trường, Tường Linh, Phạm Lê Phan tiểu đội trưởng và Anh Việt Thu, Kha Thuỳ Châu khinh binh... Tuyến pḥng thủ dọc theo Bến Chương Dương. Tôi đặt ban chỉ huy tại một cao ốc giữa các trung đội đóng chốt. Nữ chủ nhân hoạt động trong
ngành xuất nhập cảng, có chút máu văn nghệ, lại có cái tên thật gợi cảm khó quên.
Nay gặp đám văn gừng bằng xương bằng thịt khỏi qua màn
h́nh, màn bạc, phát
thanh hoặc báo chí. Lại
thấy chúng
tôi lính tráng ǵ mà cứ
ông ông tôi tôi, cậu
cậu tớ tớ khác hẳn lối xưng hô của các đơn vị bạn. Chủ nhân rất hào sảng, đăi ngộ anh em như thân thích, bạn bè. Những ngày ấy cao ốc này rộn tiếng cười vui át cả tiếng pháo kích và súng trận ven đô.
Tôi chuyên trị
thuốc lá đen, rủng rỉnh rít Camel, Lucky. Đói rách lại quay về Bastos Quân Tiếp Vụ. C̣n lúc kẹt th́ bất cứ thuốc ǵ, của bất cứ ai thân thiết đứng gần. Một hôm phải hối hả viết đua với kim đồng hồ mẩu phóng sự của phóng viên tiền tuyến Nguyễn Văn Cầu ghi cảnh Đại Ca Sáu Lèo Nguyễn Ngọc Loan đang đốc chiến và thọ thương ngay ở tuyến đầu trong tầm tác xạ AK. Kế đó Cầu cũng trúng mảnh B40, tay ôm máy, tay bít vết thương tự băng bó qua loa, mang phim về cho bộ phận in rửa. Máu bạn đổ ra, mực bút xôi lên, số thuốc lá khiển hứng tăng thành cấp số nhân tới... hết thuốc. Đúng thời điểm dầu xôi lửa bỏng đó,
Thành mù dẫn xác tới.
-Điếu đóm đi nhà ngươi.
Rồi tôi nhón ngay điếu
-Ông đốt cả gói tôi cũng cóc cần, chỉ tội cho cái đầu lọc.
-Hút xách là khói lửa. Khói lửa là chiến tranh. Đầu
người cũng c̣n bị nữa là... Này ráng chờ
một chút bài viết xong, cậu mang về Cục
để Trần
Thành có tật nói quá nhiều và làm hơi ít...
-Này ông ơi.
-Nín !
-Câm cũng được nhưng trước khi tịnh khẩu phải cho ông biết rằng thiên hạ xầm x́... rằng con mắt có đuôi của người ta
lúc
nào cũng dán vào... ai đấy.
-!!!
Viết xong lời dẫn giải cuối cùng, tôi nhón thêm điếu
-Nếu có th́ dán
vào các cậu chứ c̣n ai. Bà ta là
khán, thính, độc
giả trung
thành của
truyền thông
Sàig̣n mà.
-Ông
chỉ khéo đánh trống lảng...
Cuối cùng Đại Đội... Chương Dương cũng tan hàng do an
ninh thủ đô được văn hồi. Nhờ ngáp phải ruồi mấy tháng qua khu vực trách nhiệm của chúng tôi hoàn
toàn vô sự.
Trớ
trêu thay đài
THVN số 9 Hồng Thập Tự lại bị đánh ḿn đúng vào ngày
chúng tôi thâu Chương
Tŕnh Quân Đội.
Ḿn nổ vào giờ ăn trưa, đa số vừa ra khỏi đài. Ngoài thiệt hại
vật chất, chỉ có nữ xướng ngôn viên
Phan Tùy bị
chấn thương nhẹ. Chúng tôi
tố cáo tội ác Cộng Sản bằng h́nh ảnh người đẹp truyền h́nh bị thương nằm giữa đám máy móc,
gạch gỗ ngổn ngang, với nhạc đệm là bài Exodus
bất hủ. Cảnh này kéo dài cả tiếng
cho tới khi đài hoạt động trở lại.
