Về người vừa ra đi

Ông Đỗ Ngọc Yến, tên thánh Rémi, sinh năm 1941 tại Sài Gòn, đã bắt đầu xuất bản báo Người Việt từ năm 1978, rồi cùng nhiều bạn hữu và gia đình gây dựng thành tờ nhật báo hiện nay có số người đọc đông nhất ở hải ngoại. Nếu không kể các tờ báo tiếng Việt Nam do chính quyền chủ trương thì nhật báo Người Việt là tờ báo của tư nhân Việt Nam có đời sống lâu dài nhất.

Ông Đỗ Ngọc Yến qua đời để lại vợ là bà Lã Phương Loan, ba cô con gái: Đỗ Bảo Anh, Đỗ Châu Dao, Đỗ Phương Liên và con trai là Đỗ Ngọc Tùng. Gia đình ông vốn gốc quê ở Nam Định, song thân ông đã vào lập nghiệp ở miền Nam từ khi còn trẻ.

Ông Đỗ Ngọc Yến đã học trường Trung Học Trương Vĩnh Ký rồi tự học để đậu bằng Tú Tài Việt Nam. Ông đã ghi tên theo học tại Đại Học Văn Khoa Sài Gòn nhưng không theo đuổi một bằng cấp nào. Ông dành thời gian tham gia các hoạt động thanh niên và sinh hoạt báo chí từ khi còn học trung học.

Từ năm 1964 ông Đỗ Ngọc Yến đã viết cho các nhật báo Sống, Sóng Thần, Đại Dân Tộc, tạp chí Văn Nghệ, tuần báo Đời, và nhiều tờ báo khác. Bắt đầu từ thập niên 1970 ông cộng tác với nhiều phóng viên các báo ngoại quốc hoạt động tại Việt Nam.

Tham gia Phong Trào Hướng Đạo từ thuở thiếu niên, ông Đỗ Ngọc Yến cũng tham dự vào sinh hoạt của các đoàn thể thanh niên khác và làm ủy viên báo chí của Tổng Hội Sinh Viên Sài Gòn trong niên khóa 1964-1965, cùng thời với ông Lê Hữu Bôi là chủ tịch. Ông tham gia ban lãnh đạo các chương trình tự nguyện của thanh niên như Công Tác Nông Thôn, Cứu Lụt năm 1964, Kế Hoạch Xây Đời Mới, vân vân.

Năm 1965 ông được bầu làm Tổng Thư Ký Chương Trình Công Tác Hè 1965, nơi quy tụ sinh hoạt của nhiều hội đoàn thanh niên, như Nam Hướng Đạo và Nữ Hướng Đạo, Gia Đình Phật Tử, Thanh Niên Hưng Đạo Đoàn, các đoàn sinh viên, thanh niên Công Giáo cũng như Phật Giáo. Đây là các tổ chức hoạt động trong một Mùa Hè nhưng đã huy động được hàng trăm ngàn thanh niên, học sinh và sinh viên trên 40 tỉnh khắp miền Nam Việt Nam thực hiện được rất nhiều công tác hữu ích cho đồng bào.

Báo Người Việt do ông Đỗ Ngọc Yến sáng lập hiện nay đã phát triển thêm hoạt động trong các đài phát thanh VNCR, tạp chí Thế Kỷ 21, và tờ báo trên mạng lưới Nguoiviet Online hiện mỗi ngày có bốn năm chục ngàn người vào đọc, ở khắp thế giới kể cả Việt Nam.

Bà Lã Phương Loan là người bạn đời của ông Đỗ Ngọc Yến từ năm 1964. Vốn là một giáo sư Anh văn tại trường Trung Học Nguyễn Trãi, Sài Gòn, bà đã hết lòng hỗ trợ chồng từ những ngày đầu khi ông xuất bản Nhật Báo Người Việt. Người con gái ông là Đỗ Bảo Anh hiện là một phó tổng giám đốc công ty Người Việt và phụ trách tuần báo Người Việt 2, viết tiếng Anh. Cô Đỗ Châu Dao hiện làm việc tại Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ.”

TỪ NHỮNG BÀI “TIỀN TỤNG”

Việc Ký giả Đỗ Ngọc Yến ra đi không làm nhiều người ngạc nhiên vì hầu như đa số những người quen biết ông trong vùng đều biết ông bị bệnh thận và đái đường tư lâu và trong những tháng gần đây, ông đang qua những ngày cuối cùng.

Rất nhiều người đã viết về ký giả Đỗ Ngọc Yên. Không phải đợi đến lúc ông không còn nữa, các bài tán dương ông mới xuất hiện. Vào trung tuần tháng 2 vừa qua, 53 tác giả, đa số là thân hữu và đàn em của ông, đã phát hành cuốn hồi ký và ký sự dưới đầu đề “Đỗ Ngọc Yến Giữa Bạn Bè”, dày 412 trang. để ca tụng “công đức” của ông.

