Vũ khí giành lại tự do ngôn luận
Trần Giao Thủy
–
trangiaothuy@gmail.com
Trong một pḥng thí nghiệm (Citizen Lab) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế
Munk, nằm sâu dưới hầm đại học
Toronto là một một toán hành động, tóc không chải chuốt, áo T–shirt
nhăn nhúm, miệng th́ thầm những từ ngữ đâu đâu, ‘nodes’, ‘secure socket
layers’, ‘routers’ ... Họ cũng chính là nhà khoa học chính trị, chuyên viên
nhu liệu và các “chiến sĩ phá tường lửa” – đem đam mê chính trị cùng tài năng
công nghệ thông tin và ḷng yêu quư giá trị tự do ngôn luận để hoàn thành một
vũ khí mới nhất, và một số cho là cao cấp nhất từ xưa đến nay, giúp người dùng
internet vượt qua chế độ kiểm duyệt mạng lưới toàn cầu của nhà nước.
Canada có tường lửa? Cái ông thủ tướng Harper ǵ đó vừa mới tuyên bố
“không bán dân chủ lấy đô la”
trong khung cảnh hội nghị APEC 2006 đă đổi hướng rồi sao? Không phải vậy. Vũ
khí cao cấp mới toanh, tên gọi psiphon, là trả lời rốt ráo và thẳng
thắn trước sự kiện các nhà nước độc tài trên thế giới đang quân sự hoá việc
bưng bít thông tin, nâng cấp và củng cố tường lửa, ngăn chận không để công dân
của họ tự do truy cập internet.
Ronald Deibert, trưởng dự án và cũng là người thiết kế psiphon – cùng
với Nart Villeneuve, and Michael Hull – cho biết chủ đích của dự án này nhằm
xé rào cản, xuyên thủng tường lửa chận thông tin của các nhà nước độc tài với
hy vọng sẽ đem lại lư tưởng ban đầu của internet: tự do truy cập mạng và tự
do truyền thông.
|
|
|
Từ Việt Nam vào Đàn Chim
Việt: tường lửa! |
psiphon là một giải đáp giúp người dùng internet từ
trong các quốc gia độc tài đang bị nhà nước kiểm duyệt, ngăn chận bằng tường
lửa. psiphon biến một máy điện tính b́nh thường, ở một quốc gia không bị kiểm
duyệt, thành một máy chủ, mă hoá (psiphonode, dạng thu gọn của “psiphon” và
“node”, pN1) có khả năng đem thông tin khắp nơi về và hiển thị bất kỳ trang
web nào.
Người dùng Internet, tại vùng bị tường lửa, nối vào psiphonode đó bằng đường
truyền, cũng được mă hoá, và dùng nó như proxy để truy cập các trang web bị
cấm.
Ronald Deibert và toán thiết kế chủ ư làm psiphon thật dễ sử dụng, không như
các chương tŕnh proxy phức tạp khác. Người dùng psiphon không phải cài đặt
nhu liệu. Nối vào psiphonode không khác ǵ ghi biệt hiệu và mật mă để vào đọc
và viết thư trên mạng. Đặc điểm thứ hai, những psiphonode này (pN1, pN2, pN3
…) không thuộc một cơ quan nào, công hay tư, vụ lợi hay bất vụ lợi, mà là
những computer của tư nhân tự động cài đặt psiphon, biến thành máy chủ mă hoá.
Những tư nhân này, người quản lư máy chủ, tự chọn những người bạn thân quen,
tin cậy lẫn nhau, và đưa địa chỉ độc nhất của psiphonode để dùng.
|
|
|
Từ Việt Nam nối vào 1
psiphonode (ở
Canada hay 1 nước tự do khác): Không bị tường lửa! |
Số người thân quen trong vùng bị tường lửa (psiphonite)
dùng psiphonode cùng psiphonode cấu thành một mạng hoạt động đặt trên cơ sở
quan hệ xă hội, tín cẩn. Độ rộng lớn và kín đáo của mạng xă hội này hoàn toàn
do người sử dụng cùng quyết định. Nó có thể là một mạng thật nhỏ, thật kín chỉ
gồm 1 psiphonode với hai, ba người dùng hay có thể lớn hơn và không hoàn toàn
kín. Đây là quyết định của người dùng psiphonode (cùng mạng) trong và ngoài
tường lửa. psiphon hoạt động theo mô h́nh tản quyền. Mỗi mạng gồm psiphonode
và người sử dụng hoàn toàn độc lập với các mạng khác.