Là
một bộ phận trong guồng máy chiến tranh, ngành chúng tôi thường bị bỉ thử là đánh giặc miệng, thực tế nhiều cán bộ và binh sĩ Chính Chiến đă hy sinh trên khắp bốn Vùng Chiến Thuật kể cả ngoại biên. Trong người lính văn nghệ
vẫn có người lính tác
chiến.
Tiểu Đoàn 10 CTCT, như quyết tâm CÓ CHÚNG TÔI Ở TUYẾN ĐẦU ghi trên hiệu kỳ, đă đổ biết bao xương máu từ vĩ tuyến 17, qua đèo Hải Vân tới ranh giới Ngăi Định... Chiến công của các đơn vị bạn vang rền sấm sét. Việc làm của
chúng tôi âm thầm
dưới ba
h́nh thức đen,
trắng, xám chuyên môn. Đó là những giọt nước nhỏ bé –không thiếu nước dơ- đă góp mặt sông suối... Và để lại hang động đầu nguồn khá nhiều thạch nhũ. Ngày nào Cộng
Sản Việt
Trước khi từ giă cao ốc mấy hôm, tôi gặp
riêng Thành mù.
-Ḿnh biết tính cậu là chỉ làm, chỉ thích làm cái ǵ cậu khoái...
-Ông khỏi cần...phi lộ, chúng ḿnh dân Chiến Tranh Tâm Lư, Thông Tin Tuyên Truyền mà. Mưu ma chước qủy của ông hôm nay là kư ǵ đấy, nói
nghe coi...ông chủ.
-Đừng có mà
vu oan gía họa bà búc cho mấy củ
bi giơ. Thôi ḿnh vào đề nhé. Bà chủ sẽ tổ chức liên hoan mừng công chuyện làm ăn trở lại b́nh thường và... tống khứ tụi ḿnh. Ḿnh
đâu có thể thực hiện một show hoặc một đặc san về cái vụ này. Thơ nhạc đă có Tường Linh, Nhật Trường... Tôi nghĩ nếu có một hoạ phẩm Kha Thùy
Châu ở cái pḥng
khách sang trọng ấy th́ tuyệt... Cậu nghĩ sao?
-C̣n ǵ mà nghĩ nữa! Nhưng biết vẽ ǵ bây giờ...
-Dễ ợt, này nhé đề tài là tên bà chủ, tác giả là cậu, người tặng là Đại Đội Chương Dương.
-Đúng là tôi phải đổ vỏ ốc.
-Thôi đừng vờ vịt nữa cha nội. Chính cậu mới đớp nhiều ốc. Cho bản chức biết tôn ư đi, nhiêu?
-Ba ngày thôi.
-Xong rồi. Nhưng mà ức
hiếp nhau hơi kỹ đấy nhé.
Thời
chiến mà bắt tới ba ngày phép.
Tiệc vui được tổ chức với sự hiện diện 100% quân số. Sự
kiện này chưa từng xẩy ra trong suốt thời gian Đại Đội hoạt động.
Tiệc mặn được kết thúc bằng một đêm thơ nhạc chọn lọc do chính
các tác giả tŕnh bầy. Trước khi chia tay
tôi ngỏ lời cảm ơn chủ nhân và gia đ́nh về sự giúp đỡ vật chất cũng như tinh thần, nhất là tấm ḷng hiếu khách. Sau hết tôi giới thiệu Kha Thùy Châu với tác phẩm lưu niệm. Gia chủ vô cùng xúc động về nội dung của bức tranh... Đó là những ǵ chúng tôi muốn để lại nơi đă thành cơi nhớ của đám văn gừng Quân Đội đă đành. C̣n thêm cả mấy ông bạn xi
vin cổ cồn cà vạt trong đó có nhà
lao động Lê Hồng Tuấn... cũng nhào vô ăn có.