Mặc dầu ông đang còn sống, có người đã vận động để chính quyền thành phố Westminster chấp thuận đổi tên đường Moran, nơi có trụ sở nhật báo Người Việt, thành đường Yến Đỗ, viện lý do “ông Yến Đỗ là một người có nhiều đóng góp cho việc trưởng thành của cộng đồng Việt Nam, nhất là những đóng góp của ông trong lĩnh vực truyền thông.” Đây là chuyện ít xẩy ra trên cõi đời này. Người ta thường dùng tên những người có công với đất nước hay cộng đồng để đặt tên đường như một hình thức vinh danh, sau khi người đó đã qua đời, chứ ít khi dùng tên người sống, vì chưa biết những ngày còn lại sẽ ra sao. Trường hợp của ông Yến là hạn hữu. Nhưng trong cuộc điều trần ngày 22.2.2006, hội đồng thành phố đã bác bỏ đề nghị này. Nghị viên Marsh cho rằng cần tách rời truyền thông với chính quyền, vì đất nứơc Hoa Kỳ vĩ đại nhờ có truyền thông độc lập. Ông nói: “Thị xã không thấy cần đổi tên đường nào ra tên các tờ báo lớn như Los Angeles Times hay O.C. Register thì cũng không thấy cần lấy tên một ông chủ báo Việt ra đổi tên một con đường đương hữu.”

Được biết, người đề nghị việc đổi tên đường này là ông Jeffrey Brody, giáo sư Đaị Học CSU Fullerton, một người bạn thân và làm việc nhiều năm với ông Yến, và cũng là một trong 53 tác giả viết tuyển tập về ông Yến nói trên. Cô Đỗ Bảo Anh, con của ông Yến, đã lên phát biểu như sau:

“Thưa bà Thị Trưởng Rice, Nghị Viên Fry và Nghị Viên Marsh, xin cảm ơn quý vị đã dành thời gian cho cuộc điều trần này. Gia đình tôi và tôi rất ngạc nhiên khi biết đến khả năng đổi tên đường Moran thành đường Yến Đỗ. Mặc dù chúng tôi rất biết ơn những đồng nghiệp lâu đời của cha tôi đã đưa ra đề nghị này, nhưng nó không phải là từ phía gia đình chúng tôi và chúng tôi không bao giờ muốn một sự đổi tên như vậy.”

ĐẾN NHỮNG KINH “HẬU TỤNG”

Người Tàu nói “Nghĩa tử là nghĩa tận”, nên điếu văn thường là những lời chúc tụng. Ông Yến đã được ca tụng lúc còn sống nên sau khi qua đời, chắc chắn sẽ được ca tụng nhiều hơn nữa. Trong một bài dưới nhan đề “Vài Hàng Chia Xẻ Về Anh Đỗ Ngọc Yến”, nhà văn Chu Tất Tiến đã viết:

“Con người của Đỗ Ngọc Yến là như thế đó. Rất đáng kính trọng, rất trí thức, và rất cởi mở. Trái tim anh như chỉ muốn chan hòa với mọi người mà không để ý đến nhu cầu và sở thích của mình. Gặp tôi lần nào cũng thế, nếu không dở dang công việc gì, là anh rủ tôi "ra làm ly cà phê chơi." Anh coi tôi như một người bạn, mặc dầu về tuổi tác, kinh nghiệm, và sự tham gia vào làng báo chí, tôi chỉ là một người chập chững đi sau.

Còn ông Ngô Nhân Dụng, trong bài bình luận dưới tựa đề “Đỗ Ngọc Yến, nhà báo”, đăng trên trên nhật báo Người Việt số ra ngày 19.8.2006, đã viết:

“Khác với các thanh niên cùng lứa tuổi và cùng thời, Đỗ Ngọc Yến không có ý định tạo cho mình một nghề nghiệp vững chắc để kiếm sống, cũng không có ý định tham gia vào chính trị để có ngày được đóng vai trò lãnh đạo trong một chính quyền nào đó. Bản chất yêu tự do, không chịu ràng buộc, và lối sống thành thật, tấm lòng hiền lương khiến ông không thể tham dự vào các đảng phái chính trị, ông cũng không có nhu cầu về quyền hành để có thể thành một nhà chính trị giỏi. Ông tự nhiên sống với tinh thần vô cầu, vô vị lợi, bước vào đời với óc tò mò, khao khát hiểu biết, không ngừng nghỉ. Với một người như vậy, làm báo là một nghề tự nhiên tới với ông, và làm báo cũng là một thú vui, trở thành một nỗi đam mê của đời ông sau này.”

Nhưng có lẻ người tán tụng ông Yến hơn cả vẫn là Giáo sư Jeffrey Brody, người đã đề nghị đổi tên đường Moran thành đường Yến Đỗ. Trong một bài dưới nhan đề “Vietnamese publisher, community leader dies. Yen Do, journalist, businessman and patron to many helped build Little Saigon” (Một nhà xuất bản, một lãnh tụ cộng đồng qua đời. Yến Đỗ, một nhà báo, một thương gia và người bảo trợ cho nhiều xây dựng giúp đỡ Little Saigon), được đăng trên tờ The Orange County Rerister số ra ngày 18.8.2006, ông đã tường thuật lại khá chi tiết cuộc đời của ông Đỗ Ngọc Yến với những lời tán tụng rất chí tình.