Xiao Qiang, một nhà nghiên cứu về Internet tại Trung Quốc ở đại học Berkey
nói, trong tương lai gần “có thể rồi sẽ có hàng ngàn hay nhiều ngàn máy chủ
(proxy) tư nhân khiến cho những người kiểm duyệt trở nên bất lực khó có khả
năng theo dơi từng máy một”.
Cơ quan kiểm duyệt, bộ máy điều hành tường lửa hay cả quân đoàn công an mạng
không thấy người dùng psiphon truy cập trang web nào trên mạng, họ chỉ thấy
một computer trong vùng kiểm soát của nhà nước độc tài nối với một máy khác ở
ngoài ṿng kiềm chế của họ. Dù có lén nghe trên đường truyền giữa người dùng
và psiphonode, công an mạng cũng sẽ không thấy ǵ khác, v́ đường truyền mă
hoá, những trao đổi giữa máy khi mua bán hàng trên mạng ở những trang của ngân
hàng hay các thương vụ khác. Cấu trúc của psiphon khiến công an mạng, những
nhà cung cấp dịch vụ rất khó có thể biết người dùng psiphonode đang sử dụng
psiphonode. Bạch hoá thông tin truyền qua psiphonode dễ tựa t́m kim trong đống
rạ.
|
|
|
Từ 1 psiphonode (ở
Canada hay 1 nước tự do khác) vào Đàn Chim Việt truyền về Việt Nam:
xuyên tường lửa! |
Công an mạng của các nhà nước độc tài cũng không có chứng
cớ ǵ để buộc tội người dùng psiphon v́ trên máy không cài đặt nhu liệu hay
dấu vết liên hệ đến mạng psiphon.
Dĩ nhiên, khả năng các nhà nước độc tài truy t́m được người dùng psiphon vẫn
không thể là zero nhưng rất rất nhỏ. V́ muốn đạt kết quả t́m kim đáy bể th́
khả năng tính toán (cả phần cứng và mềm) phải tăng bùng nổ theo đường số mũ.
Michael Hill, kỹ sư trưởng trong nhóm Citizen Lab cho biết “điều này bất khả
thi trong giai đoạn hiện tại”.
Tuy thế, cuộc đấu tranh lấy lại quyền tự do ngôn luận và tự do truyền thông
trên mạng cho tất cả mọi người là cuộc chiến gian nan. Bắt đầu dự án psiphon
từ năm 2000, nhóm Deibert chỉ theo dơi 3 nước Trung Quốc,
Iran, và
Saudi Arabia. Đến nay Citizen Lab đang theo dơi hơn 40 nước có chính
sách bưng bít thông tin, hơn cả 13 nước, có Việt Nam, trong danh sách các nhà
nước đang đàn áp tự do ngôn luận theo công bố mới đây của Tổ chức Phóng viên
Không Biên giới (RWB/RSF).
Gần đây một điều tra viên hợp tác với Citizen Lab, theo dơi tường lửa và mức
kiểm duyệt tại một quốc gia trong vùng Trung Á bị bắn chết. Báo chí tường
tŕnh đây là một vụ tự sát nhưng nhóm Citizen Lab không tin thế, Dilbert nói,
“Cả pḥng thí nghiệm đều bị xốc. Anh ấy bị bắt hai phát đạn vào đầu, thế th́
…”
Trong thế giới gián điệp mạng theo dơi gián điệp mạng, Deibert đă được cảnh
báo. Đầu Xuân 2006, nhân viên CSIS (Canadian Security Intelligence Service,
tương đương với CIA của Mỹ) đă ghé thăm vào báo cho Deibert biết những nghiên
cứu về cách vượt tường lửa cũng như dự án psiphon có thể gây ảnh hưởng xấu đến
an ninh cá nhân của ông. Có nhiều khả năng kẻ chủ động là nhóm gián điệp Trung
Quốc. Deibert cảm ơn quan tâm của CSIS, nhưng mọi người ở Citizen Lab đều hiểu
những rủi ro trong dự án ở tầm cỡ này có thể xẩy đến bất cứ lúc nào, ông nói,
“một chuyên gia phần mềm ở
Atlanta đă được một số người xem như là gián điệp của Trung Quốc hỏi
thăm. Họ đánh anh nhừ đ̣n và lấy luôn cả máy tính”.
