HOA ANH ĐÀO VÀ HOA MAI…
- - - - -
Đỗ
Thông Minh
ANH
ĐÀO: QUỐC HOA?
Tôi
đến xứ Anh Đào, tiếng Nhật gọi là
Sakura (桜, Anh), vào tháng 1
năm 1970, rồi tháng 4 năm đó, lần đầu
tiên tôi được ngắm hoa Anh Đào nở rộ khắp
nơi. Đúng là thứ hoa biểu tượng
cho nước Nhật v́ đâu đâu cũng thấy trồng,
nhưng trên thực tế Nhật vẫn không chính thức
chọn hoa nào là quốc hoa. Và thực ra cũng có một
số loại cây Anh Đào gốc từ Tây Tạng... đem qua.
Hoa Anh Đào biểu tượng của
Nhật Bản.
Nước
Nhật trải dài trên nhiều vĩ tuyến
nên miền
Ba
cây Anh Đào đại cổ thụ nổi tiếng Nhật
gọi là “Sandai Meimoku” (Tam Đại Danh Mục):
1-
Jindai Zakura (Thần Đại Anh) tại chùa Jisso (Thực
Tướng Tự), tỉnh Yamanashi (Sơn Lê), có hoa cánh màu
hồng nhạt, được coi là thọ nhất tới
2.000 năm, cao khoảng 9 mét, chu vi gốc 13, 5 mét.
2
- Tanboku Zakura (Đạm Mặc Anh), tại tỉnh Gifu (Kỳ
Phụ), có hoa cánh màu hồng nhạt, thọ tới 1.500
năm, cao tới 17 mét, chu vi gốc 11 mét.
3
- Taki Zakura (Thác Anh), tại tỉnh Fukushima (Phúc Đảo),
có hoa cánh màu hồng nhạt, thọ tới 1.000 năm, cao
tới 10 mét, chu vi gốc 9 mét.
Nói
chung cây Anh Đào không có h́nh dáng nhất
định, cao trung b́nh chừng 7, 8 mét, một cố cây có
cành to quá khổ, ngả nghiêng, xù x́ có vẻ xấu. Hoa Anh
Đào là loại hoa rất mẫn cảm với thời
tiết, nên tùy theo năm nóng hay lạnh
mà hoa nở sớm hay muộn.
|
TỤC
LỆ NGẮM HOA
Năm 2007,
mùa đông ấm, ôn độ tăng 1,5
độ C, hầu hết hoa Anh Đào (桜, Anh) nở sớm 5-10
ngày.
Người Nhật rất thích đi ngắm hoa
nên các cơ quan truyền thông luôn loan tin rất chi tiết
về t́nh h́nh hoa nở khắp toàn quốc. Bản đồ hoa Anh Đào năm nào cũng dựa
trên hoa Somei Yoshino (染井吉野,
Nhiễm Tĩnh Cát Dă) v́ phổ thông và nổi tiếng nhất.
|
Nước nào th́ cũng có hoa, nhưng Nhật Bản
nổi bật với hoa Anh Đào và tục ngắm hoa.
Họ thường tổ chức hội ngắm hoa Anh
Đào ở các công viên, đi với bạn bè,
đồng liêu vào ngày Thứ Bảy và dành ngày Chủ Nhật
cho gia đ́nh. Các dân tộc khác thường
chỉ đi ngắm, nhưng người Nhật th́ háo hức
chờ đợi, khắp nước rủ nhau cả chục
triệu người tụ họp, đem đồ
ăn, bia rượu và tấm bạt hay chiếu lót... vừa
ăn uống, ca hát, nhảy múa, ngắm hoa, chứ hầu
như không cắt đem chưng trong nhà. V́ số người đi ngắm hoa quá đông
nên muốn có chỗ tốt phải tới thật sớm
giữ chỗ.