Hôm sau tôi nhận được một gói nhỏ do người nhà của chủ nhân cao ốc đưa tới văn pḥng. Đó là chiếc nhẫn kim cương (sau tôi được biết là 5 ly). Hộp nhung đỏ được gói bằng
một mảnh giấy vẽ đoá hoa nhà tôi mang
tên. Tôi chợt nhớ có lần đă tâm sự: “... Ḿnh
nghèo đến độ chẳng xắm nổi hột xoàn cho vợ
bao giờ...'' Tôi bối rối mất một lúc rồi quyết định dùng điện thoại liên lạc.
-Trước hết xin cảm ơn... cái đùng. Ḿnh sẽ
đem về cho bà xă.
Nói rơ nguồn
gốc món quà.
Nhận hay không
là quyền của bả.
-!!!
Dĩ nhiên nhà tôi
không nhận quà tặng đó. Tôi đeo tạm
chờ cuối tuần đem trả. Bạn bè ngó ngón tay sáng
quắc của tên sặc gạch kinh niên,
hỏi đùa: “Hôi
được chiến lợi phẩm này ở mặt trận nào vậy?”.
Chuyện này c̣n
liên quan tới măi sau
1975. Khi bị chuyển trại ra Bắc, bặt tin cả năm trời, bà xă tôi
chỉ c̣n biết ḍ tung
tích chồng qua mấy ông thày bói. Một ông thày Tầu coi quẻ bằng cách đo xương sọ thân chủ. Thày phán: “Nếu người này từng được phái nữ tặng quà văn nghệ bằng vàng bằng ngọc th́ vẫn c̣n ngày đoàn tụ.” Nghĩ cho cùng đây mới thật là món quà
quư, khả dĩ nạm vàng cho hai chữ hy vọng của vợ con tù.
Khi đă nắm được hai văn kiện trong tay, tôi rủ Thành mù ra quán cà phê bà chị Thái Chi số 5 Nguyễn Phi Khanh –Mỗi lần ghé quán tôi phải kéo một tên nào đó theo để đóng vai đầu tầu, bởi lẽ chả bao giờ chị chịu lấy tiền tôi. Tội nghiệp
bà chị, ngày
tôi đi tù về, nấm mộ cũng chẳng c̣n để cho thằng em thắp một nén hương tưởng niệm- Tôi t́m cách
găi đúng chỗ ngứa con người đa tài đa tật lại không ít tai tiếng này. Tôi cần
mật ong chứ sá ǵ lời ve.
-Cậu muốn làm một cái ǵ để đời không?
-Không. Tôi là hoạ sĩ quèn, chỉ mong các nhà xuất bản cung cấp thêm việc làm tư để vợ con đủ gạo...
-Cậu nghĩ sao về cái huy hiệu điện ảnh nước ḿnh?
-Th́ nó là cái máy quay phim cũng như truyền h́nh là
cái máy thu h́nh kèm mấy chữ THVN bị diễu là tao hầu vợ nó. Sao khi không ông lại
đa sự thế?
-Bởi v́ cái sự nó... đa. Này nhé, tại các kỳ đại hội điện ảnh quốc tế tôi thấy nghệ thuật thứ bẩy nước nào, dù chỉ là thời sự cũng mang một huy hiệu nói lên dân tộc tính của họ. C̣n ḿnh
là cái máy do Đức chế tạo. Hoá ra ḿnh quảng cáo không công
cho thiên hạ.
-Ông với tôi làm ǵ được?
-Làm được có dám làm không?
-Dám.
Tôi ch́a tay cho Thành mù, xiết chặt. Cố
làm vẻ mặt và giọng nói kiểu lệnh lạc nhà binh.