Về việc viếng thăm Deibert, Barbara Campio, người phát ngôn của CSIS cho biết,
“Chúng tôi điều tra mọi hoạt động có ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và đưa
khuyến cáo đến cho chính phủ. Trên nguyên tắc CSIS không có chính sách khuyên
nhủ hay thông báo cho từng cá nhân”. Deibert nói, “Có lẽ, chúng tôi là trường
hợp ngoại lệ”.
Trả lời câu hỏi tại sao lại tham dự vào cuộc đấu tranh cho tự do ngôn luận,
đương đầu với các thế lực độc tài lớn, mạnh như Trung Quốc, đặt ly nước có
h́nh Che Guevara xuống bàn, Villeneuve nhún vai, cười và nói, “Đấy là việc
đúng, phải làm, thế thôi”.
|
|
|
Mô h́nh psiphonode |
Các tổ chức và những người vận động cho nhân quyền khắp
nơi, rất mong thấy psiphon chào đời đóng góp với cuộc vận động dân chủ toàn
cầu, lấy lại chỗ đứng xứng đáng của mạng lưới internet: phương tiện truyền
thông tự do, tôn trong quyền phát biểu, thông tin và được thông tin của tất cả
mọi người.
Dmitri Vitaliev, một người vận động dân chủ tại cộng hoà liên bang Nga, đă thử
nghiệm dùng psiphon với các quốc gia ngăn chận internet cho biết, “Từ xưa đến
nay chúng ta chỉ mới có những đáp án kỹ thuật cho các chuyên gia kỹ thuật.
psiphon là câu trả lời quần chúng đă mong đợi từ lâu”.
Sharon Hom, Giám đốc Điều hành của Tổ chức Human Rights in China (New York),
phấn khởi đón chào psiphon, cùng lúc nhận xét mô h́nh mạng xă hội giữa những
người tin cậy lẫn nhau để phát triển hoạt động của psiphon có thể “có vấn đề”.
Vấn đề của mô h́nh hoạt động này đặt trên cơ sở “ḷng tin nhau” và đây là khái
niệm đă bị đánh rách nát trong cuộc Cách Mạng Văn Hoá Trung Quốc (1966–1976 kể
cả đoạn 1969–76 đến khi Tứ nhân bang bị triệt hạ). Thời đó con đă tố cha, và
vợ cũng không ngại tố chồng. Hệ quả của cuộc “cách mạng” này dĩ nhiên không
chỉ giới hạn trong lănh thổ Trung Quốc mà đă ảnh hưởng sâu sắc đến các xă hội
xă hội chủ nghĩa, đàn em và láng giềng.
Cuộc chiến đấu nào không có thử thách? Không gian nan làm sao có ngọt bùi?
Deibert nói bây giờ bóng đă ở trong chân những người đang sống tự do. Ông cho
rằng
Canada – với nhiều cộng đồng sắc tộc, với khối di dân lớn – là nơi rất
thuận lợi để phát triển tầm hoạt động của psiphon đến khắp nơi trên thế giới.
“Cũng như đưa tay qua vùng biên giới đỡ lưng người em họ đang bị chà đạp nhân
quyền”. Đơn giản thế thôi. Và làm như thế th́ đă phạm tội ǵ?
Thân mời tất cả bạn đọc Đàn Chim Việt đang sống tự do – nhất là các bạn trẻ
tháo vát năng động, quen thuộc với máy tính và mạng lưới (network) – hăy cùng
với với Ron, với Nart, với Michael, với Citizen Lab bắt đầu cuộc thử nghiệm.
Xin cùng nhau vượt qua những đổ nát xấu xa của cuộc “cách mạng văn hoá”: hăy
cùng nhau đặt psiphonode giúp người trong nước truy cập thông tin. Đây là hành
động rất cụ thể, đơn giản với hiệu quả đo được, sẽ trực tiếp góp phần vào cuộc
vận động dân chủ, tự do ngôn luận chung cho cả nước Việt Nam.
Và cũng v́ “đấy là việc đúng, phải làm, thế thôi”, như Villeneuve đă
trả lời báo giới.
Vài chi tiết khác về psiphon:
– psiphon dùng với hệ điều hành Windows và Linux đă có từ 1/12/2006. psiphon
cho Mac đang được chuyển dịch.
– psiphon là nhu liệu miễn phí.
– psiphon giúp người dùng, sau tường lửa, đọc và viết điện thư bằng webmail
(gmail, yahoo!, hotmail, …) một cách an toàn, không để lại dấu vết.
– psihon cũng là phương tiện tốt để viết nhật kư điện tử (blogs) từ sau bức
tường lửa.