Trong bài “Đỗ Ngọc Yến, Một nhà báo biết sống và biết chết”, Giáo sư Trần Bình Nam đã dịch bài này kèm theo những lời tiễn biệt ông Yến. Chúng tôi xin đăng lại nguyên văn bản dịch đó:

“Ông Đỗ Ngọc Yến, một trong những lãnh tụ cộng đồng được kính trọng nhất tại Little Sàigòn đã qua đời vì bệnh tiểu đường và suy thận.

Ông Yến, 65 tuổi, người sáng lập tờ báo Việt ngữ Người Việt, tờ báo lớn nhất và có nhiều ảnh hưởng nhất tại Hoa Kỳ. Qua một quá trình dài từ những ngày còn là sinh viên tranh đấu và làm báo tại Việt Nam, ông trở nên một người lãnh đạo cộng đồng tị nạn Việt Nam nổi tiếng thông minh và rộng lượng. Là một nhà báo tiên phong ông đã dùng tờ báo của ông ghi lại lịch sử trưởng thành và sự hội nhập của cộng đồng người Việt tị nạn vào xã hội Hoa Kỳ. Trên cương vị chủ nhân kiêm chủ nhiệm báo Người Việt ông đã lăn xả vào sinh hoạt cộng đồng và giúp biến Little Sàigòn thành một trung tâm thương mãi, văn hóa và chính trị của người Việt tị nạn ở hải ngoại. Tờ Người Việt được phát hành rộng khắp Hoa Kỳ, sang tận Âu châu và ngay cả tại Việt Nam cũng có người đọc. Ba năm sau khi chạy khỏi Sàigòn ông Đỗ Ngọc Yến bắt đầu làm báo.

Khởi đầu là một tuần báo, ông Yến vừa viết bài vừa đi bán báo, tờ báo đã lớn dần thành một tờ báo hằng ngày mỗi ngày in 16.500 số với một ban biên tập 70 người. Dưới tay ông, tờ Người Việt là một cơ sở có nhà in riêng, đài phát thanh và trang Web tọa lạc trên một diện tích 16.000 feet vuông trên đường Moran ở trung tâm thành phố Westminster.

Ông Yến sinh năm 1941 tại Sàigòn, con thứ ba trong một gia đình năm con. Mẹ ông người Công giáo. Cha ông làm nghề thợ may và ủng hộ Việt Minh trong cuộc đấu tranh chống Pháp giành độc lập sau Thế chiến thứ II.

Ông lớn lên trong một khu phố dưới mức trung lưu gần nhà lao Sàigòn, biểu tượng uy quyền của người Pháp. Dân sống chung quanh nhà lao không ưa người Pháp. Hồi còn bé ông từng thấy người ta bắt bớ các nhà đấu tranh và nghe tiếng súng nổ từ nhà lao.

Nhờ thông minh sớm ông Yến đã thi đỗ thứ 20 trong một kỳ thi tuyển vào một trường Trung học nổi tiếng tại Sàigòn trong số 3.000 học sinh dự tranh. Ông Yến phụ trách tờ báo của trường và đã lén in và phát tán truyền đơn chống chính quyền Pháp. Có lần ông vội đốt truyền đơn xuýt làm cháy nhà trước khi cảnh sát đến lục soát nhà ông. Ông bị đuổi học do hoạt động chống chính quyền. Tự học, mãi đến năm 22 tuổi ông mới lấy được mảnh bằng Tú Tài. Ông có trí nhớ tốt, ham đọc sách và tự học Anh và Pháp ngữ. Khi vào đại học ông trở thành một đại diện trong ban Chấp hành Sinh viên và đã tổ chức những cuộc xuống đường rầm rộ lật đổ tướng Nguyễn Khánh năm 1964. Năm sau ông Yến bắt đầu làm việc với International Voluntary Service (IVS), một hội thiện nguyện Hoa Kỳ. Ông vận động và tổ chức thanh niên sinh viên giúp IVS phân phối thực phẩm cho đồng bào bị nạn bão lụt ở miền Trung.

Về khuynh hướng chính trị ông Yến vừa chống thực dân vừa chống chủ nghĩa cộng sản, nhưng ông nghĩ rằng chỉ có Hoa Kỳ mới đủ sức mạnh chống cộng sản. Cuối thập niên 1960 khi cuộc chiến tăng cường độ ông Yến làm phóng viên chiến trường một thời gian. Ông hợp tác với một tạp chí và viết về các vấn đề kinh tế và xã hội cho một tờ báo khác. Người ta thấy ông thường xuất hiện trước tiệm cà phê Givral bên cạnh các nhà báo lão thành khác đang giúp các phóng viên nước ngoài. Năm 1971 trên tờ tuần báo Newsweek người ta thấy ông Yến đang chia một điếu thuốc với mấy thương binh quân đội miền Nam. Một phóng viên nhiếp ảnh Pháp thấy ông mặc áo nhà binh tưởng ông là một quân nhân. Trước khi Sài gòn sụp đổ vào ngày 30 tháng 4 năm 1975 ông Yến cùng Philip Caputo, tác giả cuốn “A Rumor of War” và các phóng viên người Mỹ khác viết tường thuật các trận đánh sau cùng. Ngày 26/4 ông cùng vợ và 3 con: Anh 9 tuổi, Mary 6 tuổi và John 3 tuổi rời Sàigòn trên một chiếc máy bay quân sự C-130. Ông chưa gặp lại cha, mẹ và nhìn lại đất nước cho đến ngày nhắm mắt.