-Chuyện này có tính cách mật nhân viên, cậu mà bép xép, thượng cấp có thể đổi ư, tụi ḿnh tha hồ lănh đủ. Nhằm quân sự hoá ngành truyền thông, tôi được điều về coi Điện Ảnh, luôn cả Thời Sự Truyền H́nh. Tôi muốn
cơ quan có huy
hiệu mới ngay buổi lễ bàn giao. Trong tứ
linh, con phượng
tượng trưng cho nghệ thuật, tây phương c̣n tin rằng phượng hoàng già
chui vào lửa
lại hoá thân phượng
hoàng non trẻ
trung sáng tạo.
Nhờ
cậu đi cho một đường lả lướt, chơi thật trội. Bụi
trúc của Đệ Nhất, con rồng của Đệ Nhị Cộng Hoà đều là bản vẽ. Con phượng phải được tạo h́nh bằng thạch cao hoặc khắc trạm trên gỗ mới xứng ngón tài
hoa khác của cậu là cái tṛ nặn tượng và điêu khắc.
Thành mù cứ nghệt mặt ra nghe tôi thao thao. Đến khi tôi dí tấm nghị định bổ nhiệm tận mắt, đương sự vội run rẩy đứng lên.
-Ông ơi, thôi trả tiền rồi đi về. Tôi phải
làm ngày làm đêm
cho xong. À mà hôm nào bàn giao?
-Hôm nào có con phượng.
-Chắc tôi phải tự cấm trại trăm phần trăm ở sở để làm cho lẹ. Ông xin miễn trực gác cho tôi nhé.
-Khỏi cần chuyện đó nữa. Từ nay cậu lại diện xi vin lái xế hộp. Bởi v́ cậu đă có cái này.
Tôi lấy trong túi ra Lệnh Biệt Phái Thành
mù về nhiệm sở cũ do Bộ Quốc Pḥng ban hành căn cứ trên đề nghị của Bộ Thông Tin. Đọc xong đương sự vă mồ hôi trán, hổn hển.
-Ông làm tôi đến vỡ tim mất.
-Thôi mang giấy tờ về tŕnh diện bà xă. Coi như cậu lại ngồi ghế cũ, chủ sự Pḥng Hội Hoạ và Hoạt Hoạ nghe chưa.
Nửa tháng sau phượng hoàng vung cánh trên một phiến gỗ h́nh tṛn, Chung quanh chạy hàng chữ
TRUNG TÂM QUỐC GIA ĐIỆN ẢNH VIỆT
Nhận bàn giao từ vị tiền nhiệm, nhà văn Thiết Mai Tôn Thất Cảnh, con
trâu già điện ảnh vừa xong, tôi
họp ngay Ban
Quản Đốc phổ biến emblem mới của cơ quan. Dịp này chuyên viên âm thanh Nghiêm Xuân Trường được cử nhiệm phụ tá điều hành, tài tử Lê Quỳnh và Thiếu Tá Phạm Văn Thiệp phụ trách Đạo Diễn Đoàn, Kha Thuỳ Châu nắm Hội Hoạ và Hoạt Hoạ...
Thứ Bẩy tuần đó mọi sản phẩm điện ảnh của VNCH mang nhăn hiệu phượng hoàng tung bay khắp nơi từ quốc nội tới hải ngoại.
Đạo diễn Trần Ngọc Huỳnh, chủ sự Pḥng Thu H́nh ư kiến.
-Bỏ máy quay
phim kể ra cánh cameramen
hơi tiếc, song dùng phượng hoàng thật t́nh có ư nghĩa hơn.
Riêng Thành mù nhằm lúc tôi ăn trưa tại văn pḥng, gơ cửa vào thủ thỉ.
-Bây giờ generic (nhăn hiệu mở đầu của phim ảnh c̣n gọi là logo ) quay xong rồi, lẽ ra tôi mang con phượng này về, nhưng tôi nghĩ nó đúng là của ông.
-Nó là của mọi người rồi, mà nhà ngươi đă có nhă ư th́ bà đâu dám từ chối.