– Không thể dùng những nhu liệu chuyển tin tức th́ và chat (instant
messenger/chat) như Skype hay VOIP qua psiphonode.
– Mạng psiphon và người dùng chỉ bị lộ và phát giác khi mạng xă hội (social
network) của chủ psiphonode vị xâm nhập, bị “nằm vùng”. Dễ hiểu hơn,
psiphonode sẽ bị phát giác nếu người quản lư psiphonode (ở vùng tự do) đưa
“khoá” cho kẻ nằm vùng, hay “trao thân nhằm tướng cướp.”
Bắt đầu từ trưa ngày thứ sáu, 1 tháng 12, 2006, bạn đọc có thể hạ tải, đem
psiphon (psiphoninstall.msi, 1,96MB) về từ
Vài nét về cha đẻ của psiphon
|
|
|
Ronald Deibert (Citizen
Lab, 2006, U Of T) |
Ronald J. Deibert (B.A., M.A., Ph.D.) — 41 tuổi, có
vợ 4 con nhỏ, phó giáo sư khoa Khoa học Chính trị, Đại học
Toronto. Giám đốc Pḥng thí nghiệm Công dân (Citizen Lab) thuộc trung
tâm Nghiên cứu Quốc tế Munk.
Viết nhiều khảo luận và thuyết tŕnh về Chính trị Mạng, Xă hội Dân sự, Chính
trị toàn cầu, v.v… Là tác giả của cuốn Parchment, Printing, and Hypermedia:
Communications in World Order Transformation (New York: Columbia
University Press, 1997). Trong ban biên tập của các tạp chí International
Studies Perspectives, Astropolitics, The Journal of Environmental Peace, and
Explorations in Media Ecology.
Tư vấn cho bộ Ngoại giao, bộ Ngoại thương, bộ Quốc pḥng
Canada, Tổ chức Nhân quyền tại Trung Quốc (New York) về các vấn đề liên
hệ đến Internet, Công nghệ Không gian, Bang giao Quốc tế, v.v… Email:
r.deibert@utoronto.ca
|
|
|
Nart Villeneuve: WTO
chẳng hề quan tâm để giảm lượng giao thương với các nhà nước độc tài khi
họ dùng công nghệ thông tin để chà đạp nhân quyền. |
Nart Villeneuve — 31 tuổi, Giám đốc Nghiên cứu Kỹ
thuật của Citizen Lab cũng là người đưa đề nghị dự án psiphon.
Từng đọc Karl Marx, Noam Chomsky khi c̣n làm trong xưởng in. Tự học về máy
tính và phần mềm. Tham gia vận động chống toàn cầu hoá; nếm mùi lựu đạn cay
lần đầu tại cuộc biểu t́nh phản đối WTO ở
Seattle (1999).
Trở lại trường, Villeneuve chuyển sang đại học
Toronto (từ Vancouver) và theo học một lớp với Deibert. Sau bài luận
văn về Kiểm duyệt Internet tại Trung Quốc, Deibert mời Villeneuve vào
làm việc với Citizen Lab.
Villeneuve là tác giả bản Hướng dẫn cách dùng Internet và tránh kiểm duyệt
của Tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RWB/RSF) và đă điều trần trước quốc
hội Hoa Kỳ về kiểm duyệt tại Trung Quốc. Email:
nart@citizenlab.org
Michael Hull — Kỹ sư trưởng, dự án psiphon. 42 tuổi làm việc với
Citizen Lab từ đầu năm 2006, công tác chính là viết lại phần mềm psiphon với
giao diện dễ hiểu cho giới sử dụng. Viết phần mềm từ khi ở bậc trung học. Được
đào tạo trong ngành Vật lư, làm chủ công ty mă hoá văn kiện nhưng đă bán đi từ
2003. Email:
mhull@citizenlab.org
Canada, 1 tháng 12, 2006
Copyright © 2006 DCVOnline
Nguồn:
1.
Citizen Lab
2. Trang
psiphon
3.
Citizen hacktivist,
Breaking down firewalls set by repressive regimes comes at a cost,
Danylo Hawaleshka, Macleans, 13/11/2006
4.
Web Tool Said to Offer Way Past the Government Censor,
Christopher Mason,
New York Times, 27/11/2006
5.
Web censorship ‘bypass’ unveiled,
BBC News, 27/11/2006
6.
Hoodwinking the censors,
Andrew Chung,
Toronto Star, 7/5/2006