Tục ngắm hoa
có từ thời Nara (奈良,
Nại Lương, 710-794), thời đó chỉ có giới
quư tộc mới ngắm hoa và hoa ở đây là hoa Mơ,
tiếng Nhật là Ume (梅,
chữ Hán cũng là Mai, nhưng ở Nhật là Mơ là xí
mụi hay ngâm rượu, chứ không phải Mai nhiệt
đới như Việt Nam).
|
Thời Heian (B́nh An, 794-1192), mới bắt đầu
ngắm hoa Anh Đào.
Thời
Edo (Giang Hộ, 1603-1867), hoa Anh Đào mới được
đem từ Nara lên Edo (sau đổi thành Tokyo (東京,Đông Kinh)) và trồng
thành hàng cho giới b́nh dân thưởng thức và kéo dài tới
ngày nay.
Ba
nơi ngắm hoa Anh Đào nổi tiếng nhất là gọi
là Sandai Meisho (Tam Đại Danh Sở):
1-
Công viên Takato Joshi (Cao Viễn Thành Chỉ), tỉnh
2
- Công viên Hirosaki (Hoằng Tiền), tại tỉnh
3
- Núi Yohino (Cát Dă Sơn), tại tỉnh Nara (Nại
Lương), cả một rừng không đếm nổi,
ước khoảng 50.000 cây.
Ở
Tokyo th́ nổi tiếng nhất là công viên Ueno (上野, Thượng Dă) ở
Đông Kinh, với 1.800 cây, mỗi năm có khoảng 200.000
người tới ngắm, ngoài ra là khu Hoàng Cung (Kokyo, Hoàng
Cư)... Đặc biệt tại công viên Sumida (Ngung Điền),
có thể đi trên bộ hay dưới thuyền loại
có mái như mái nhà gọi là yakatabune (ốc h́nh thuyền), vừa
ăn uống vừa ngắm hoa hai bên bờ
sông. Ở một vài nơi có hồ th́ khách có thể chèo
thuyền nhỏ giữa sóng nước bềnh bồng mà
mặt nước ửng hồng v́ toàn cánh hoạ Nếu
du khách ghé vào vườn Ngự Uyển Shinjuku Gyoen (新宿御苑, Tân Túc Ngự Uyển,
quận Shinjuku) có thể xem hơn 50
loại hoa Anh Đào khác nhau trong tổng số khoảng 60
loại Anh Đào ở Nhật, muốn xem đủ loại
như vậy th́ không ǵ bằng tới tận cố đô
Kyoto (Kyoto). C̣n như các loại hoa lai giống
th́ có thể lên tới 350 loại.
Ở
tỉnh Fukushima (Phúc Đảo), có một đoạn
đường dài 1,5 km, hai bên trồng 2.000 cây Anh Đào lớn,
tàn cây chồng lên nhau che phủ cả con đường,
mỗi năm có khoảng 60.000 người tới ngắm.
Tuy vậy, có khi thời tiết hơi bất
thường, hoa Anh Đào nở không cứ là trời phải
ấm. Như năm 2003, ở một vài vùng
phương bắc, hoa Anh Đào nở mà trời vẫn
c̣n lạnh, có tuyết rơi, nên hoa phủ tuyết và
người th́ lội tuyết xem hoa... Những nơi có cội
Anh Đào nổi tiếng già cả ngàn năm, hay to và đẹp
th́ người Nhật thắp đèn và ngắm hoa vào cả
ban đêm.
Mùa
xuân bên Triều Tiên, nhất là phía nam, cũng có hàng triệu
người đi ngắm hoa Anh Đào và du khách thập
phương th́ tụ tập khá đông đi ngắm dịp
lễ hoa Anh Đào ở thủ đô Washington (Hoa Thịnh
Đốn) do Nhật tặng vào năm 1912, có cả
đoàn văn nghệ truyền thống Nhật mặc
Kimono qua tŕnh diễn. Nhật Bản đă tặng
Việt
CÁC LOẠI
HOA ANH ĐÀO CHÍNH…
Với người thường th́ đôi khi
rất khó phân biệt đâu là hoa Anh Đào (Anh), đâu là
Đào (Đào), đâu là Mơ (Mai), đâu là Mai, đâu là Mận,
đâu là Hạnh... Các loại hoa Anh Đào tiêu biểu là:
1-
Choju Zakura (Trường Thọ Anh), hoa chỉ có 4 cánh, màu trắng
hoặc tím nhạt với nhụy đỏ và vàng, loại
cây mọc thành bụi thấp.
