Lão suy dưới cái nhìn của Đông y

Y thư cổ Hoàng Đế nội kinh viết: “Có người mới 50 tuổi mà mọi hoạt động đều suy”, trong khi có người “sống đủ trăm mùa thu mà mọi hoạt động chẳng suy”. Việc người ta thọ hay yểu, khỏe hay ốm là tại mình chứ không phải tại trời.

Theo y học cổ truyền, con người ta lúc 40 tuổi, da thịt bắt đầu mềm giãn, gương mặt bắt đầu nhăn nheo, tóc thấy bạc hoa râm, kinh khí thịnh đầy mà có chiều hướng suy. 50 tuổi thì can khí bắt đầu suy. 60 tuổi thì tâm khí bắt đầu suy. 70 tuổi thì tỳ khí hư; 80 tuổi thì phế khí suy. Đến 90 tuổi thì thận khí khô héo, bốn tạng khác và kinh mạch toàn thân dần dần trống rỗng.

Ở nữ giới, khi đến 35 tuổi, kinh mạch dương minh sút kém, sắc mặt bắt đầu khô, nhăn nheo kém tươi, tóc cũng bắt đầu rụng. Ở nam giới, đến 40 tuổi thận khí suy kém, tóc rụng răng khô. Y thư cổ Hoàng Đế nội kinh cũng viết: “Nghe nói người thời xưa sống qua trăm tuổi mà động tác chẳng suy yếu, người thời nay mới 50 tuổi mà đã yếu ớt, vì thời thế đã khác ư? Người thời cổ biết đạo, theo phép âm dương; người thời nay thì không thế”.

Như vậy, khái niệm lão suy đã được cổ nhân diễn giải một cách đơn giản và dễ hiểu: Đó là một quá trình suy giảm sinh lý có tính phổ biến, nhiều giai đoạn, dần dần về hình thái và chức năng của các cơ quan, bộ phận trong thân thể. Quá trình đó vừa tiến triển tuần tự theo thời gian và sự tích lũy của tuổi tác, lại vừa chịu ảnh hưởng sâu đậm của các yếu tố tự nhiên và xã hội, vì vậy tốc độ có thể nhanh hơn hay chậm đi. Cũng có người cho rằng có hai tình trạng lão suy: Lão suy sinh lý là kết cục tất nhiên của quá trình sống; và lão suy bệnh lý là do bệnh tật dẫn tới. Lão suy bệnh lý còn được gọi là già trước tuổi.

Y học cổ truyền cho rằng, có rất nhiều yếu tố dẫn đến lão suy, nhưng tựu trung không ngoài ba nhân tố: tự nhiên, xã hội và cá nhân, trong đó cá nhân giữ vị trí trọng yếu. Có thể kể một số nguyên nhân chính như sau:

Yếu tố tinh thần (thất tình thái quá): Sách Tố vấn viết: “Sướng quá khổ quá, trước sướng sau khổ đều làm tổn thương tinh khí. Chia ly oan ức, lo sợ vui buồn, ngũ tạng không hư, khí huyết rối loạn”.

Yếu tố bệnh tật: Sau khi mắc bệnh, sự mất cân bằng âm dương và sự tổn thương khí huyết, tạng phủ sẽ gia tăng, từ đó đẩy nhanh quá trình lão suy, rút ngắn tuổi thọ.

Yếu tố di truyền: Sách Luận hành viết: “Mạnh thọ yếu yểu là do khí bẩm sinh dày mỏng. Khí bẩm sinh dày ắt cơ thể khỏe mạnh, cơ thể khỏe mạnh ắt tuổi thọ kéo dài. Khí bẩm sinh mỏng ắt cơ thể yếu ớt, cơ thể yếu ớt ắt tuổi thọ ngắn”.

Yếu tố môi trường: Bao gồm môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Môi trường tự nhiên có các yếu tố như khí quyển, ánh nắng, nước, đất, cây cối… Môi trường xã hội gồm các yếu tố như thể chế kinh tế và chính trị, điều kiện lao động, gia đình, văn hóa, giáo dục… Nói về mối quan hệ mật thiết giữa tuổi thọ con người và hoàn cảnh, Hoàng Đế nội kinh viết: “Cao khí thọ, thấp khí yểu”.

Yếu tố vận động: Y thư cổ viết: “Động ắt không suy”. Sách Lã thị xuân thu cũng viết: “Nước chảy không hôi thối, trục cánh cửa quay thì không han gỉ là nhờ vận động. Hình khí cũng vậy, hình bất động ắt tinh không lưu chuyển, tinh không lưu chuyển ắt khí uất”.

Yếu tố ăn uống: Sách Y học tâm ngộ viết: “Sinh mạng là vốn quý con người. Muốn giữ sức khỏe người ta cần ăn uống điều độ, nếu không rất dễ sinh bệnh”.