Vài ngày sau ông Đỗ Ngọc Yến đến trại Pendleton trong túi vỏn vẹn có 40 mỹ kim. Năm đó ông vừa 34 tuổi. Ở đó 2 tháng ông di chuyển gia đình lên Santa Rosa ở bắc California, và bà Yến có thai đứa con thứ tư, Lynn.

Một thời gian sau ông và gia đình di chuyển về Dallas với thân nhân, sau đó ông về làm cho Sở Xã hội ở Port Arthur, một làng chài lưới nhỏ bé ở Texas.

Trong 3 năm đầu ở Hoa Kỳ ông Yến thay đổi ít nhất 10 chỗ ở và làm ít nhất 10 công việc khác nhau. Ông thường tự hỏi tại sao ông không nhân không khí tự do ở Hoa Kỳ mà làm báo. Tin tức từ Việt Nam cho biết chính quyền cộng sản Việt Nam thu và đốt sách làm ông hết sức bất mãn.

Năm 1977 ông Yến bỏ hết tâm trí khi làm chủ nhiệm nguyệt san Hồn Việt ở San Diego, nhưng dần dần ông thất vọng vì tờ báo không đăng tải đầy đủ sinh hoạt của người tị nạn. Ông quyết định tự mình xuất bản một tờ báo đăng đầy đủ tin tức thế giới và cộng đồng. Ông Yến tâm sự: “Tôi muốn làm một tờ tuần báo viết về những gì đang xẩy ra tại Việt Nam và những gì liên quan đến đời sống hằng ngày của người tị nạn, từ cách lái xe trên xa lộ, mua bán ở siêu thị, đi bỏ phiếu …”

Tờ tuần báo Người Việt bắt đầu tại San Diego được 3 số thì đình bản, và tái bản năm 1979 tại quân Cam.

Để giúp bán báo, bạn bè của ông Yến ghim báo trước ngực và sau lưng đứng trước các nhà thờ và chùa của người Việt Nam trong vùng. Những ngày đầu tiên tại quận Cam thật là gian nan.

Gia đình ông Đỗ Ngọc Yến ở chung với 10 người bạn trong một căn phòng cho thuê 2 giường ngủ. Ông mua một máy đánh chữ hiệu IBM chạy bằng điện và đánh dấu chữ Việt bằng tay. Lúc đó Little Sàigòn còn trong trứng nước. Suốt cả đường Bolsa chỉ có 12 tiệm do người Á châu làm chủ. Tờ báo sống bằng quảng cáo. Năm mỹ kim mỗi kỳ quảng cáo, còn báo sáu mỹ kim nếu đặt mua 3 tháng.

Ông Yến lấy tin từ Việt Nam qua thư từ của thân nhân người tị nạn và theo dõi tin tức trên báo chí Hoa Kỳ và báo của các nước khác.

Để giúp những người tị nạn mới tới hội nhập vào xã hội mới ông viết về mọi vấn đề từ việc ghi tên đi học, cách dùng phương tiện chuyên chở công cọng, mua bán. Tìm danh từ tiếng Việt để viết cũng là một việc nhức đầu. Thí dụ chữ “auto body”, ông dịch “body xe” nghĩa là chỉ dịch chữ auto là xe còn chữ body để nguyên vì trong Việt ngữ không ai nói là thân xe cả.

Theo truyền thống làm báo của người thiểu số ở Hoa Kỳ, ông Yến tiếp cận mật thiết với cộng đồng mình và trở thành một ông chủ nhiệm năng nổ, gióng lên tiếng nói của cộng đồng và bênh vực cộng đồng khi cần thiết. Năm 1981 ông đứng ra chống lại sự tấn công của Sở Y Tế quận Cam khi sở này cảnh giác dân chúng quận Cam rằng 80% người Việt tị nạn có mầm mống bệnh lao làm cho dân chúng trong quận hoảng hốt và cộng đồng bị xa lánh. Nguyên do chỉ vì Sở Y Tế không hiểu nguồn gốc của vấn đề. Thật ra đa số người Việt khi làm test bệnh lao đều thấy dương tính vì (khi còn ở Việt Nam) họ được chủng ngừa bệnh lao theo cách của người Pháp là chích vào người một số vi trùng bệnh lao đã bị làm yếu đi để tập cho cơ thể có khả năng chống vi trùng lao. Ông Đỗ Ngọc Yến thành lập một ủy ban và tổ chức một cuộc họp báo với các lãnh tụ cộng đồng và các bác sĩ của trường đại học UCI (University of California, Irvine) để giải thích vấn đề. Ông viết nhiều bản tin báo chí và thuyết trình cho các phóng viên báo chí địa phương. Trong nhiều năm ông Đỗ Ngọc Yến trong nhiệm vụ chủ nhiệm một tờ báo đã đóng vai trung gian chuyển đạt quan điểm của người Việt tị nạn trong nhiều vấn đề đến với báo chí người Mỹ.