2-
Daimyojin Zakura (Đại Minh Thần Anh), có hoa màu hồng nhạt,
loại cây thân caọ
3-
Fuji Zakura (Phú Sĩ Anh), hoa 5 cánh, màu hồng nhạt. Có nhiều ở chân núi Phú Sĩ như hồ
4-
Imose Zakura (Muội Bối Anh), hoa cánh kép, màu hồng.
5- Jindai Zakura (Thần Đại Anh), hoa màu hồng,
có cây đă 2.000 năm vẫn c̣n sống.
6-
Kanhi Zakura (Hàn Phi Anh), hoa màu đỏ (phi là đỏ
tươi), từng chùm, cánh cúp và rũ
xuống, nở sớm vào tháng 3.
7-
Kan Zakura (Hàn Anh), hoa màu hồng nhạt, lá dày, nở sớm.
Ở những vùng ấm, khoảng tháng 2
đă nở.
8-
Kawazu Zakura (Hà Tân Anh), đây là một loại hoa đặc
biệt có màu hồng cam rực rỡ nên dễ nhận ra,
nở sớm vào tháng 2, 3.
9-
Ki Zakura (Hoàng Anh), c̣n gọi là Ukon (Uất Kim), Ogon Zakura
(Hoàng Kim Anh), có hoa 8 lớp kép (bát trùng) như hoa Vạn Thọ,
đặc biệt màu hoàng lục (xanh lá cây và vàng hồng),
màu (hoa trà) hay tím (uất kim). Rất nổi tiếng
nên được dùng làm tên rượu luôn.
10-
Koshino Higan (Việt Bỉ Ngạn), hoa 5 cánh, màu trắng,
tương tự như Mai Trắng.
|
11-
Kubo Zakura (Cửu Bảo Anh), hoa 5 cánh, màu trắng hồng,
hầu hết những cây cổ thụ phải chống
cành lớn vươn ngang dài cho khỏi gẫy, cành nhỏ
th́ có khi là là gần mặt đất.
12- Kyokujitsu Zakura
(Húc Nhật Anh), hoa kép màu trắng hồng.
13-
Nezame Zakura (Tẩm Giác Anh), hoa màu hồng tím nhạt.
14-
Okame Zakura (... Anh), hoa 5 cánh màu hồng đậm,
giống lai của Kanhi Zakura (Hàn Phi Anh) và Mamezakura (Đậu
Anh).
15-
Okesa Zakura (... Anh), hoa kép, màu hồng.
|
16- Oshima Zakura (Đại Đảo Anh), hoa lớn,
đẹp được trồng ở nhiều nơi,
lá non màu đỏ nhạt, mặt sau lá có viền trắng.
17-
Sato Zakura (Lư Anh), như tên gọi là loại anh đào mọc
ở miền quê, trồng như cây cảnh, hoa lớn màu
hồng đặc biệt có hương thơm,
nở hơi muộn.
18-
Sekiyama (Quan Sơn), hoa màu đỏ nhạt, cánh kép.
19-
Shiki Zakura (Tứ Quư Anh), nụ màu hồng và hoa màu trắng,
cánh đơn, đặc biệt một năm nở hai lần
vào mùa xuân và thu.
20-
Somei Yoshino (Nhiễm Tĩnh Cát Dă), hoa 5 cánh, đầu cánh
hơi khuyết, đẹp và nổi tiếng, được
trồng phổ biến nhất. Nụ màu hồng
nhạt, nhưng dần dần hóa trắng. Hoa màu hồng nhạt, nở từng chùm vào mùa
xuân khoảng cuối tháng 3 đầu tháng 4, trước
khi cây ra lá. Loại cây này phát triển
nhanh nhưng tuổi thọ cũng ngắn.