Do
đó mặt sau con phượng mang ḍng thủ bút của tác giả.
Đây
là kỷ vật của
Kha Thùy Châu mà Băng Đ́nh phải
giữ măi.
Thành.
Đi tù về, nhà cửa xác sơ bởi vợ con phải chà đồ nhôm cả chục năm. Qua mấy lần xét nhà truy quét tàn dư văn hoá phản động, phượng ta nhờ ẩn thân trong xó bếp vờ làm miếng kê lu gạo ít khi đầy nên thoát được ngọn lửa phần thư. Bếp nghèo mưa dột đă trôi đi lớp kim nhũ huy hoàng một thủa...
Đêm xuống thuyền bỏ xứ tôi đâu dám mang theo...
Ngộ
lỡ th́ sao.
Cuối tháng 6 năm 1998, chị Loan tôi, bà chị cả đă nuôi dưỡng tôi sau khi gia đ́nh bị đấu tố, hiện trong t́nh trạng gần đất xa trời ở Hànội. Vả
lại, chúng
tôi c̣n một đám con cháu ở Sàig̣n. Chị
tôi ngoài tám mươi
chỉ mong thấy mặt thằng em út lưu lạc từ năm 1954 trước khi trút hơi thở cuối cùng. Thăm
quê là điều tôi khao khát
song chưa thể thực hiện. Đành phải thu xếp cho bà xă đại diện hồi hương thăm chị và con cháu...
Sáng sớm
-Sao ba không mở gói bánh đa đặc sản Bắc kỳ coi xem nó
thế nào rồi...
Tôi ngỡ ngàng nhận ra đó là PHƯỢNG XƯA. Chính các con ở Việt
Thời kỳ mới được
tha, c̣n bị quản chế, Thành mù là một
trong số cộng tác viên cũ ghé thăm tôi. Anh đi giầy da lộn, áo bỏ trong thùng, tay mang cạc táp, trong
đó có tút thuốc lá Hoa Mai làm quà. Anh từng
được
chế độ mới tôn vinh là Nhà Điện Ảnh, được mời ra Hànội sinh hoạt nghệ thuật. Ngoài
ra, c̣n được cấp một căn hộ ở đường Duy Tân cũ, cửa vào gắn hàng chữ trang trọng: Đạo Diễn Kha Thuỳ Châu. H́nh như
anh sống một ḿnh. Gặp
nhau, hai đứa
chỉ hút thuốc và thăm hỏi sức khoẻ. Gịng sông xưa chỉ c̣n trơ đôi bờ sỏi đá!
Cả đêm tôi trằn trọc. Chúng ta đă
mất quá nhiều. Làm sao
tôi có thể giữ măi
cái đă là dĩ văng chung. Nếu cứ bo bo,
cùng lắm phượng chỉ ở với tôi được ít năm cuối đời lưu vong. Thế hệ sau, mẩu gỗ xỉn mầu tránh sao thân phận rác Mỹ!
Cổ
Học Tinh Hoa kể
truyện cô gái ngồi
khóc trong đám cỏ
thi v́ đánh mất
chiếc trâm kỷ
niệm... bằng
cỏ thi. Tôi quả may mắn hơn nhiều.
Phượng đă bay vào trời như một tiền hô an
toàn, mở đường cho KHÓM
TRÚC, CON RỒNG cùng
Chớ ǵ PHƯỢNG có chỗ đậu khiêm nhường trong một BẢO TÀNG VIỆN DI VẬT VIỆT NAM TỰ DO, tạm thời đặt tại hải ngoại, lưu trữ dấu vết một giai đoạn lịch sử đầy máu lệ tóc tang! Xin được kết thúc với mẩu ca dao:
Phượng
hoàng đậu chốn cheo leo
Sa cơ thất thế phải theo đàn gà
Bao
giờ mưa thuận gió hoà
Thay
lông đổi cánh lại ra phượng hoàng...
B ăng Đ ́nh