Little Sàigòn càng thịnh đạt tờ Người Việt càng khá lên. Năm 1987 trên đường Bolsa thuộc thành phố Westminster và Garden Grove có đến 500 cơ sở buôn bán của người gốc Á châu. Các bảng hiệu mọc lên như nấm và Người Việt sống nhờ quảng cáo. Năm đó cơ sở Người Việt dọn về đường Moran. Ông Đỗ Ngọc Yến chia tiền lời với nhân viên theo công thức của tờ báo Le Monde ở Paris biến tờ báo thành của chung. Triết lý của ông Yến là khi tranh đấu có nhau thì cần phải duy trì cái tinh thần cộng đồng đấu tranh đó. Cơ sở Người Việt trở thành nơi quy tụ của nghệ sĩ, văn sĩ cũng như những người kém may mắn - trong đó có nhiều cựu giáo sư - bị tù tội sau chiến tranh. Ông Đỗ Ngọc Yến không từ chối giúp đỡ một ai, đôi khi dùng tiền túi của ông.

Trong tinh thần đó cơ sở Người Việt lập một Quỹ xã hội và thành lập một Phòng Hội. Quỹ xã hội giúp văn sĩ và nhạc sĩ in sách và nhạc, cho nhân viên vay tiền mua nhà không lấy lời hay giúp đỡ nhân viên gặp nghịch cảnh. Phòng Hội làm nơi sinh hoạt, thuyết trình, triển lãm hội họa hay biểu diễn ca nhạc. Phòng Hội cho thuê với giá rẻ hoặc có khi cho mượn không.

Ông Đỗ Ngọc Yến rất tự hào về chương trình của các sinh viên thuộc thế hệ thứ hai đến cơ sở Người Việt trao đổi học hỏi với nhau về văn hóa, lịch sử và văn chương Việt Nam. Mặc dù ông Yến không có bằng cấp đại học ông cũng rất thích thú thảo luận với các sinh viên và ông chứng tỏ là một người thầy có khả năng. Ông cũng học nơi các sinh viên nhiều chuyện. Các sinh viên đã hướng dẫn ông cách dùng internet và ông đã áp dụng để lập trang Web cho Người Việt.

Trang Web giúp Người Việt có độc giả khắp nơi trên thế giới và ít nhất có 1.000 độc giả tại Việt Nam, đa số là thành phần giỏi điện toán để vượt tường lửa. Quan hệ đối với chính quyền Việt Nam là một điều rất tế nhị đối với ông Yến cũng như đối với các nhà báo Việt ngữ khác.

Trong khi đó một thiểu số người trong cộng đồng chưa ý thức thế nào là tự do báo chí và dùng bạo lực vì lý do chính trị. Tại Mỹ đã có 5 ông chủ nhiệm báo Việt ngữ bị giết và hằng chục nhà báo khác bị bạo hành vì đăng quảng cáo hay viết những câu chuyện liên quan đến Việt Nam (mà họ không thích). Ông Đỗ Ngọc Yến cũng từng bị đe dọa. Những người chống cộng quá khích cho ông Yến nương nhẹ đối với chính quyền Việt Nam. Một lần trong một chương trình truyền hình của Người Việt về một sinh hoạt tại Việt Nam xuất hiện lá cờ đỏ sao vàng nơi hậu cảnh, một số người đã quẳng bom lửa vào một chiếc xe của cơ sở Người Việt và đòi ông Yến từ chức. Tờ báo cũng bị chỉ trích vì đăng quảng cáo của các cơ sở thương mãi làm ăn với Việt Nam. Trong khi những người tị nạn quá khích tấn công ông Yến thì Hà Nội cũng tố cáo ông Yến làm báo chống lại đất nước. Ông Yến bình tĩnh chấp nhận sự chỉ trích của mọi phía, xem đó là một quá trình học tập. Ông Yến nghĩ ông có bổn phận giúp người Việt hiểu thế nào là tự do báo chí, và những quyền quy định bởi tu chính hiến pháp số 1 (của Hoa Kỳ).

Sau khi quan hệ Việt-Mỹ dịu bớt nhiều người Việt đã có thể về thăm quê nhà ông Yến vẫn không thể về, ngay khi mẹ ông bệnh nặng. Không khí chính trị không thích hợp cho ông. Về, một mặt ông ngại chính quyền Hà Nội có thể bắt giữ ông, một mặt ông ngại cộng đồng người Việt ở Little Sàigòn chỉ trích ông.