Xem h́nh bên
trái.
|
21-
Taki Zakura (Lang Anh), hoa màu hồng, đặc biệt các cành
nhỏ rũ xuống như liễu, nên trông như một
thác nước bằng hoa, có cây
đă 1.000 năm vẫn c̣n sống. Xem h́nh bên
phải.
22- Tanboku Zakura (Đạm Mặc Anh), hoa cánh màu hồng
nhạt, có cây đă 1.500 năm vẫn c̣n sống.
23-
Taoyame Zakura (Thủ Nhược Nữ Anh), hoa kép, màu trắng với viền hồng.
|
24-
Tora No O Zakura (Hổ Vĩ Anh), hoa kép,
màu trắng.
25- Tsukubane Zakura (Đột Vũ Căn Anh), hoa kép, trong hồng nhạt ngoài trắng.
26-
Yama Zakura (Sơn Anh), như tên gọi là loại anh đào mọc
trên núi, hoa màu hồng nhặt gần như trắng, thân cao.
Nở muộn hơn, khi lá non màu nâu đỏ
đă ra nhiều, đặc biệt lá h́nh quả trứng,
mặt sau có viền trắng.
Không
phải hoa Anh Đào chỉ có màu trắng hồng mà có cả
loại màu xanh lá cây nhạt hay màu tím nhạt mới lạ,
như:
27-
Gyoiko Zakura (Ngự Y Hoàng Anh), hoa 5 cánh liền, đặc biệt
uốn ngửa ra và màu hoàng lục (xanh lá cây và giữa có sọc
trắng).
28-
Ranzan Zakura (Lam Sơn Anh), hoa màu tím nhạt.
29-
Ukon (Uất Kim), tức Ki Zakura (Hoàng Anh), Ogon Zakura (Hoàng Kim
Anh).
Ngoài ra c̣n có loại cũng mang tên Anh nhưng hầu
như khác giống và họăc nở khác mùa.
30-
Aki Zakura (Thu Anh hay c̣n gọi là Kosumosu = Cosmos), sao lại gọi
là Thu Anh? Không lẽ loại Anh Đào này nở vào mùa thu. Thưa đúng vậy, đây là một loại
hoa đặc biệt, thân thảo, mảnh nhưng có khi
cao tới 2 mét, hoa 8 cánh mỏng, màu trắng, hồng hay
đỏ, nhụy vàng, nở vào tháng 9, 10. C̣n gọi là hoa Sao Nhái hay Cúc Bướm.
31-
Shiba Zakura (Chi Anh), thuộc loại thảo, chỉ cao độ
20-30 cm, hoa màu tím, tím viền trắng, tím đỏ hay trắng,
5 cánh, nở vào mùa xuân, thường trồng tập trung rất
nhiều ở ven đồi trông giống một thảm
hoa như ở Hitsujiyama Koen (Dương Sơn), tỉnh
Saitama... C̣n gọi là Hanashiba (Hoa Chi) hay Hanatsumakusa (Hoa Trảo
Thảo).
Cũng
không phải hoa Anh Đào luôn luôn nở trước khi ra
lá, mà có loại lá ra trước, màu của hoa và lá
tương phản nhau rất đẹp, như:
32-
Ichiyo Zakura (Nhất Diệp Anh), hoa kép, màu hồng cam nhạt,
nở sau khi đă ra lá.
Yae Zakura (八重桜, Bát Trùng
Anh), là chỉ chung các loại hoa kép nhiều
lớp cánh xếp chồng nhau, có khi hơi nhăn nhúm như
những nếp ở váy phồng phụ nữ...
Cây
Anh Đào thuộc họ Hoa Hồng, nên cành vươn lên,
nhưng cũng có một số cây loại hơi khác, có
cành lớn chĩa ngang rất dài, c̣n cành nhỏ rũ
như liễu vậy, nên thường phải dùng cây chống
các cành ngang. Loại này sống rất thọ,
vài trăm năm là thường như Oito Zakura (Đại
Mịch Anh), Taki Zakura (Lang Anh), Shidare
Zakura (Chi Thùy Anh)... có hoa màu hồng.