Yếu tố lao thương quá độ: Lao thương là làm việc quá sức dẫn đến thương tổn bên trong mà sinh bệnh. Sách Tố vấn viết: “Lao khắc khí tổn”.

Yếu tố sinh hoạt tình dục thái quá: Sách Vạn thị gia truyền dưỡng sinh tứ yếu viết: “Sách xưa dạy rằng: Ít ham muốn tình dục là điều quan trọng nhất để kéo dài tuổi thọ và bảo tồn nòi giống”.

Theo y học cổ truyền, tùy theo tính chất, mức độ và thời gian tác động, các yếu tố nói trên cuối cùng đều gây nên tình trạng âm dương mất cân bằng, khí huyết hư suy, công năng tạng phủ bị rối loạn và tinh thần hao tổn, từ đó dẫn đến lão suy sớm và đoản thọ.

Làm thế nào để phòng chống lão suy?

Lão suy là một quy luật bất khả kháng, nhưng can thiệp để làm chậm quá trình tiến triển của nó nhằm đạt được mục đích sống khỏe, sống lâu, sống cho hết “tuổi trời cho” (thiên niên) là điều con người hoàn toàn có thể làm được. Cổ nhân có câu: “Sinh mệnh tại ngã bất tại thiên”, ý muốn nhấn mạnh vai trò quan trọng của mỗi cá nhân trong việc tự bảo vệ sức khỏe và nâng cao tuổi thọ của chính mình. Vậy để làm chậm quá trình lão suy, theo y học cổ truyền phương Đông, cần chú ý những điểm cơ bản sau đây:

Vi lão tiên phòng, thủ trọng ích thọ: Nghĩa là muốn sống khỏe, sống lâu thì phải tiến hành các biện pháp có tính chất dự phòng từ khi còn nhỏ, thậm chí ngay từ lúc còn trong bụng mẹ, chứ không chỉ bắt đầu khi đã có tuổi. Điều này hoàn toàn thống nhất với quan điểm của y học hiện đại, bởi lẽ kết quả các nghiên cứu đã cho thấy, trên thực tế quá trình lão hóa bắt đầu rất sớm, ngay từ tuổi 20-30 của đời người.

Điều nhiếp tình chí, dưỡng hộ tinh thần: Nghĩa là, phải chú ý tạo dựng cho được một đời sống tinh thần ổn định và mạnh khỏe, đủ sức vượt qua mọi biến cố và thử thách của cuộc sống. Tâm phải định, khí phải tĩnh, biết kiềm chế mọi phiền nộ và dục vọng, giữ cho tinh thần luôn thư thái, lạc quan, yêu đời.

Ẩm thực hữu điều, hữu ích trường thọ: Nghĩa là, ăn uống là căn bản để duy trì sự sống, nhưng quan trọng là phải biết điều hòa và tiết chế, hay nói cách khác ăn uống phải đầy đủ, cân bằng và đảm bảo vệ sinh, hết sức tránh thiên lệch và vô độ.

Khởi cư hữu thường, bất vọng tác lao: Nghĩa là, những điều kiện sinh hoạt thường nhật như nơi ở, nơi làm việc, trang phục, giấc ngủ, sinh hoạt vợ chồng… cần phải tiện nghi và điều độ. Không nên lao lực, lao tâm, lao phòng một cách thái quá. Có như vậy tinh thần mới thoải mái, khí huyết dễ lưu thông, công năng tạng phủ điều hòa, gân cốt ngày càng tráng kiện… Đó là những yếu tố hết sức quan trọng giúp cho cơ thể “trường sinh bất lão”.

Kinh thường vận động, kiện khang tăng thọ: Nghĩa là, phải thường xuyên vận động và luyện tập. Cổ nhân có câu: “Sinh mạng tại vu vận động”, điều đó muốn nói: Sự sống và sức khỏe con người có quan hệ mật thiết với yếu tố vận động và luyện tập. Tất nhiên, để thực hành có hiệu quả vấn đề này cần phải có hiểu biết đầy đủ và áp dụng phương pháp thích hợp.

Khước bệnh diên niên, chí quan trọng yếu: Nghĩa là, phải phát hiện và điều trị bệnh tật kịp thời và hiệu quả. Thuận theo tuổi tác, cơ thể con người ngày càng suy yếu, khí huyết âm dương, ngũ tạng lục phủ ngày càng nhược thoái, đó là điều kiện thuận lợi cho bệnh tật phát sinh và phát triển. Bởi vậy, muốn sống khỏe, sống lâu thì phải tích cực phát hiện và phòng chống tật bệnh một cách kịp thời và có chất lượng.

Tuân thủ đầy đủ những vấn đề nêu trên, suy cho cùng, chính là đã thực hành phép dưỡng sinh trường thọ hết sức độc đáo của y học cổ truyền phương Đông.