Những năm tháng căng thẳng đã ảnh hưởng đến sức khỏe của ông.

Làm việc 18 giờ một ngày. Bị đe dọa. Căng thẳng bởi công việc. Bước vào thế kỷ 21 sức khỏe ông suy kiệt. Ông bị tiểu đường và suy thận hằng tuần phải vào bệnh viện lọc máu. Bác sĩ khuyên ông bớt làm việc. Mấy năm sau này ông bớt công việc dùng thì giờ viết hồi ký. Ông giao công việc cho người con gái lớn, cô Anh tốt nghiệp đại học Nam California (University of Southern California – USC, một đại học tư) và là người viết bỉnh bút cho tờ Orange County Register.

Lúc nào thấy trong người hơi khỏe ông đến cơ sở Người Việt mà ông đã dày công xây dựng và trân quý. Với dáng đi chậm rãi vì bệnh kinh niên, ông bước qua khu làm việc, lướt nhìn phòng làm tin, ngừng đây đó bắt tay nói chuyện với nhân viên. Nhân viên ông còn cần sự chỉ dẫn và kinh nghiệm của ông. Các vị lãnh đạo cộng đồng cũng thường gọi ông. Ngay cả nhân viên sứ quán Việt Nam cũng đến hỏi thăm sức khỏe ông. Ai cũng kính trọng ông, xem ông như một nhà nho. Ông trải lòng sống với mọi người, không than trời trách đất vì đau ốm, không bao giờ nói đến bệnh trạng của mình.

Vào những ngày cuối cùng trên giường bệnh, bạn bè đến thăm ông, hát chúc tụng ông, ông ráng sức hát theo, nhắc những đoạn bạn quên lời, đôi mí mắt nặng cố giương lên như một trẻ sơ sinh, ngời sáng.

Không ai biết câu chuyện về Little Sàigòn bằng ông.

Với bản chất nhu hòa, nói tiếng Anh một cách ôn tồn, hùng biện khi nói tiếng Việt ông Yến sống với tinh thần bác ái, khiêm nhượng và kiên nhẫn đối với mọi người.

Bạn bè gọi ông là một người hiền không bị lung lạc bởi sự thành công vật chất.

Người ta sẽ nhớ tới ông như một nhà trí thức hàng đầu của Little Sàigòn.”

THEO ĐƯỜNG CỦA WASHINGTON

Mặc dầu có nhiều lời ca tụng ký giả Đỗ Ngọc Yến đã được đăng trên báo Việt lẫn báo Mỹ, tiền tụng của như hậu tụng, rất nhiều người trong cộng đồng người Việt tại Orange County đã thắc mắc về các hoạt động cũng như lập trường của ông Yến và nhật báo Người Việt.

Trong buổi điều trần về đề nghị đổi tên đường Moran thành tên đường Yến Đỗ tại thị xã Westminster hôm 22.2.2006, ông Phạm Ngọc Khôi đã phát biểu: “Ông Yến Đỗ chỉ thuần túy là một thương gia và báo Người Việt là thân Cộng, điển hình là vụ in bài thơ của ông Nhân Quang trên giai phẩm Xuân Bính Tuất.” Ông Khôi trách báo Người Việt đã “không ủng hộ hết mình” khi xây dựng Đài Tưởng Niệm Chiến Sĩ Việt-Mỹ. Phóng viên của nhật báo Người Việt cho biết nhiều người Việt khác cũng đã góp ý trong buổi điều trần, hầu hết đều chống việc đổi tên, có người chất vấn cá nhân và lập trường.

Bà Diệu Hảo phát biểu: “Đổi tên đường Moran thành đường Yến Đỗ là không công bằng vì phải đổi mọi thứ. Xin quý vị làm ơn bỏ đề nghị này.” Nha Sĩ Đàm Bảo Kiếm cũng không đồng tình với việc đổi tên đường. Bà nói: “Ông Yến không xứng đáng với việc đổi tên này.”

Ngay sau đó, ông Nguyễn Thìn, một trong những người dự buổi điều trần đứng dậy, giơ cao một tấm bảng và nói ông phản đối việc đổi tên đường Moran thành tên Yến Đỗ. Bà Rice đã yêu cầu cảnh sát đưa ông Thìn ra ngoài.

Chỉ một phụ nữ người Mỹ đã ca ngợi ông Yến, nói rằng bà cám ơn ông Yến đã tới kinh doanh ở thành phố Westminster, rằng ông thông minh, dễ thương...

Ngoài những phát biểu công khai như đã nói trên, rất nhiều người đã đến gặp chúng tôi và quả quyết Đỗ Ngọc Yến và nhật báo Người Việt là tay sai cộng sản. Người khác lại cho rằng báo Người Việt không có lập trường hay đường lối gì cả, bình luận cứ nói chung chung, chẳng đâu vào đâu... Chúng tôi chẳng bao giờ tin như vậy.