Ở
Đà Lạt c̣n có loại Anh Đào bản địa
thường gọi là Mai Anh Đào, v́ có năm cánh như
hoa Mai, nhưng màu hồng nhạt như hoa Anh Đào (tên
khoa học là Prunus cerasoides), Nhật Bản cũng có gọi
là Sakura Ume (Anh Mai). Miền Bắc nổi tiếng với
hoa Đào Đỏ và Đào Trắng c̣n gọi là Hoa Lê,
ngoài Trung cũng có Đào, trong Nam và Trung th́ có Mai Vàng. Mai và Đào ở Việt
|
Hoa Anh Đào đẹp và mong manh, chỉ để
ngắm thôi sao? Dù hầu như không có hương vị,
nhưng người Nhật cũng cố gắng thưởng
thức bằng cách muối cánh hoa Anh Đào, rồi pha với nước sôi gọi là Sakurayu (Anh
Thang). Tôi chưa có dịp nào thưởng thức
món nước uống này nên không kể ra đây được.
Hoa
Anh Đào để riêng từng cái th́ không đẹp và
cũng không có mùi thơm, hoa chỉ đẹp
v́ nở hồng trắng cả cây. Điều này có thể
ví như chính người Nhật: một cá nhân th́ không xuất
sắc lắm, nhưng một tập thể người
Nhật làm việc th́ rất hữu hiệu. Sau năm
1975, chúng tôi cũng hay lui tới các công viên trồng hoa Anh
Đào vào dịp hoa nở, nhưng không phải để
ngắm hoa mà để làm vệ sinh, thu dọn sau mỗi
hội ngắm hoa để lấy tiền sinh sống v́
tôi cùng các bạn sinh viên khác bị cúp chuyển ngân.
HOA MAI Ở NHẬT?
Phần lớn hoa
Anh Đào phát triển giống như hoa Mai Vàng Việt Nam,
sau khi lá rụng hết, trồi nụ độ vài tuần
rồi ra hoa, khi hoa tàn mới bắt đầu ra lá non. Mai
Việt Nam thường nở rộ vào Tết Âm Lịch
khoảng đầu tháng 2, được cắm trong nhà dịp
Tết. Người Nhật tới Việt Nam cũng rất
thích Mai Vàng ở trong Nam và Trung hay Đào ở ngoài Trung và Bắc.
Nhưng…
chữ “Mai” của Việ t Nam là tiếng
Nôm, nguyên do là Chúa Nguyễn khi hùng cứ miền Trung muốn
t́m loại hoa cho ngày Tết, thấy cây rừng cho hoa vàng đẹp
quá mới lấy về chưng bày và đặt tên là “Mai”,
ngẫu nhiên trùng hợp với “Mai” (梅) là âm Hán-Việt, âm
Hán-Nhật (ON) là Bai, âm thời nước Ngô bên Trung Hoa của
chữ này là “Me”, từ đó mới có âm Nhật (kun) là
“Mume” và rồi “Ume” tức “Mơ”. Mai Nhật thuộc chi Anh
Đào, họ Hồng (薔薇 = Bara, Tường Vi), hoa nở
vào cuối đông, thường màu trắng, hồng hay
đỏ (rất hiếm khi có màu vàng) và cho trái, c̣n Mai Việt
thuộc họ Okuna nhiệt đới, hoa nở vào lúc
nóng (khoảng 30 độ C), màu vàng và không cho trái.
Do
đó tuy cùng nói 4 loại thực vật tượng
trưng 4 mùa là: “Mai - Lan - Cúc - Trúc” (梅蘭菊竹), người
Việt hiểu Mai theo hoa Mai của ḿnh nhưng cũng như
phải viết chữ Hán th́ viết là Mai 梅 cho tiện, c̣n người
Hoa và Nhật tất nhiên hiểu nghĩa là “Mơ” của
họ (xin xem thêm bên dưới về Mơ).
Ở
Nhật có Kim Mịch Mai, hoa 5 cánh và nhiều nhụy, màu
vàng giống Mai Vàng Việt Nam, và cũng có một số loại
Mai khác, tất cả cùng gốc từ Trung Quốc.
|
Nổi tiếng nhất
là loại Robai (蝋梅, Lạp Mai), gọi
là lạp v́ cánh hoa hơi trong, trông như bằng sáp nến
và có mùi thơm, đa số hoa hướng
hạ (hướng xuống đất). Đăc tính
chung của loại Lạp Mai này là nở vào cuối
đông, tháng 12 đến tháng 3, nên trước khi thưởng
thức hoa Anh Đào, người yêu hoa có thể đi ngắm
hoa Mai.
Một số loại
hoa Mai tiêu biểu như:
-
Kinshibai (Kim Mịch Mai), loại mọc thành bụi thấp,
hoa kép 10 cánh, màu vàng tươi, nhiều nhụy, nở vào
mùa hè, hướng thượng, riêng hoa trông rất giống
Mai Vàng Việt Nam.
-
Kobai (Hồng Mai), cây cao, có hoa 5 cánh màu đỏ, nhụy
màu vàng, nở vào tháng 2, 3.
-
Mangetsu Robai (Măn Nguyệt Lạp Mai), hoa kép
12 cánh tṛn, có màu vàng tươi, có mùi thơm
như hoa Lài.
-
Obai (Hoàng Mai), hoa màu vàng nhạt, đặc biệt có tới
6 cánh nhưng chỉ có 1 nhụy cùng màu.
-
Robai (Lạp Mai), c̣n gọi là Tobai hay Karaume (Đường
Mai), hoa kép 12 cánh kép tṛn hay dài, lớp ngoài màu vàng nhạt, lớp
trong màu đỏ tía.
-
Shidare Ume (Chi Thùy Mai), gọi là chi thùy v́ cành rũ,
hoa kép 10 cánh màu hồng hay trắng,
đặc biệt đầy hoa dọc theo cành, nở vào
tháng 2, 3.
-
Shira Ume (Bạch Mai), hoa 5 cánh màu trắng, nhụy màu vàng, nở
vào tháng 2.
-
Soshin Robai (Tố Tâm Lạp Mai), hoa kép
tṛn hay dài, lớp ngoài và trong đều màu vàng.
-
Warobai (Ḥa Lạp Mai), hoa kép tṛn, lớp
ngoài màu vàng nhạt, lớp trong màu đỏ tía.
Một
số Mai đặc biệt nở vào mùa đông lạnh
giá gọi chung là Kanbai (寒梅, Hàn Mai) như:
-
Hitoe Kanko (Nhất Trùng Hoàng Hồng),
hoa 5 cánh màu hồng, nhụy vàng nhạt.
-
Toji (Đông Chí), hoa 5 cánh màu trắng, nhụy màu vàng.
-
Tamabotan (Ngọc Mẫu Đơn), hoa kép 10 cánh màu trắng,
nhụy màu vàng.
- Yae Kanko (Bát Trùng Hoàng Hồng), hoa kép nhiều
lớp như hoa Vạn Thọ, màu hồng, nhụy màu
vàng.
Việt
Ở
Nhật và Trung Quốc c̣n một loại Mai nữa, lạ
lắm, cây này vốn là một loại thảo chỉ cao
độ 20 cm, lá h́nh trái tim, đôi khi thấy ở các lạch
nước nông, vùng núi ẩm thấp. Hoa 5 cánh màu vàng nhạt,
tuy nở trong nước vào khoảng tháng 8-10, nhưng h́nh
dáng cũng giống hoa Mai nên có tên là Umebachi (Mai Bát), cây th́ gọi
là Umebachiso (Mai Bát Thảo), hay v́ sống
như loại rong nên c̣n gọi là Umebachimo (Mai Bát Tảo), tên khoa học là Parnassiapalustrisl.