Trong bài nói trên, Giáo sư Jeff Brody cho biết khi ở Việt Nam, “về khuynh hướng chính trị ông Yến vừa chống thực dân vừa chống chủ nghĩa cộng sản, nhưng ông nghĩ rằng chỉ có Hoa Kỳ mới đủ sức mạnh chống cộng sản.” Trong những ngày cuối cùng của miền Nam, nhiều viên chức cao cấp của chính phủ VNCH tìm đường thoát thân nhưng không chạy được phải lâm cảnh tù đày, thì ngày 26.4.1975 ông Yến cùng vợ và 3 con: Anh 9 tuổi, Mary 6 tuổi và John 3 tuổi, rời Sàigòn trên một chiếc máy bay quân sự C-130.

Ra hải ngoại, ông Yến nhảy ra làm báo ngay với sứ mạng rất rõ rệt: hướng dẫn người Việt tỵ nạn sớm hội nhập vào xã hội Mỹ và có hoạt động đúng theo đường lối của Washington. Với sứ mạng như vậy, nhật báo Người Việt thường cố gắng tránh những sự đụng chạm. Một vài “sự cố” xẩy ra là do sơ suất hay không thể tránh được.

Quả thật nếu chỉ nhìn một cách chung chung, rất khó mà đoán được chủ trương và lập trường chính trị của ông Đỗ Ngọc Yến và nhật báo Người Việt như thế nào. Nhưng nếu theo dõi các tin và bài viết trên nhật báo Người Việt qua nhiều giai đoạn, sẽ nhận thấy rằng tờ báo này luôn hướng dẫn cộng đồng người Việt đi theo đường lối của Hoa Kỳ từng giai đoạn. Riêng về vấn đề Việt Nam, tờ báo luôn bám sát chủ trương “diễn biến hòa bình” của Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ. Chủ trương này có nhiều điểm không phù hớp với quan điểm của đa số trong cộng đồng người Việt, nên bị chống đối là chuyện đương nhiên. Có người đã nói rằng báo Người Việt là báo của JUSPAO.

Với đường lối đó, tờ Người Việt đã được yểm trợ tối đa và ông Yến được ca tụng như là người “giúp biến Little Sàigòn thành một trung tâm thương mãi, văn hóa và chính trị của người Việt tị nạn ở hải ngoại.” Giáo sư Jeff Brody cho rằng “Tờ Người Việt được phát hành rộng khắp Hoa Kỳ, sang tận Âu châu và ngay cả tại Việt Nam cũng có người đọc.” Nhưng đó là điều mong muốn của chính phủ Hoa Kỳ hơn là thực tế.

CON ĐƯỜNG TRƯỚC MẮT

Trong những năm gần đây, nhóm Người Việt đã nhận thấy rằng việc ra đi ông Yến được đếm từng tháng hay từng ngày, nên đã nghĩ đến việc củng cố nội bộ để tiếp tục điều hành nhật báo Người Việt sau khi ông Yến không còn.

Từ ngày 5 đến 19.3.2006, các cổ đông của hai công ty, Công ty Người Việt (Vietnamese People Inc.), thường được gọi là Công ty Người Việt Mẹ, và Công ty Nhật báo Người Việt, đã họp đại hội thường niên và bầu Hội Đồng Quản Trị như sau:

Công ty Người Việt (Mẹ): Hội Đồng Quản Trị gồm 9 hội viên: Hoàng Ngọc Tuệ (Chủ Tịch), Phạm Quốc Bảo (Thư Ký), Đỗ Bảo Anh, Đỗ Việt Anh, Phan Huy Đạt, Nguyễn Khả Lộc, Phạm Phú Minh, Vũ Quí Hạo Nhiên và Nguyễn Phước Quan.

Công ty cũng đã cử một Ban Điều Hành gồm có: Đỗ Việt Anh (Tổng Giám Đốc), Đỗ Bảo Anh (Giám Đốc Tài Chánh) và Phan Huy Đạt (Thư Ký).

Công ty Nhật Báo Người Việt: Hội Đồng Quản Trị gồm 12 hội viên: Phan Huy Đạt (Chủ Tịch), Phạm Quốc Bảo (Thư Ký), với 9 hội viên của công ty mẹ, thêm Vũ Ánh, Phạm Phú Thiện Giao, Đỗ Quí Toàn.

Ban Điều Hành gồm có Đỗ Việt Anh (Tổng Giám Đốc), Phan Huy Đạt (Giám Đốc Tài Chánh) và Đỗ Bảo Anh (Thư ký).

Toà Soạn: Đỗ Ngọc Yến (Chủ nhiệm), Đỗ Việt Anh (Chủ bút), Phạm Quốc Bảo (Phụ Tá) và Vũ Quý Hạo Nhiên (Tổng Thư Ký)

Ngoài ra, hôm 20.8.5006 vừa qua, đài phát thanh VNCR trước đây trực thuộc Công Ty Nhật Báo Người Việt nay được tách ra thành một công ty độc lập do ông Hoàng Ngọc Tuệ làm Chủ Tịch; ông Vũ Ánh, Tổng Giám Đốc Điều Hành; ông Lê Đình Nhất Lang, Giám Đốc Tài Chánh và cô Ngô Trúc Linh, Thư Ký.