|
Mơ, ở Nhật
trồng rất nhiều cây mà chữ Hán viết là Mai (梅) cao khoảng 4, 5
mét, cho quả “Ume” tṛn và đầu hơn nhọn (c̣n gọi
là Mận Nhật, tiếng Anh là Japan Apricot) chính là Mơ. Có
thể phơi khô hóa hơi đen nên gọi là “Ô Mai” hay “Xí
Mụi”, ngâm rượu hay ngâm giấm lúc trái c̣n xanh...,
nhưng ăn trái xanh đôi khi hơi độc, có loại
khi chín hơi đỏ không cho vị ngọt (loại Hồng
Nam Cao Mai 紅南高梅th́ cho màu vàng và
đỏ nhiều hơn). Dùng làm nhiều món ăn, thức
uống như: Xí Mụi ướt gọi là Umeboshi (Mai
Can) (người Nhật rất hiếm
khi ăn xí mụi khô), rượu Umeshu (hầu
như không người Nhật nào mà không từng uống
Umeshu, tức Rượu Mơ), Baishu (Mai Tửu), Trà
Umekobucha (Mai Trà), Giấm Umezu (Mai Tạc), Thạch Umegumi
(Mai Tổ), Kẹo Umeame (Mai Di) hay Mứt (Mai jam)...
|
Hạnh, cùng họ
với Mơ, Mai, Mận, Mơ, Anh Đào, cũng hoa ra
trước lá, có 5 cánh màu trắng hồng, nhụy hơi
vàng, giống như Anh Đào, nhưng nở sớm hơn
một chút vào hạ tuần tháng 3 và đài hoa màu đỏ,
quả hơi giống quả Đào là có ngấn và lông
tơ nhưng hơi méo, nhỏ và ít nước hơn,
đường kính độ 3-4 cm, quả non màu xanh là cây,
khi chín vào tháng 6 th́ thành màu cam nhạt, quả ngâm rượu,
thịt thường phơi khô làm mứt có vị chua ngọt,
tiếng Nhật đọc là “an” hay “anzu”, tiếng Hoa là “Hạnh”
(杏) hay “Hạnh Tử”
(杏子), tiếng Anh là
Apricot (hay bị dịch nhầm là Mơ), từ đó cho hột
tức nhân h́nh tṛn dẹt màu trắng gọi là Hạnh Nhân
(杏仁), tiếng Nhật
đọc là “annin” hay “kyonin”, c̣n gọi là “Đường
Đào” (唐桃 = Karamomo, Đào
nhà Đường bên Trung Quốc). Có khi gọi là Hạnh
Đào (杏桃) hay Đào Hạnh
(桃杏 = Toan), v́ là loại
hạnh, quả giống như quả đào.
|
Loại Mận, tiếng
Nhật là “Tạc Đào” (酢桃
= Sumomo, tức đào chua) hay “Lư” (李), cho quả tṛn đường kính
khoảng 4-5 cm, với vỏ láng có phấn trắng, khi c̣n
non th́ màu xanh, có loại chín thành màu đỏ hay tím than, có vị
chua ngọt, mà người Việt hay gọi là “Mận
Đà Lạt”, tiếng Hoa là “Lư Tử” (李子) hay “Nhật Bản Lư” (日本李)… tiếng
Anh là “Plum”, thường có ở các xứ lạnh. C̣n một
loại Mận nữa là “Mận Ta”, người Bắc gọi
là “Roi”, h́nh như cái bánh oản, khi chín có vị ngọt, thịt
xốp khá nhiều nước thường có ở xứ
nóng, tiếng Hoa là “Kim Sơn Bồ Đào” (金山葡萄), “Nam Dương
Bồ Đào” (南洋葡萄)…, tiếng Anh là
“Java Apple”.
|
|
Cây
Anh Đào th́ không cho quả, chỉ có cây Đào (桃 = Momo, h́nh trái trên) cao khoảng 5-10
mét, hoa nở vào mùa xuân có 5 cánh màu ở giữa hồng ra
ngoài nhạt dần…, cho quả vào mùa hè, quả non màu xanh,
khi chín thành màu hồng, h́nh tṛn đầu hơi nhọn,
đường kính khoảng 6-7 cm, có ngấn, vỏ có lông
tơ, nhiều nước, tiếng Anh là “Peach”. Loại “Nectarin” th́ quả không có
lông và nhỏ hơn. Loại
Bích Đào (碧桃 = Yura, h́nh trái dưới) th́ hoa kép có nhiều
cánh, đều màu hồng.
|
Hạnh
Nhân (杏仁), một loại
Hạnh, hoa nở vào tháng 2, 3 với 5 cánh trắng, cao khoảng
6 mét, quả h́nh bầu dục dài độ 3 cm, chín vào
tháng 7, 8 th́ nứt ra lộ hột bên trong, không tự rụng
sớm nên người ta hay rung cho rụng, thịt mỏng
không ăn, chỉ ăn hột bằng cách rang hay nướng,
tiếng Anh là Almond.
Chúng
ta đă đề cập tới những loại hoa thông
thường và cao quư, nhưng thực ra c̣n rất nhiều
hoa nở vào mùa xuân, đặc biệt ở Nhật có
đại biểu là Setsubunso (Tiết Phân Thảo), một
loại thảo thấp, hầu như chưa thấy cây
mà đă thấy đài hoa vươn ra, hoa có 5 hay 8 cánh màu
trắng, nhụy màu vàng và tím nhạt hay Kibana Setsubunso (Hoàng
Hoa Tiết Phân Thảo), hoa có 6 cánh, cả hoa và nhụy
đều màu vàng... nở vào tháng 2 (tuy nhiên cũng có loại
hoa 6 cánh màu trắng, nhụy màu trắng và nâu tím, nở muộn
vào tháng 5). Dịp này người Nhật nghỉ lễ
Xuân Phân (Shunbun) vào 22/3 nên thường rủ nhau đi ngắm
hoa, hay trước đó vào ngày 3/2, lúc khắp nơi các
đền chùa có tục rước phúc vào nhà gọi là
fukuuchi và rải hay quăng hạt đậu để
đuổi quỷ ra gọi là onisoto.
|
Hè năm 1970, nhân dự Hội
Chợ Quốc Tế
Osaka, chúng tôi ghé phủ
Chùa
bị cháy hoàn toàn năm 1950, bắt đầu xây dựng
lại theo mô h́nh cũ năm 1952 và hoàn tất năm 1955, tại
các thảm cỏ có hệ thống 30 ṿi phun nước sẽ
tự động nhô lên để chữa cháy khi cần. Sau này, tôi được dịp đọc cuốn
Kim Các Tự của Mishima (Tam Đảo) với bản dịch
tiếng Nhật nên biết rơ hơn về ngôi chùa này.
Khoảng cuối thập niên 80, chùa được tu bổ
lại và thay lớp vàng dát mới, nghe nói tốn khoảng
50 kg vàng ṛng và phải tuyển dụng nhiều tay thợ
chuyên môn làm việc trong nhiều tháng trời.
Chùa
Vàng tuy không to lớn như một số chùa hay thành quách
khác ở Kyoto, nhưng được coi là đại biểu
tính cách tĩnh mịch và truyền thống của vùng này
v́ tính cách đặc biệt của nó.
Ngoài ra Kyoto
c̣n có Chùa Bạc, tức Ngân Các Tự (Ginkakuji) xây dựng vào
thế kỷ 14, nhưng không dát bạc mà chỉ là một
chùa gỗ với những nét tàn phai của thời gian, lớn
cùng cỡ như chùa Vàng, có vườn cát và phía trước
có “Đường Triết Học” (Tetsugaku No Michi) với
hàng cây Anh Đào dài 1,8 km xây dựng từ
đầu thế kỷ 20, khu phố bán quà kỷ niệm...
Một
đặc điểm của thành phố này là hệ thống
địa chỉ, được phân theo
lối cổ, có rất nhiều phường nhỏ,
thường ghi theo đông, tây, nam, bắc, rồi lại
thêm thượng và hạ, có khi cả tên đường nữa
nên rất dài. Thôi mời bạn đọc lên đường
tự khám phá những điều mới lạ về
đất nước và con người xứ Phù Tang (扶桑).
Viết và bổ
chính trong thời gian 2000-2007