Tuy gọi là Hội Đồng Cổ Đông, nhưng hầu hết số vốn được tập trung trong tay một vài người. Những người khác chỉ được ban phát cho một số cổ phần cầm chơi.

Về phương diện kinh doanh, Công Ty Nhật Báo Người Việt đã có một cơ sở rất vững chắc, nhất là mục rao vặt. Hai tờ nhật báo khác trong vùng là tờ Việt Báo và tờ Viễn Đông đã tìm cách tranh mối với Người Việt nhưng không thành công.

Tuy nhiên, nay với sự thiếu vắng một người chỉ huy có uy tín như ông Yến, chắc chắn Công Ty Người Việt khó tránh được những khó khăn. Một thí dụ cụ thể là vấn đề thiết lập một nhà in riêng cho nhật báo Người Việt. Mặc dầu trong bài nói trên, Giáo sư Jeff Brody nói rằng dưới tay ông Yến, “tờ Người Việt là một cơ sở có nhà in riêng”, nhưng thực tế không đúng như vậy. Hình ông Yến dự tiệc mừng xuân với một số cộng sự viên tại nhà in của Công Ty Nhật Báo Người Việt thực ra đó là hình chụp tại nhà in của báo O.C. Register. Năm ngoái, nhật báo Người Việt đã mua nhà và máy để thiết lập một nhà in riêng, nhưng vì thiếu nghiên cứu kỹ càng nên phải dẹp bỏ và báo Saigon Nhỏ đã mua lại máy in của báo Người Việt. Trong vụ này, báo Người Việt bị lỗ khá nặng.

Vế đường lối, nhiều người cho rằng nhật báo Người Việt thiếu những cây bút chủ lực, có thể làm cho tờ báo mang một đường lối và sắc thái riêng. Nhưng chúng tôi không nghĩ như vậy. Một khi tờ báo được thiết lập để âm thần cổ vũ cho đường lối của Washington thì những cây bút chủ lực chẳng những không cần thiết mà có khi còn làm hỏng đường lối đã được vạch ra.

VÀI LỜI CUỐI CÙNG

Tôi bắt đầu viết cho một số báo ở Saigon vào năm 1960, lúc đó anh Yến chưa học xong trung học. Trong thời gian trước 30.4.1975, tôi chỉ biết anh Yến là một sinh viên đấu tranh nhiều khi bị bắt, chứ chưa hề được đọc bài nào của anh Yến viết.

Năm 1990 tôi đến Orange County, vừa đi làm việc vừa viết bình luận và phiếm luận cho nhật báo Dân Chủ. Ít lâu sau anh Yến đến gặp tôi và “xin lỗi” vì anh không biết tôi đến Orange County để đón tiếp và mong tôi thỉnh thoảng góp bài cho Người Việt. Mặc dầu số bài tôi gởi cho Người Việt rất ít oi, nhưng mỗi khi nhận được tài liệu nào có giá trị anh thường trao cho tôi và tin rằng tôi có thể khai thác được, đặc biệt là các bản phúc trình hàng năm của Ngân Hàng Thế Giới về kinh tế Việt Nam và các tài liệu liên quan đến tình trạng của cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ. Tôi rất thích thú với những tài liệu này, vì nó giúp tôi nhận định một cách chính xác hơn.

Mỗi khi có những chuyện gay cấn xẩy ra trong cộng đồng, anh thường điện thoại hỏi tôi ý kiến. Về cách giải quyết, ít khi anh theo quan điểm của tôi, vì thế đứng tế nhị của anh. Anh thường giữ im lặng và đợi mọi chuyện lắng xuống theo thời gian. Trong Đại Truyền Thông Việt Ngữ được Hội Ký Giả Việt Nam tổ chức tại Orange County vào tháng 4 năm 2003, anh đã góp công rất nhiều và cũng phải đối phó với nhiều khó khăn. Có vài khó khăn anh đã nhờ đến tôi và tôi đã giúp được. Tuy nhiên, sau đó đã xẩy ra một số xích mích giữa Đỗ Sơn, Chủ Tịch Hội Ký Giả, và một số anh em trong báo Người Việt. Nhân vụ Đỗ Sơn và đài VOV khai phá sản, họ đã dùng tin này để chơi Đỗ Sơn với ghi chú rằng qua vụ này đài VOV sẽ phải đóng cửa vĩnh viễn. Đỗ Sơn đã dùng đài VOV chơi lại. Anh Yến đã gọi điện thoại cho Đỗ Sơn xin lỗi, nhưng Đỗ Sơn chỉ trả lời rằng báo anh đã đăng tầm bậy như vậy, có nói gì cũng vô ích thôi, sau đó cúp máy. Anh liền gọi điện thoại cho tôi nhờ nói với Đỗ Sơn rằng đó chỉ là một sơ suất của ban biên tập chứ Người Việt không bao giờ có chủ trương như vậy. Tôi nói với anh rằng chuyện này chẳng có gì quan trọng, ít tuần sau là đâu vào đó thôi, anh cứ yên tâm đi.